کتب دعا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کتب دعا، علامه مجلسی، ثواب، توسل.
پرسش:آیا کتاب‌های مصباح الزائر، بلدالامین، مصباح کفعمی، اقبال و مزار کبیر و کتاب‌هایی را که علامه مجلسی در
کتاب مزار به آنها استناد کرده، معتبر هستند و در بحث
توسل قابل استفاده هستند؟
پاسخ: سه مطلب باید مورد توجه واقع شود: ۱. کتاب‌های یاد شده مورد قبول و اعتماد نویسندگانشان بوده است و به این موضوع در مقدمه کتاب "مزار کبیر" و "البلد الامین" اشاره شده است و مرحوم علامه مجلسی به این کتاب‌ها اعتماد داشته و از نویسندگان آنها نیز به عظمت و بزرگی یاد کرده است؛ ۲. روش فقیهان ما بر این است که هر روایتی را از نظر
علم رجال مورد ارزیابی قرار دهند و سپس به آن عمل نمایند؛ ۳. همان فقیهان با تکیه بر اخباری که مضمون قاعده‌ای است به‌عنوان "من بلغ" نسبت به کتاب‌های
دعا و مانند آن، گفته‌اند: می‌توان به این قبیل روایات به امید رسیدن به
ثواب آنها
عمل نمود و توسل از این مسیر از دیدگاه عقل و شرع مانعی ندارد.
پاسخ این سؤال را با توجه به سه مطلب شرح می‌دهیم:
کتاب‌های یاد شده از دیدگاه مؤلفان و مرحوم مجلسی قابل بررسی و توجه است.
از یک‌سو باید گفت: نویسندگان این کتاب‌ها عنایت ویژه‌ای به کتاب‌هایشان داشته‌اند و به اعتبار روایات و مطالب آن اعتراف نموده‌اند و از سوی دیگر مرحوم مجلسی نسبت به آن کتاب‌ها و نویسندگان آنها عنایت و عظمت خاصی قائل است.
از باب نمونه: مؤلف کتاب مزار کبیر شیخ عبداللّه محمد بن جعفر المشهدی، معروف به "ابن المشهدی" است.
اولاً، مؤلف در مقدمه کتابش میگوید: من در این کتاب زیارات گوناگونی را برای مشاهد مشرفه و مطالبی که پیرامون ترغیب به مسجدهای مبارک است و دعاهای برگزیده و مناجات‌ها را با سندهایی آورده‌ام که متصل به راویان موثق است و آنان این کلمات را به سادات و بزرگان دینی می‌رسانند.
ثانیاً، مؤلف یکی از مشایخ و بزرگان امامیه است که در اجازات نامش آمده است و بزرگانی از او به عظمت یاد کرده‌اند!
مثلاً مرحوم شیخ حر عاملی، "ابن المشهدی" را فاضل جلیل دانسته و به بعضی از کتاب‌های وی اشاره نموده است.
علامه مجلسی میگوید: کتاب بزرگی در
زیارات به تألیف محمد بن المشهدی است که سید بن طاووس نیز به آن اعتماد نموده و مدحش کرده است و ما آن کتاب را به "مزار کبیر" نام نهاده‌ایم.
در جای دیگر میگوید: مزار کبیر از چگونگی
سند ش می‌فهمیم که کتاب معتبری است و سید بن طاووس بسیاری از اخبار و زیارات خود را از این کتاب گرفته است.
مرحوم کفعمی نیز در مقدمه
کتاب خود به نام "البلد الأمین" میگوید: این کتاب که در آن عوذه‌ها و
دعا ها و تسبیح‌ها و زیارات نقل شده است، از پیشوایان و امامان ـ علیهم‌السلام ـ توسط کتاب‌هایی گرفته شده، که صحیح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستیم!
اما کتاب مصباح الزائر که تألیف سیدعلی بن موسی بن طاووس است، وقتی به روایات و زیارات آن توجه می‌کنیم و به کتاب‌های علمای گذشته که قبل از ایشان بوده‌اند می‌نگریم، می‌بینیم بسیاری از آن روایات و زیارات در کتاب‌های بزرگانی مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن قولویه و دیگران آمده است.
در کوتاه سخن به بخشی از کلام مرحوم مجلسی، درباره مصادر کتابش و نویسندگان آنها اشاره می‌کنیم:
ایشان در فصل دوم از مقدمه بحار میگوید: بدان که بیشتر کتاب‌هایی که ما بر آن
اعتماد نموده‌ایم از جهت نسبت آنها به مؤلفشان مشهور و معلوم‌اند! مثل کتاب‌های صدوق،... و کتاب‌های بزرگانی از فرزندان طاووس که همه آنها معروف است و ... کتاب‌های کفعمی که شهرت آنها و فضیلت مؤلفش ما را از بیان حال آن کتاب‌ها و مؤلفش بی‌نیاز می‌کند.
در میان فقیهان و کارشناسان مسائل اسلامی، یکی از علوم مربوط به
استنباط احکام شرعی، علم رجال و
درایه درباره
حدیث است. روش متداول چنین است که می‌گویند: هر روایتی که در مقام بیان
احکام اسلامی یا معارف دینی و اعتقادی باشد، باید از نظر یک
فقیه بررسی شود که آیا از جهت سند، صحیح و قابل اعتماد است یا نه؟ وقتی بررسی شد و مشکلی از نظر سند نداشت، آن‌گاه از دلالت، مورد ارزیابی قرار گرفته و هر فقیهی بر‌اساس مبانی خود به آن تکیه نموده و از آن بهره می‌برد.
آنچه گفته شد، روشی است که از قرن‌های نزدیک به زمان امامان معصوم ـ علیهم‌السلام ـ و با رهنمودهای آنان مورد توجه بوده است و لذا شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی هم با توجه به علم رجال از روایات قابل اعتماد استفاده می‌کرده‌اند و در قرن‌های اخیر نیز این موضوع مورد عنایت فقیهان عالی مقام بوده و هست!
بنابراین هر روایتی که در کتابی آمده است، هر چند آن کتاب معروف و مشهور و نویسنده آن شخصیتی بزرگوار و از عالمان بر جسته باشد، از نظر
علم رجال و مانند آن مورد تحقیق قرار گرفته و پس از آن مورد
عمل واقع می‌گردد.
نکته دیگر که راه حل خوبی برای موضوع مورد سؤال است و برای موارد مشابه آن در همه جا و برای همه کس راه‌گشاست، این مطلب است که فقیهان قاعده‌ای به عنوان "اخبار من بلغ" دارند و نسبت به آن دسته از روایاتی که در کتاب‌های دعا و زیارات و غیره آمده است و تشویق به انجام دادن کارهای مستحبی نموده، که اگر داوطلبانه انجام شود ثوابی چنین و چنان دارد!، می‌گویند: عمل کردن به این روایات بدون تحقیق جایز است؛ در صورتی که دو شرط رعایت شود: یکی اینکه دلیلی بر
حرام بودن آن عمل نداشته باشیم و دیگر اینکه انجام دادن آن کار به قصد و
نیت رسیدن به ثوابش باشد.
دلیل آنان بر این مطلب، روایاتی است که بر این مضمون دلالت دارد، مانند حدیث زیر:
"عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ـ علیه‌السلام ـ یَقُولُ مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌ مِنَ اللَّهِ عَلَی عَمَلٍ فَعَمِلَ ذَلِکَ الْعَمَلَ الْتِمَاسَ ذَلِکَ الثَّوَابِ أُوتِیَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنِ الْحَدِیثُ کَمَا بَلَغَه."
"
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ فرمود: هر کس از سوی خداوند، ثوابی برای کاری به او برسد و آن کار را به
امید رسیدن به آن ثواب انجام دهد، آن
ثواب را به او می‌دهند؛ گرچه آن حدیث آن‌چنان که به او رسیده است، نباشد".
فقیهان و مراجع این اخبار را مورد بحث قرار داده و در کتاب‌های فقهی خود مضمون آنها را پذیرفته‌اند.
بنابراین روایاتی که میگوید: هر کس هنگام وضو این دعا را بخواند یا هنگام خوابیدن این
ذکر را بگوید، یا در
شب قدر این
دعا را بخواند، یا هنگام
زیارت امامان ـ علیهم‌السلام ـ این کلمات را بگوید،
اجر و پاداشی چنین خواهد داشت، در این موارد عمل به آنها نه‌تنها ایرادی ندارد، بلکه به حکم
عقل و روایات صحیحی که به آنها اشاره شد، مورد تفضل و عنایت خدای بزرگ قرار می‌گیرد! در نتیجه باید گفت: افزون بر اینکه کتاب‌های مورد استفاده در کتاب مزار مرحوم مجلسی مانند مصباح الزائر، مصباح کفعمی، المزار الکبیر و...، از دیدگاه بزرگانی که آنها را تألیف کرده‌اند، مورد اعتماد است و مرحوم علامه مجلسی نیز اعتبار آنها را پذیرفته است، باید گفت: از دیدگاه اخبار زیادی که به‌عنوان "من بلغه الثواب" مطرح شده نیز، قابل عمل و عنایت است و می‌توان از راه
توسل به آنها برای رسیدن به ثواب امیدوار بود.
پایگاه اسلام کوئست.
