غرانیق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: افسانه غرانیق،
بت،
بت‌پرستی،
شیطان،
جبرئیل، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، مشرکان، سجده.
پرسش: در مورد آیات مشهور به غرانیق توضیح دهید که در آنها این‌طور گفته می‌شود که پیغمبر گول شیطان را خورده و از بت‌ها تعریف کرده است ؟ اگر سندیت ندارد از کجا این افسانه پیدا شده است؟
پاسخ: افسانه غرانیق ساخته و پرداخته دشمنان و مخالفان بی‌خبری است که برای تضعیف موقعیت
قرآن و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ چنین
حدیث بی‌اساسی را
جعل کرده‌اند. آنها در این افسانه گفته‌اند: پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در
مکه مشغول خواندن سوره" النجم" بود، چون به آیاتی که نام بت‌های مشرکان در آن بود یعنی: "
أَ فَرَءَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی وَ مَنَوةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَی " رسید، (نعوذ بالله) شیطان این دو جمله را بر
زبان او جاری ساخت که: «تلک الغرانیق العلی و ان شفاعتهن لترتجی»! یعنی «اینها پرندگان زیبای بلند مقامی هستند و از آنها
امید شفاعت است»!، در این هنگام
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ سجده کرد و آنها هم
سجده کردند، جبرئیل نازل شد و به پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ اخطار کرد که این دو جمله را من برای تو نیاورده بودم، این از القائات شیطان بود.
قراین و شواهد فراوانی نشان می‌دهد که این یک حدیث مجعول و ساختگی است؛ لذا تمام محققان اسلامی ـ اعم از
شیعه و
اهل سنت ـ این حدیث را قویاً نفی و آن را به جعل جاعلان نسبت داده‌اند.
پیرامون افسانه ساختگی
غرانیق در بعضی از کتب
اهل سنت روایات عجیبی از
ابن عباس نقل شده از جمله اینکه: پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در مکه مشغول خواندن سوره " النجم" بود، چون به آیاتی که نام بت‌های مشرکان در آن بود رسید که: "
أَ فَرَءَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی وَ مَنَوةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَی " یعنی به من خبر دهید آیا بت‌های «لات» و «عزّی» و «منات» که سومین آنهاست (
دختران خدا هستند)؟.
در این هنگام شیطان این دو جمله را بر
زبان او جاری ساخت: «تلک الغرانیق العلی و ان شفاعتهن لترتجی»! یعنی «اینها پرندگان زیبای بلندمقامی هستند و از آنها امید شفاعت است»!. (غرانیق جمع غرنوق (بر وزن مزدور) یک نوع پرنده آبی سفید یا سیاه رنگ است و به معانی دیگر نیز آمده است (قاموس اللغة)).
در این هنگام مشرکان خوشحال شدند و گفتند: «
محمد ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ تاکنون نام خدایان ما را به نیکی نبرده بود»، در این هنگام پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ سجده کرد و آنها هم
سجده کردند، جبرئیل نازل شد و به پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ اخطار کرد که این دو جمله را من برای تو نیاورده بودم، این از القائات شیطان بود؛ در این موقع آیات مورد بحث (
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ... ) نازل گردید و به پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و مؤمنان هشدار داد! (در المیزان ذیل آیات مورد بحث، این حدیث از جماعتی از حفاظ اهل سنت از جمله ابن حجر نقل شده است).
گرچه جمعی از مخالفان
اسلام برای تضعیف برنامه‌های پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به گمان اینکه دستاویز خوبی پیدا کرده‌اند، این قضیه را با
آب و تاب فراوان نقل کرده و شاخ و برگ‌های زیادی به آن داده‌اند، ولی قراین فراوان نشان می‌دهد که این یک حدیث مجعول و ساختگی است که برای بی‌اعتبار جلوه دادن قرآن و کلمات پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، به‌وسیله شیطان‌صفتان جعل شده است زیرا:
به گفته محققان، راویان این
حدیث افراد ضعیف و غیر موثق‌اند و صدور آن از ابن عباس نیز به‌هیچ‌وجه معلوم نیست و به گفته" محمد بن اسحاق" این حدیث از مجعولات زنادقه می‌باشد و او کتابی در این باره نگاشته است.
احادیث متعددی در مورد نزول سوره نجم و سپس سجده کردن پیامبر و مسلمانان در کتاب‌های مختلف نقل شده؛ ولی در هیچ یک از این احادیث، سخنی از افسانه غرانیق نیست و این نشان می‌دهد که این جمله بعداً به آن افزوده شده است.
آیات آغاز سوره
نجم صریحاً این خرافات را ابطال می‌کند، آنجا که می‌گوید: «
وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوی إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحی »؛ " پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید، آنچه می‌گوید تنها
وحی الاهی است"
این آیه با افسانه فوق چگونه سازگار است؟
آیاتی که بعد از ذکر نام بت‌ها در این
سوره آمده، همه در بیان مذمت بت‌ها و زشتی و پستی آنهاست و با صراحت می‌گوید: اینها اوهامی است که شما با پندارهای بی‌اساس خود ساخته‌اید و هیچ‌گونه کاری از آنها ساخته نیست. قرآن می‌فرماید: «
إِنْ هِیَ إِلَّا أَسْماءٌ سَمَّیْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُکُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَی الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدی »؛ " اینها فقط نام‌هایی است که شما و پدرانتان بر آنها گذاشته‌اید (نام‌هایی بی‌محتوا و اسم‌هایی بی‌مسما) و هرگز خداوند دلیل و حجتی بر آن نازل نکرده، آنان فقط از گمان‌های بی‌اساس و هوای
نفس پیروی می‌کنند؛ در‌حالی‌که
هدایت از سوی پروردگارشان برای آنها آمده است!.
با این مذمت‌های شدید چگونه ممکن است چند جمله قبل از آن، مدح بت‌ها شده باشد. به علاوه
قرآن صریحاً یادآور شده که خدا تمام آن را از هرگونه
تحریف و انحراف و تضییع حفظ می‌کند؛ چنان‌که در آیه شریفه می‌خوانیم: «
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ »؛ " ما قرآن را نازل کردیم و ما بطور قطع نگهدار آنیم!".
مبارزه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ با بت و
بت‌پرستی یک
مبارزه آشتی‌ناپذیر و پی‌گیر و بی‌وقفه از آغاز تا پایان
عمر او بوده است؛ پیغمبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در عمل نشان دادند که هیچ‌گونه سازش و انعطافی در مقابل بت و بت‌پرستی ـ حتی در سخت‌ترین حالات ـ از خود نشان ندادند!! با این وصف چگونه ممکن است چنین الفاظی بر
زبان مبارکشان جاری شود؟
حتی آنها که پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را از سوی خدا نمی‌دانند و
مسلمان نیستند، او را انسانی متفکر و آگاه و مدبر می‌دانند که در
سایه تدبیرش به بزرگ‌ترین پیروزی‌ها رسید. آیا چنین کسی که شعار اصلیش
لا اله الا اللَّه و مبارزه آشتی‌ناپذیر با هرگونه
شرک و بت‌پرستی بوده و عملاً نشان داده است که در ارتباط با مسئله بت‌ها حاضر به هیچ‌گونه سازشی نیست، چگونه ممکن است برنامه اصلی خود را رها کرده و از بت‌ها این چنین تجلیل به عمل آورد؟!
از مجموع این بحث به‌خوبی روشن می‌شود که افسانه
غرانیق ساخته و پرداخته دشمنان ناشی و مخالفان بی‌خبر است که برای تضعیف موقعیت
قرآن و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ چنین حدیث بی‌اساسی را
جعل کرده‌اند؛ لذا تمام محققان اسلامی ـ اعم از
شیعه و اهل سنت ـ این حدیث را قویاً نفی و تضعیف کرده‌اند و به جعل جاعلان نسبت داده‌اند: مجمع البیان، تفسیر فخر رازی، قرطبی، فی ظلال، تفسیر صافی، روح المعانی و المیزان و تفسیرهای دیگر ذیل آیات مورد بحث.
البته بعضی مفسران توجیهی برای این
حدیث ذکر کرده‌اند که تنها بر فرض ثبوت اصل حدیث، قابل ذکر است و آن اینکه پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ آیات قرآن را آهسته و با تأنّی می‌خواند و گاه در میان آن لحظاتی سکوت می‌کرد، تا دل‌های مردم آن را به‌خوبی جذب کند؛ هنگامی که مشغول
تلاوت آیات سوره
نجم بود و به آیه"
أَ فَرَأَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّی وَ مَناةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْری " رسید، بعضی از شیطان‌صفتان (مشرکان لجوج) از فرصت استفاده کرده و جمله "تلک الغرانیق العلی و ان شفاعتهن لترتجی" را در این وسط با لحن مخصوصی سر دادند تا هم دهن‌کجی به سخنان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ کنند و هم کار را بر مردم مشتبه سازند؛ ولی آیات بعد به‌خوبی از آنها پاسخ گفت و بت‌پرستی را شدیداً محکوم کرد."
"مرحوم طبرسی" در" مجمع البیان" آن را به‌عنوان یک احتمال آورده است.
"مرحوم قرطبی" در " تفسیر قرطبی" آن را به‌عنوان یک احتمال آورده است.
از اینجا روشن می‌شود اینکه بعضی خواسته‌اند داستان غرانیق را نوعی انعطاف از ناحیه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نسبت به بت‌پرستان به‌خاطر سرسختی آنها و علاقه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به جذب آنان به‌سوی
اسلام بدانند و از این راه
تفسیر کنند، مرتکب اشتباه بزرگی شده‌اند و نشان می‌دهد که این توجیه‌گران، موضع اسلام و پیامبرـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را در برابر
بت و بت‌پرستی درک نکرده‌اند و مدارک تاریخی معتبری که می‌گوید دشمنان هر بهایی را حاضر شدند به پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در این زمینه بپردازند و او قبول نکرد و ذره‌ای از برنامه خود عدول ننمود را ندیده‌اند یا عمداً تجاهل می‌کنند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «غرانیق»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۱.
