هدف از دعا کردن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دعا کردن، علم خداوند، حضرت ابراهیم (علیه‌السلام)، جبرئیل، مقام بندگی، مقام تعظیم پروردگار.
پرسش: با توجه به این‌که خداوند دانای به همه اسرار است، دعا کردن چه معنا دارد؟ زمانی که جبرئیل به حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) می‌گوید از خدا کمک بخواه، ایشان می‌گوید: «حسبی من سؤالی علّمه بحالی»، آیا این فرموده حضرت، دلیل بر صدق ادعای ما نیست؟
پاسخ: با این‌که خداوند، دانای به همه اسرار است، امر به
دعا می‌کند و می‌گوید که دوست دارم دعا کنی و خواسته‌هایت را تک‌تک نام ببری، تا برآورده نمایم. البته روشن است که دعا و خواستن ما هیچ تأثیری در آگاهی خداوند ندارد؛ زیرا او از حال ما آگاه است؛ اما دعا کردن در‌عین‌حال به دلایلی برای ما سودمند است: براساس
روایات، دعا کردن بندگان، قضای الهی را تغییر می‌دهد و از سلاح برنده‌تر است. هم‌چنین سبب توجه خاص خداوند به بندگان می‌شود.
درست است که
خداوند دانای به
اسرار است؛ اما آگاهی او، هیچ‌گاه مانع از دعا کردن ما نمی‌شود؛ چرا‌که دعا کردن ما در این صورت تحصیل حاصل است و نیز خداوند متعال در
قرآن کریم، به عناوین مختلف،
انسان را به دعا امر کرده است:
ــ «
ادْعُونِی اَسْتَجِبْ لَکُمْ»؛
«مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم».
ــ «
فَاِنِّی قَرِیبٌ اُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذَا دَعَانِ»؛
«بگو: من به شما نزدیکم! دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم»!
خداوند، در قالب امر، شیوه دعا را نیز به انسان آموخته است که چه‌گونه
دعا کند:
«
ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً»؛
«خدای خویش را با
تضرع و زاری و با صدای آهسته بخوانید».
علت این‌که خداوند، امر به دعا و زاری می‌کند، این است که: «می‌گوید من می‌دانم تو چه می‌خواهی و از حالت آگاهم، ولی دوست دارم دعا کنی! و خواسته‌هایت را تک‌تک نام ببری»!
خداوند، به
حضرت موسی (علیه‌السلام) فرموده: «ای موسی! هر چه نیاز داری، از من بخواه؛ حتی علف گوسفندان و نمک آشت را».
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز می‌فرماید: «هر حاجتی که برایتان پیش آمد، از خدا بخواهید؛ حتی بند کفش خود را؛ زیرا اگر خداوند آن را میسر نکند، فراهم نخواهد گشت».
بنابراین با این‌که خداوند، دانای به همه اسرار است، امر به دعا می‌کند و می‌گوید که دوست دارم دعا کنی و خواسته‌هایت را تک‌تک نام ببری، تا برآورده نمایم.
البته روشن است که دعا و خواستن ما هیچ تأثیری در آگاهی خداوند ندارد؛ زیرا او از حال ما آگاه است؛ اما دعا کردن در‌عین‌حال به دلایلی برای ما سودمند می‌باشد:
طبق
روایات زیادی، قضای الهی را نیز تغییر می‌دهد و از سلاح برنده‌تر است و ... .
کوتاه سخن این‌که دعا کردن بندگان، سبب توجه خاص خداوند به آنان می‌شود.
خداوند می‌فرماید: «(ای رسول من!) بگو: اگر به سوی خدا متوجه نشوید و دعا نکنید، پروردگارم به شما اعتنا نخواهدکرد».
چنان‌که در
روایت می‌خوانیم:
امام صادق (علیه‌السلام) به
میسر بن عبدالعزیز فرموده: «دعا کن و نگو که کار از کار گذشته و آن‌چه مقدر شده همان می‌شود (دعا اثری ندارد)؛ همانا، نزد خداوند منزلت و مقامی است که بدان نتوان رسید جز به درخواست و اگر بنده‌ای دهان خود را ببندد و درخواست نکند، چیزی به او داده نمی‌شود؛ پس درخواست کن تا به تو داده شود.
علامه مجلسی (رحمه الله) در شرح این
حدیث می‌گوید: این‌که
امام (علیه‌السلام) فرمود: «مگو که کار از کار گذشته» ... دو وجه دارد:
اول این‌که این گفتار
باطل است؛ زیرا گفتار یهود و برخی حکماست؛ بلکه باید به بداء
ایمان داشت و به این‌که خداوند هر چه خواهد ثبت کند و
قضا و قدر مانع دعا نیستند. (گذشته از این‌که خود دعا نیز از اسباب قضا و قدر است و امر به دعا نیز از همان است).
دوم این‌که درست است که
علم خداوند به هر چه تعلق گیرد، همان می‌شود، ولی این مانع از دعا نیست و این‌که امام (علیه‌السّلام) او را از این گفتار نهی فرموده، نهی از این است که این کلام را (که در جای خود صحیح است) مانع از دعا قرار ندهی که سبب اعتقاد بر بی فایده بودن دعای تو شود.
حاصل این‌که برای وجود تمام کائنات و عدم آن‌ها شرایط و اسبابی است و خدا نخواسته است کارها را بدون اسباب انجام دهد؛ از جمله اسباب برای برخی چیزها دعاست ...».
داستان حضرت ابراهیم نقش برجسته دعا و
توکل یک فرد دل‌باخته الهی را به تصویر می‌کشد که در بدترین شرایط جز از خدا، یاری نمی‌طلبد و تنها با خداوند رازونیاز می‌کند.
در حدیثی می‌خوانیم:
زمین می‌گوید: خدایا! در این زمین تنها
ابراهیم است که تو را پرستش می‌کند و می‌خواهند او را بسوزاند.
ملائکه نیز می‌گویند: پروردگارا! دوستت ابراهیم را می‌سوزانند.
خداوند فرمود: اگر ابراهیم مرا بخواند و دعا کند، او را نجات می‌دهم.
ابراهیم با پروردگارش رازونیاز کرد و فرمود: «
یا اللّه یا احد یا من لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفواً احد نجّنی من النار برحمتک».
جبرئیل، حضرت ابراهیم را درحالی‌که او را در منجیق گذاشته بودند، ملاقات کرد و گفت: می‌خواهی شما را یاری کنم؟
حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) در جواب فرمود: به کمک تو نیاز ندارم؛ اما به کمک خداوند نیازمندم ... .
این جریان نشان می‌دهد که توکل و دعای حضرت ابراهیم سبب نجات او از آتش نمرود شد؛ بنابراین به نظر می‌رسد که این مطلب (داستان حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) که پرسشگر محترم برای تایید ادعایش آورده بود)، هیچ دلالتی بر مذمت دعا ندارد؛ زیرا این کلام را در مقام تعظیم
پروردگار فرموده و مضمونش این است که خداوند یقیناً به حال بنده آگاه است و درصدد
تدبیر امور اوست. مقتضای
بندگی هم آن است که بنده به تدبیر خدا در امور
یقین داشته باشد.
ــ چنان‌چه امام صادق (علیه‌السلام) به مرد بصری فرمود: «حضرت ابراهیم» در مقام بندگی این کلام را گفت و به این هم اکتفا نکرد و درصدد دعا و عرض حال برآمد».
ــ از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نیز نقل شده است که چون ابراهیم (علیه‌السّلام) را در
آتش انداختند، این
دعا را خواند: «
یا اللّه یا احد یا من لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفواً احد نجّنی من النار برحمتک».
ــ و در حدیثی آمده است که خداوند را به
پنج تن آل عبا قسم داد تا او خدا را نجات دهد.
۱. پرتوی از اخلاق اسلامی (پرورش روح)، ص۴۱۸-۴۷۱.
۲. نقش دعا در زندگی اجتماعی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «هدف از دعا کردن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۶/۰۳.
