لطیف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن،
حدیث.
پرسش: کلمه «لطیف» که در
قرآن هم آمده، به چه معناست؟
صفت «لطیف»، بر وزن فعیل، به معنای فاعل و از ریشه «لطف» است که بر همراهی و نرمی و نیز خُردی چیزی دلالت می‌کند. جمله «لَطُفَ الشیء»، به این معناست که: «جسم آن چیز، ظریف است» و مقصود از آن، سِتَبر و بزرگ نبودن است.
جمله «لَطَف اللّه بنا لطفاً»، به این معناست که: «خدا با ما همراهی و مدارا کرد، و او با ما دوست و همراه است».
«لطیف»، از جمله صفات الهی است که در
قرآن آمده، در مورد خداوند این واژه به‌معنای دوست‌داشتن بندگان، رساندن آنچه به نفع آنهاست و فراهم نمودن مقدمات رسیدن خیر به آنان است.
برخی
علماء پیرامون معنای کلی لطیف، اقوالی را ذکر کرده‌اند:
لطیف از نام‌های خداست که معنای آن رفق و مهربانی نسبت به بندگان است.
لطیف آن کسی است که خواسته
انسان را از روی مهربانی به خود برساند.
لطیف یعنی دانا و
عالم به جزئیات و ریزه‌کاری‌های امور.
در قرآن کریم، صفت «لطیف»، پنج بار همراه با صفت «
خبیر» آمده است و یک بار به صورت: «لطیف است در هر آنچه بخواهد» و یک بار به صورت: «لطیف است به بندگانش».
در بحث واژگانی، گفته شد که لطیف، به دو معنای «
رفیق» و «صغیر (کوچک) » بکار می‌رود. در قرآن و احادیث، معنای نخست، که
صفت فعلی است، درباره خدا بکار رفته است؛ زیرا او به بندگانش لطف و کَرَم می‌کند.
امّا معنای دوم در مورد خدا صادق نیست؛ زیرا او جسم نیست تا خُرد باشد. از این رو، در احادیث، وقتی درباره معنای دوم لطیف سخن به میان آمده، تصریح شده است که اگر به خدا لطیف گفته می‌شود، از این جهت است که او آفریده‌های ظریف و صغیر را آفریده و به آنها علم دارد. (گاهی نیز، لطیف بودن خدا، به این معناست که ذات خدا، درک شدنی نیست. تناسب این معنا با معنای ریز و خُرد، این است که موجودات بسیار ریز به چشم نمی‌آیند. بنا بر این، اگر بخواهیم «لطیف» را به فارسی معنا کنیم، باید بگوییم: مهربان و باریک بین و غیر قابل ادراک و آفریننده موجودات ریز.)
اما در مورد معانی این کلمه در آیات مختلف قرآن اقوالی وجود دارد که متفاوت هستند و به اقتضای
آیه و موضوع مورد بحث، معانی مختلفی از آن قصد شده است. این آیات عبارتند از:
«اللَّهُ لَطیفٌ بِعِبادِهِ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزیزُ؛
خدا نسبت به بندگانش بسیار مهربان و نیکوکار است، هر که را بخواهد روزی می‌بخشد و او نیرومند و توانای شکست‌ناپذیر است.»
در اینجا منظور از لطیف آن کسی است که به نوعی (که درک آن دقت می‌خواهد) به بندگانش منفعت می‌رساند، و این منافع عبارت است از نعمت‌هایی که
خداوند میان بندگانش تقسیم فرموده و مریضی‌ها را از آنان دور ساخته، آنان را خوشنود می‌سازد و بهره‌مندشان می‌کند، و با وسایلی آنان را قدرتمند می‌نماید و از این قبیل نیروها که نمی‌توان به عمق آن پی‌برد؛ زیراکه بسیار پیچیده است.
برخی دیگر در معنایی نزدیک به آنچه ذکر شد، آورده‌اند:
«اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ؛
یعنی احسان بسیاری به آنها می‌کند.»
اما در آیه:
«یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ؛
پسرم! اگر
عمل هم‌وزن دانه خردلی و در درون سنگی یا در آسمان‌ها یا در دل
زمین باشد، خدا آن را (در
قیامت برای حساب‌رسی) می‌آورد یقیناً
خدا لطیف و آگاه است». اقوال متفاوتی وجود دارد:
«إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ؛
یعنی قدرتش نافذ است.»
برخی دیگر معتقدند:
«إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ؛
یعنی
علم او هر چیز پنهانی را شامل می‌شود.»
همچنین در تفسیر کلمه لطیف در ذیل
آیه:
«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ»؛
آیا ندانسته‌ای که خدا از
آسمان آبی نازل می‌کند، در نتیجه زمین سرسبز و خرم می‌شود، به‌یقین خدا
لطیف و آگاه است.» آورده‌اند: علم و فضل او به همه اشیا می‌رسد.
بنابراین می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که کلمه لطیف اگر‌چه معنای لغوی خاصی دارد، اما این قابلیت را نیز دارد که در جملات مختلف، معانی در ظاهر متفاوتی را برساند؛ لذا با توجه به قرائن مختلف و قابلیت این کلمه، تفاسیر متفاوتی در آیات از این کلمه شده است که البته می‌توان بسیاری از آنها را به همان معنای لغوی لطیف برگشت داد؛ به بیان دیگر این
تفاسیر را می‌توان تقریرهای مختلف از معنای لغوی این کلمه دانست.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «لطیف» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۲. حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «لطیف» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۳/۲.
