عفو با نماز غفیله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز غفیله، عفو، یزید،
امام سجاد علیه‌السلام، حضرت زینب سلام‌الله‌علیها.
پرسش: فضیلتی که درباره نماز غفیله و بخشیده شدن
یزید به سبب انجام آن آمده، صحیح است؟
پاسخ: چنین روایتی در کتاب‌های حدیثی معتبر وجود ندارد و حتی شبیه به این مضمون را نیز در کتب روایی نیافتیم. علاوه بر این‌که محتوای این شبه‌روایت نیز از چند جهت قابل نقد است: ۱. عدم تناسب بین جرم و کیفیت
توبه از آن؛ ۲. در نظر نگرفتن موضوع
نیت در اعمال؛ ۳. تناسب نداشتن آن با مقام حضرت سجاد ـ علیه‌السلام ـ و
حضرت زینب سلام‌الله‌علیها.
زید از امام سجاد پرسید: من پسر رسول‌الله را کشتم... آیا ممکن است نجات پیدا کنم؟
امام سجاد فرمود: بله اگر نماز غفیله بخوانی، ممکن است نجات پیدا کنی... بعد حضرت زینب به امام سجاد فرمود: تو داری
قاتل پدرت را نجات می‌دهی؟ حضرت جواب داد... من گفتم نماز غفیله؛ ولی یزید (به علت دل‌درد) هیچ‌وقت موفق به خواندنش نمی‌شود.
در بررسی آنچه که میان مردم معروف و مشهور است، گاهی به مطالبی برمی‌خوریم که به اشتباه آن را به امامان
معصوم ـ علیهم‌السلام ـ نسبت داده و جزو احادیث آنان برمی‌شمرند.
نماز غفیله، یکی از نمازهای مستحبی است که چندین
روایت در استحباب آن از
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ رسیده است
و به همین سبب است که عموم فقها، بر استحباب آن نظر داده‌اند.
اما مطلبی که برای بیان فضیلت این نماز، در پرسش بیان شده، صحیح نیست. قابل توجه است که چنین مطلبی در کتاب‌های حدیثی معتبر وجود ندارد و حتی شبیه به این مضمون نیز در جایی مشاهده نشده است.
اکنون جدای از این‌که مطلب مورد نظر در کتاب‌های حدیثی وجود دارد یا ندارد، محتوای این شبه‌روایت نیز از چند جهت قابل مناقشه است:
یکی از مسائل پذیرفته شده در بین
عقلا و هم‌چنین از اصول پذیرفته شده شرعی، تناسب جرم و جزا و تناسب
جرم با توبه از آن است. به‌عنوان نمونه، اگر کسی مال شخصی را برداشته باشد، همان‌طور‌که در شرع هم تصریح شده است، توبه‌اش آن است که آن
مال را به صاحبش برگرداند یا به هر طوری‌که می‌تواند
رضایت او را جلب کند. اگر
غیبت کسی شده است، توبه‌اش آن است که یا او را از این غیبت آگاه کرده و حلالیت بطلبد و یا برای او از
خداوند طلب
خیر و مغفرت بکند. اگر
آبرو‌ی کسی ریخته شده است، توبه از این
گناه بزرگ آن است که
اعاده حیثیت از او شود و موارد فراوان دیگری که می‌توان برای این موضوع، بیان کرد. البته در بسیاری از موارد، خداوند با
عمل کوچکی، از مجازات گناهان بزرگی نیز صرف‌نظر می‌کند؛ اما در موضوع پرسش، به‌حدی این عدم تناسب چشم‌گیر است که نمی‌توان توجیه صحیحی برای آن یافت.
چگونه ممکن است شخصی، دستش به کشتن
امام مسلمانان و فرزند رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ آلوده شود، آن‌گاه
گناه او با خواندن نماز غفیله از بین رفته و توبه‌اش مورد قبول واقع شود؟
چگونه ممکن است کسی که شهر پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ (مدینه النبی) را خراب کرده و ناموس مردم را برای سپاهیانش
حلال می‌کند، یا خانه خدا را ویران کرده، آن‌گاه با نماز غفیله بخشیده شود؟
در ادامه این شبه‌روایت، برخی عنوان کرده‌اند که یزید، بارها قصد داشت به جهت توبه از
عمل پلیدش این
نماز را بخواند؛ اما به‌دلیل دردی که در ناحیه شکم بر او عارض شد، عملاً موفق به انجام آن نشد.
در
احادیث موثق و قابل قبول، چنین آمده که
نیت انسان جهت انجام کارهای خیر، برتر و بالاتر از عملی است که می‌خواهد انجام دهد یا انجام داده است،
یعنی چه‌بسا
انسان، توانایی انجام کار خیری را نداشته باشد، ولی نیت انجام آن را بکند، چنین نیتی، از عملی که او می‌خواسته انجام دهد، بالاتر و برتر است، حال چگونه است که در این روایت، شخصی نیت توبه از گناهش را دارد؛ ولی چون موفق به انجام عمل خاصی (نماز غفیله) نشده است، آن نیت درونی‌اش مورد قبول واقع نمی‌شود و باعث
نجات او نمی‌گردد؟ بله! امکان دارد برخی از گناهان به‌گونه‌ای باشد که شخص با انجام آنها در چاه ظلمتی گرفتار شود که دیگر
اراده توبه را از دست بدهد، در برخی روایات (که البته جای بحث مفصلی پیرامون آن هست) به برخی
گناهان اشاره شده است که با انجام آن، اشخاص امکان توبه را از دست می‌دهند؛ ازجمله این گناهان می‌توان به "
بدعت در
دین" اشاره کرد،
بدعتی که نه‌تنها خود شخص، بلکه عده زیادی را از راه
حق و حقیقت خارج کرده و به وادی
ظلم و ظلمت کشانده است.
سؤال دیگر آن‌که آیا اساساً صحیح است که چنین شخصی را به‌جهت بیماری مورد سرزنش قرار دهیم؟ چگونه است که در دیگر
احکام فقهی (مانند
روزه،
حج، و...) استطاعت (قدرت بدنی) را شرط انجام این
واجبات مهم می‌دانیم؛ به‌طوری‌که اگر کسی مریض باشد و نتواند روزه بگیرد و روزه برایش ضرر داشته باشد، نه‌تنها روزه بر او
واجب نیست، بلکه گرفتن چنین روزه‌ای بر او
حرام است؛ ولی در انجام این عمل مستحبی (نماز غفیله)، شخص را به جهت مبتلا شدن به یک
بیماری و درد موضعی (که از اختیارش هم خارج بوده است) مورد
عفو قرار نمی‌دهیم؟
در این شبه‌روایت به
حضرت زینب ـ سلام‌الله‌علیها ـ مطلبی نسبت داده می‌شود که با شأن و مقام ایشان تناسب ندارد، بعد از آن‌که
حضرت سجاد ـ علیه‌السلام ـ به
یزید چنین می‌فرماید که با انجام نماز غفیله توبه‌ات نسبت به
قتل امام حسین ـ علیه‌السلام ـ پذیرفته می‌شود، گویا حضرت زینب ـ سلام‌الله‌علیها ـ به حضرت
اعتراض کرده و می‌فرماید: شما قصد بخشش قاتل پدرت را داری؟
چگونه حضرت زینب ـ سلام‌الله‌علیها ـ که از خاندان
وحی و آشنا به مقام و منزلت
امامت است (مانند یک شخص معمولی) به امامش اعتراض می‌کند؟! بله! گاهی
امام معصوم ـ علیه‌السلام ـ یا یکی از اولیای خدا، عملی انجام می‌دهد که شاید به نظر آید با ظاهر
شریعت و
دین مخالف است، در این‌جا نه‌تنها اعتراض و پرسش از حقیقت عمل اشکالی ندارد، بلکه امر مورد قبولی نیز می‌باشد؛ از این جمله می‌توان به اعتراض
حضرت موسی ـ علیه‌السلام ـ به حضرت خضر ـ علیه‌السلام ـ در جریان همراهی موسی با
خضر اشاره کرد که به‌عنوان مثال، وقتی خضر، پسری را کشت، حضرت موسی به او اعتراض کرد که نباید انسانی را بدون دلیل کشت؛ ولی در اعتراضی که به حضرت زینب ـ سلام‌الله‌علیها ـ نسبت داده شده است، ایشان به عملی از اعمال امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ اعتراض می‌کند که اولاً، چه‌بسا از امام معصوم می‌توان انتظار داشت که شقی‌ترین انسان‌ها را به‌سوی
خیر و توبه راه‌نمایی کند؛ ثانیاً، امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ به‌عنوان امام و به‌عنوان ولی دم امام حسین علیه‌السلام ،
حق بخشش قاتل ایشان را داشته است.
اشکال دیگری که به چشم می‌خورد، جوابی است که امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ به حضرت
زینب ـ سلام‌الله‌علیها ـ می‌دهد؛ حضرت می‌فرمایند: من گفتم نماز غفیله یزید را نجات می‌دهد؛ ولی شما نگران نباش، او هیچ‌گاه موفق به خواندن آن نمی‌شود!
این نوعی اغراء است؛ چراکه شخصی از امام معصوم ـ علیه‌السلام ـ درخواستی دارد تا با انجام آن آمرزیده شود و امام معصوم ـ علیه‌السلام ـ با توجه به عدم توانایی او، او را به عملی
تشویق می‌کند که هرگز نمی‌تواند انجام دهد. واقعاً جا داشت اگر یزید از اعمالش پشیمان شده باشد،
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ او را به کاری راه‌نمایی می‌کرد که می‌توانست با انجام آن، نجات پیدا کند.
علاوه بر این می‌دانیم که یزید هیچ‌گاه از کشتن امام حسین و یارانش پشیمان نشد و جنایات خویش را در سال‌های بعد و در
واقعه حره ادامه داد و دلیلی نداشت که امام برای شخصی که هنوز بر جنایات خود اصرار می‌ورزد، راهکاری برای
توبه نشان دهد و بدین‌وسیله او را در انظار عمومی تا حدی تبرئه کند.
پایگاه اسلام کوئست.
