فلسفه و حکمت نماز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فلسفه نماز، حکمت نماز.
پرسش: فلسفه و حکمت نماز چیست؟
پاسخ:
از آن‌جا که
دین اسلام به بصیرت و توجه در
اعمال و دقت‌نظر در آن‌ها اهتمام زیادی قائل است، لذا به قدر ادراک بشری،
فلسفه و
حکمت آن‌ها را بیان نموده است تا در پرتو آگاهی به فلسفه و حکمت آن‌ها علاوه بر
تعبد و تسلیم در برابر فرمان
حق، با
بصیرت و
شناخت بیشتری به انجام
اعمال خود بپردازد.
اما در مورد فلسفه نماز، در این‌جا به طور خلاصه به ذکر پاره‌ای از آن‌ها می‌پردازیم:
انسان فطرتاً نیاز به ارتباط با آفریدگارش دارد و باید این نیاز درونی را با شیوه‌ای مفید و سازنده ارضا کند و به آن پاسخ مثبت دهد؛
چون هر موجودی که لباس هستی پوشیده و از عدم، پای به عرصه وجود و
حیات نهاد به طور ناخودآگاهی خواستار و پویای آفریدگار و صانع خویش است تا پاس حرمت و احترام لازم را بنماید و
فطرت یک شعور باطنی است که انسان را به طور ناخودآگاه به سوی
خالق و آفریدگارش رهبری می‌نماید و در این
هدایت به سوی
خدا به هیچ‌گونه استدلال و برهانی نیاز ندارد.
دانشمندان غربی هم بر این مسئله اذعان دارند؛ از جمله
ژان‌ژاک روسو می‌گوید: راه خداشناسی منحصر به
عقل نیست؛ بلکه شعور فطری بهترین راهی است که برای اثبات این موضوع که همه موجودات غیر انسان با شعور،
خدا را می‌پرستند.
اگر این ارتباط با خدا که یک نیاز درونی است، رها شود و بدان توجه نگردد، هرگز نابود نمی‌شود؛ بلکه در میان سردرگمی یا سر از
الحاد درمی‌آورد یا خدایان
باطل را جایگزین خدای حقیقی می‌کند.
نماز در
اسلام برنامه جامع و زنده توحیدی است که انسان را از سردرگمی بیرون آورده و نیاز ارتباط با آفریدگار را برای انسان به صورت صحیح هدایت می‌نماید و تکرار نماز در هر شبانه‌روز این ارتباط را هموارتر و تازه نگه داشته و کامل می‌نماید.
مهم‌ترین
فلسفه نماز ـ بلکه همه
عبادات ـ درس
عبودیت و
بندگی خداست. در دستور نماز شرایط و وظایف متعددی وجود دارد مانند
وضو، غصبی نبودن مکان، لباس، آب و پاک بودن بدن و رو به قبله بودن و … که انسان
مسلمان خود را روزی پنج نوبت مسئول و موظف به انجام آن‌ها می‌داند و فرمان الهی را با
کمال تسلیم و
تواضع انجام می‌دهد و همین مراقبت درس بندگی را به انسان آموزش می‌دهد و بر همین اساس است که در تشهد نماز، اول به عبودیت و بندگی پیامبر و بعد به رسالت و نبوت پیامبر اقرار می‌کنیم.
یاد خدا مایه حیات قلوب و
آرامش دل‌ها و رفع پریشانی و
اضطراب است؛ هم‌چنان که خدا می‌فرماید:
«
اَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ «آگاه باشید که یاد خدا مایه اطمینان دل‌هاست».
یاد خدا بسیاری از فضایل انسانی را در درون انسان زنده می‌کند و انسان را به انجام مسئولیت‌ها وا می‌دارد و همه عبادات ذکر خداست و چون نماز نقش بارزتری در زنده نگه داشتن یاد خدا در دل‌ها دارد
خداوند متعال در
قرآن می‌فرماید: نماز را بر پا دار تا به یاد من باشی
و تکرار نماز در هر شبانه‌روز،
غفلت را از سر راه بیرون رانده و برنامه ارتباط و پیوند با خدا را شکوفا می‌کند.
و جای هیچ
شک و تردیدی وجود ندارد که یکی از مشکلات اساسی بشر امروزی، فراموشی خدا و روی آوردن به ظواهر دنیاست و هر چه هم بیشتر غرق در لذات زودگذر
دنیا می‌شوند، از خدا دورتر و مشکلات آن‌ها بیشتر می‌شود و همین سردرگمی و پوچی بشر امروز بهترین دلیل بر اهمیت یاد خداست که در پرتو پیروی از
دین مترقی اسلام به دست می‌آید.
نماز پرورنده روح و پاک‌کننده آن از زشتی‌ها و ناپاکی‌هاست، نماز در
روح انسان اراده قوی و نیروی خداترسی می‌آفریند و انسان را
عبد و بنده
حق می‌کند و از
اسارت و بندگی نفس و هوای شهوانی آن آزاد می‌کند و در پرتو چنین
اراده و نیرویی است که انسان از پلیدی‌ها دور می‌شود و استعداد‌های خود را در جهت ترقی و کمال الهی و انسانی خود به کار می‌گیرد. لذا با توجه به همین اراده و قدرت معنوی در برابر معاصی، به زانو در نمی‌آید و آلوده به آن‌ها نمی‌شود و چنانچه آلودگی هم حاصل شود در پرتو نماز آن آلودگی‌ها را از
روح خود پاک می‌کند.
نماز انسان را با پناهگاهی مطمئن و یاری مهربان آشنا می‌کند که در برابر سختی‌ها و مشکلات
زندگی به او اتکا می‌کند و در برابر آن‌ها ذلیل و خوار نمی‌گردد. بر همین اساس، خداوند متعال در دو جای قرآن می‌فرماید: از خصلت
صبر و نماز کمک بجویید.
انجام نماز در اوقات معین و مخصوص،
آداب نماز در مورد
نیت و
قیام و
رکوع و
سجود و و جای گرفتن هر موضوعی در محل خودش، علاوه بر آثار مفیدی که در
روح انسان می‌گذارد، موجب
نظم و انضباط در زندگی خواهد شد، همان‌طور که در زندگی بزرگان ما، این امر به وضوح مشهود بود و با توجه به اینکه یکی از عوامل
پیشرفت و بسیار مهم در تکامل، نظم و انضباط است و مسائل تربیتی در پرتو نظم و انضباط است که به نتیجه می‌رسد، جایگاه نماز در تکامل انسان بهتر معلوم می‌شود.
یکی از
اسرار نماز این است که انسان
خودبینی و
تکبر را درهم می‌شکند و درس
تواضع و
فروتنی در برابر خدا می‌آموزد؛ زیرا در هر شبانه‌روز در هفده رکعت
نماز واجب، ۳۴ بار پیشانی بر خاک و زمین می‌نهد و به
سجده می‌افتد که نشانه نهایت تواضع است و در سجده خود را همچون پرکاهی در میان اقیانوس بزرگ می‌نگرد و خود را ناچیز و بنده کوچک خدا دانسته و هرگونه خودخواهی و
غرور را از خود دور می‌سازد.
در این رابطه
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: خداوند
ایمان را به جهت پاک ساختن از
شرک و آلودگی شرک و نماز را به خاطر دور شدن از
تکبر واجب کرده است.
۱. ابواب رحمت، ص۶۹تا ص۱۸۳، علی نمازی شاهرودی، قم، حاذق، چ ۳، ۱۳۶۲ش.
۲. سجاده عشق، ص۵۲ تا ص۶۲، صالحی حاجی‌آبادی، قم، مؤلف، چ ۱، ۱۳۷۷ش.
۳. یکصد و چهارده نکته درباره نماز، قرائتی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چ ۴، ۱۳۷۲ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فلسفه و حکمت نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۰۸.
