مغز بودن دعا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دعا، عبادت، مغز.
پرسش: عبارت «
الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَة» (دعا مغز عبادات است)، یعنی چه؟
پاسخ: حقیقت «دعا» از نگاه قرآن، احساس
عبودیت انسان نسبت به آفریدگار خود و طلب قرب و رحمت فرد از طریق پرستش اوست؛ لذا از این حقیقت ابتدا با واژه «دعا» و سپس با واژه «عبادت» تعبیر می‌شود. هم‌چنین این‌که «دعا» را مغز عبادت توصیف می‌کنند یا عین عبادت می‌دانند، اشاره به حقیقت مفهوم دعا دارند؛ و روایاتی که دلالت می‌کنند بر این‌که فضیلت «دعا» از
قرائت قرآن بیشتر است، اشاره به این معناست که حال عبودیتی که برای نیایشگر حقیقی دست می‌دهد، برای
قاری قرآن پدید نمی‌آید. پس معلوم می‌شود که مقصود از حقیقت دعا که در همه عبادات وجود دارد، همان احساس عبودیت و نیاز مطلق و طلب قرب و رحمت حق به وسیله پرستش اوست، نه این‌که کلمه «دعا» مرادف با همه عبادات (مثل
نماز و
روزه و امثال آن) است تا این سؤال پیش آید که اگر «دعا» به معنای «
عبادت» است، معنای حدیث «
الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَة؛ دعا هسته عبادت است»، می‌شود «العبادة مخّ العبادة».
دعا در فرهنگ لغت به مفهوم خواندن، صدا زدن، و
عبادت و نیایش است. خواندن گاهی توأم با خواستن است و زمانی به شکل راز و نیاز و
تضرع و ابتهال می‌باشد.
اقبال لاهوری می‌نویسد: نیایش خواه به شکل فردی و خواه به صورت اجتماعی، تجلی اشتیاق درونی انسان برای دریافت جوابی در
سکوت است.
اگر بخواهیم تعریف جامع‌تری از
دعا ارائه بدهیم، باید بگوییم: دعا تجلی
عشق و میل به خدا برای نیل به تکامل و رفع نیازمندی‌هاست و «
الدعا الرغبة الی الله» نیایش، گرایش و کشش به سوی خداست.
استاد
شهید مرتضی مطهری می‌فرمایند: اولیای خدا هیچ چیزی را به اندازه دعا خوش ندارند، همه خواهش‌ها و آرزوهای دل خود را با محبوب واقعی در میان می‌گذارند و بیش از آن اندازه که به مطلوب‌های خود اهمیت دهند به خود این طلب و راز و نیاز اهمیت می‌دهند. هیچ‌گونه احساس خستگی و ملالت نمی‌کنند.
آیت‌الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی که یکی از زاهدان و
عارفان بلند مرتبه است، یکی از فواید دعا را گشوده شدن درهای مکاشفه و مشاهده و تحصیل معارف و حقایق عالیه در نزد عارفین و عابدان حقیقی می‌داند، آن‌جا که می‌گوید: «بیشتر مردم قدر
نعمت مناجات را نمی‌دانند، مناجات شامل معارف بالایی است که به جز اهلش که همان اولیای خدا هستند و از طریق کشف و شهود به آن رسیده‌اند کسی از آن آگاهی ندارد و رسیدن به این
معارف و اراده مکاشفه از بهترین نعمت‌های آخرت است که قابل مقایسه با هیچ‌کدام از نعمت‌های
دنیا نیست.
روایتی از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که می‌فرمایند: «در نزد
خدا مقاماتی است که بدون دعا به کسی نمی‌دهند».
و
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرموده‌اند: بهترین
عبادت دعاست.
اما مغز بودن دعا نسبت به
عبادات دیگر که در کتاب‌های مختلفی چون
بحارالانوار،
عدة الداعی،
ارشاد القلوب و ... وارد شده است.
در پاورقی
محجة البیضاء،
در توضیح این عبارت می‌فرماید: مخ، خالص هر شیء را گویند. علت این‌که دعا چنین است، چون حقیقت عبادت همان
خضوع و تذلل است و این در دعا بیش از سایر
عبادات حاصل است.
و در پاورقی عدة الداعی در توضیح «
الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَة» می‌فرماید: مخ هر چیزی، خالص آن می‌باشد، وقتی دعاکننده از ما سوا و غیر خدا قطع امید می‌کند و در عالم وجود، مؤثری غیر از
ذات باری‌تعالی نمی‌داند و تمام امور را در دست حضرت حق می‌بیند، با تمام وجود متوجه آن قدرت غیر متناهی می‌شود و غرض از عبادت هم
ثواب و
پاداش معنوی و اخروی می‌باشد، که آن هم منحصراً دست خداوند می‌باشد.
استاد حسن‌زاده آملی نیز در کتاب هزار و یک نکته می‌فرمایند: لطایف و اسراری که در ادعیه استفاده شده در
روایات دیده نمی‌شود و علتش این است که
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) در روایات با مردم محاوره داشتند و به کنه
عقل خودشان با آن‌ها سخن نگفتند؛ بلکه به قدر عقول آنان (مردم) تکلم می‌کردند؛ اما با خداوند متعال، به کنه عقل خودشان
مناجات و
دعا داشتند.
و در
ریاض السالکین آمده است:
عبادت اظهار کردن نهایت ذلت و خضوع و انکسار و
حاجت می‌باشد و چیزی بالاتر از دعا برای این امر نداریم.
۱. ترجمه المیزان، سوره بقره، آیه ۱۸۶.
۲. انگیزه پیدایش مذاهب، ص۹۰، آیت‌الله مکارم شیرازی (انتشارات هدف)، قسمت دعا.
۳. تفسیر نمونه، سوره بقره، آیه ۱۸۶، جاول.
۴. ره‌توشه راهیان نور ویژه رمضان ۱۳۷۶، ج۲، ص۱۱۳.
۵. احیای تفکر دینی، ص۱۰۸، اقبال لاهوری، ترجمه احمد آرام (انتشارات قلم، چاپ آفتاب).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مغز بودن دعا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۰۸.
