کتب اربعه شیعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کتب اربعه.
پرسش: چرا در میان کتب روایی شیعی،
کتب اربعه از شهرت و اعتبار بیشتری برخوردار است؟
پاسخ: کتاب‌های چهارگانه شیعه (کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضره الفقیه) برگرفته و چکیده‌ای از «اصول اربع‌مائه» (چهارصد رساله) هستند. اگرچه کتاب‌های چهارگانه حدیثی شیعه، تنها منابع معتبر شیعی نیستند و کتاب‌های دیگری مانند
تحف العقول نیز وجود دارند که منبع معتبری به شمار می‌آیند، اما شهرت مؤلفان، دقت در ذکر اسناد، رده‌بندی مناسب و.... موجب شهرت این چهار کتاب شده است.
نظر به این‌که کتاب‌های چهارگانه شیعه (کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضره الفقیه) برگرفته و چکیده‌ای از اصول اربع‌مائه است.
نخست به‌طور خلاصه به تبیین «اصول اربع‌مائه» یا چهارصد رساله پرداخته، سپس به توضیح کتاب‌های اربعه می‌پردازیم.
این‌که اصول اربع‌مائه از احادیث
اهل بیت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ است، تردیدی در آن نیست؛ اما این‌که از چه زمان تا چه وقت را دربر می‌گیرد، نظرات مختلف است:
در پهنه وسیع
تاریخ اسلام الهام گیرندگان از مکتب حقایق ارزنده
ائمه علیهم‌السلام کم نبودند، که در ضبط احادیث کوشیدند و به دنبال این تلاش پی‌گیر بود که توانستند از عصر حضرت
امام علی علیه‌السلام تا زمان
امام حسن عسکری علیه‌السلام و عصر
غیبت کبرا حداقل چهارصد
کتاب و رساله را به رشته تحریر درآورند که به هر یک از آنها اصل، و به مجموعشان «اصول اربع‌مائه» گفته می‌شود.
چهار هزار نفر از مشاهیر اهل دانش از
امام صادق علیه‌السلام روایت کردند و از جواب‌های آن حضرت چهارصد کتاب تصنیف کردند که به کتاب‌های «الأصول» شهرت یافت که اصحاب آن حضرت و اصحاب
امام باقر علیه‌السلام و
امام کاظم علیه‌السلام روایت کردند و فنی از فنون
دانش الهی نیست، مگر این‌که در آن اصول، بابی را به خود اختصاص داد.
برخی نیز گفته‌اند این کتاب‌ها محصول سه قرن از زمان
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله تا زمان غیبت صغراست. از عصر خود پیامبر تا اوایل عصر
غیبت صغرا که ما این دوره را دوره (اصول اربع‌مائة: چهارصد رساله) می‌نامیم، در این دوره که حدود سه قرن طول کشید و تا بیش از دو قرن و نیم آن، خود معصوم ـ علیه‌السلام ـ مرجع عام بود در جامعه
شیعه چهارصد کتاب در احکام
دین تألیف شده بود و این کتاب‌ها همان سخنان صادر شده از
معصوم علیه‌السلام بود که در هر موضوع جمع‌آوری شده و از روی آن احکام عموم مردم بیان می‌شد.
این کتاب، مهم‌ترین اثر شیخ کلینی (ره) و اولین موسوعه و مجموعه
حدیث جامع اصول و فروع در
مذهب شیعه امامیه است. همه فقهای بزرگ شیعه گواهی داده‌اند که کتاب
کافی مضبوط‌ترین، مهم‌ترین و جامع‌ترین کتاب در میان
کتب اربعه شیعه است.
مزایای کتاب روایی «کافی» از این قرار است:
از آن‌جا که شیخ کلینی با مؤلفان اصول اربع‌مائة فاصله چندانی نداشته است،
روایات نقل شده از او دارای واسطه‌های اندک است که اهمیت این مزیت بر اهل فن پوشیده نیست.
عنوان‌بندی فصول و ابواب آن دقیق و تفصیلی است.
هر حدیثی را با توجه به موضوعش در باب خاص آن وارد کرده است.
احادیث را به «نص» (عین عبارات و الفاظ اصلی) وارد کرده است، و نقل به معنا نکرده است. و شرح و توضیحات او از متن
احادیث متمایز است.
در هر باب احادیث را به ترتیب اعتبار آنها نقل کرده است.
سلسله اسناد را غالباً تمام و
کمال نقل می‌کند، و به ندرت اوایل اسناد را با
اعتماد به ذکر آنها در اخبار پیشین هر باب، می‌اندازد.
درباره این کتاب نمایه «ویژگی‌های کتاب
من لا یحضره الفقیه»، سؤال ۲۶۵۳۳ و «مصادر احکام وارده در من لایحضر الفقیه» سؤال ۳۰۳۱۵ را مطالعه کنید.
این کتاب، نخستین اثر حدیثی مهم شیخ طوسی است که در ۲۶ سالگی به تألیف آن پرداخته است و سومین اثر از
کتب حدیثی شیعه به شمار می‌آید.
بعضی مزایا و محاسن این اثر عبارتند از:
در این اثر برخلاف کتاب‌های «
الکافی» و «
من لا یحضره الفقیه» که فقط روایات موافق با نظر و فتوای مؤلفان آنها گرد آمده، اخبار معارض با رأی مؤلف هم درج گردیده است.
روایات این کتاب در هر باب به ترتیب اعتبار آنهاست.
این کتاب دارای
نظم و ترتیبی مشابه با «المقنعة» اثر استادش شیخ مفید، و در واقع در حکم شرح آن است.
در هر مسئله‌ای ابتدا دلیل و شاهد قرآنی آورده شده است، و بعد سنن متواتره و روایاتی که شیعه و سنی بر آن اتفاق دارند، سپس اخبار معارضه و مختلفه.
این کتاب، دومین اثر حدیثی شیخ طوسی است، که شامل احادیث شیعی درباره احکام فقهی است.
نویسنده در پیشگفتار کتاب، علت و دلایل تألیف کتاب را شرح می‌دهد و می‌گوید: «گروهی از یاران ما، کتاب کبیر
تهذیب الأحکام را برای دست‌یابی بر
حلال و حرام نیکو شمردند؛ ولی خواستار این شدند که احادیث مختلف جداگانه بر طریق اختصار گردآوری شود تا فقیهان تازه‌کار و نیز فقیهان زبردست بتوانند از این کتاب سود ببرند، و بیشتر احادیث مختلف با هم را که
راویان شیعه بازگو کرده‌اند، در یک مجموعه حاضر و آماده ببینند؛ و تاکنون کسی از دانشوران شیعی چنین کاری نکرده است. اینان از من خواستند که در هر باب فقهی، نخست فتاوا و احادیثی را که مورد اعتماد من است، بیاورم سپس اخبار و احادیث مخالف با آنها را ثبت کنم، و راه جمع میان این دو دسته احادیث به ظاهر ناسازگار را چنان شرح دهم که چیزی از قلم نیفتد».
این کتاب همه ابواب فقه از
طهارت تا دیات را دربر دارد. استبصار در ۹۲۵ باب و دارای ۵۵۱۱ فقره
حدیث است.
بنابراین گرچه کتاب‌های چهارگانه حدیثی شیعه، تنها کتاب‌های معتبر شیعی نیستند و کتاب‌های دیگری مانند
تحف العقول نیز وجود دارند که منبع معتبری به شمار می‌آیند، اما شهرت مؤلفان، دقت در ذکر اسناد، رده‌بندی مناسب و.... موجب شهرت این چهار
کتاب شده است.
پایگاه اسلام کوئست.
