• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صبر بر نماز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: نماز، صبر، استقامت، اهل بیت (علیهم‌السلام)، جاهلیت، مشرکان.

پرسش: چرا قرآن شریف به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) دستور می‌دهد، که بر نماز صبور باشد (طه، ۱۳۲) آیا انسان به سوی چیزی که به آن علاقه‌مند است و برای او امر بزرگی به شمار می‌آید، باید شتاب نماید یا صبر کند؟

پاسخ: مراد از صبر، استقامت بر نماز در شرایط دشوار مکه می‌باشد یا مداومت بر امر به نماز نسبت به اهل بیت. از این گذشته، در فرهنگ اسلامی، بر چیزی که انسان دوست دارد، صبر لازم است و معنای آن مداومت بیش‌تر در چیزی است که بدان عشق می‌ورزد.



«وَاْمُرْ اَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا لَا نَسْاَلُکَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُکَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَی؛
[۱] طه/سوره۲۰، آیه۱۳۲.    
و خانواده خود را به نماز دستور ده و بر انجام آن شکیبا باش. ما از تو روزی نمی‌خواهیم؛ بلکه ما به تو روزی می‌دهیم و عاقبت نیک برای (اهل) تقوا است».
[۲] طه/سوره۲۰، آیه۱۳۲.    


سوره طه و آیه فوق در مکه نازل شده است، درست در روزهایی که در روی زمین بیش از سه نفر مسلمان نبود؛ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) علی (علیه‌السلام) و خدیجه کبری.

از‌این‌رو مراد از اهل در آیه همان دو نفر می‌باشند و ممکن است بعضی نزدیکان را نیز شامل شود؛ هرچند با گذشت زمان، دامنه خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) گسترده شد.
[۳] مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۳۴۲، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هشتم، ۱۳۷۰.    


۳.۱ - روایتی از عفیف کندی

در تاریخِ وضعیت نماز خواندن آن سه بزرگوار، عفیف کندی می‌گوید: در روزگار جاهلیت وارد «مکه» شدم، ناگهان دیدم مردی آمد، در برابر «کعبه» ایستاد؛ سپس جوانی آمد، طرف راست او ایستاد، چیزی نگذشت زنی آمد، پشت سر آن‌ها قرار گرفت، مشاهده می‌کردم، دیدم این دو نفر به پیروی از آن مرد، رکوع و سجود می‌نمودند. این منظره بی‌سابقه حس کنجکاوی مرا تحریک نمود، از عباس جریان را پرسیدم، در جواب گفت: آن محمدبن عبدالله، آن پسر برادرزاده او علی است، و آن زن، همسر «محمد» است. به خدا سوگند! روی زمین کسی جز این سه نفر پیرو آیین اسلام نیست.
[۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۵۷.    
[۵] سبحانی، جعفر، فروع ابدیت، ج۱ و ۲، ص۲۰۳، نشر عمار، ۱۳۵۱.
[۶] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۷-۳۸.    


درباره صبر و استقامت بر نماز به دلایل زیر توجه کنید:

۴.۱ - صبر بر نماز علنی

از آن‌چه گفته شد، زمینه برای پاسخ فراهم شد و آن این‌که: نماز خواندن در روزگار و شهری که تمام آنها دشمن می‌باشند و قصد جان نمازگزاران را دارند، واقعاً صبر و استقامت می‌خواهد. در واقع صبر بر خود نماز نیست؛ بلکه صبر بر نماز علنی در خانه خداست که در معرض دید کفار و مشرکین بودند. این نماز از آن جهت که در دید دشمنان و همراه با خطرات جسمی و جانی است، نیاز به استقامت دارد، شاهد این پاسخ این است که مفسران، نزول این سوره یا خصوص این آیه را در اوایل بعثت دانسته‌اند.
[۷] طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۶۰، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲.
[۸] طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۳۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲.    


۴.۲ - امر به نماز

پاسخ دیگر این است که این آیه بیان یک نوع عظمتی است برای پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و اهل او، چون علاوه بر این‌که به عموم مردم دستور نماز با آن‌ها داده شده است، در خطاباتی مانند «اقیموا الصلوة»
[۹] بقره/سوره۲، آیه۴۳.    
آن‌ها را امر به نماز نموده است؛ لذا پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بعد از نزول آیه، تا شش ماه در خانه علی (علیه‌السلام) می‌آمد و می‌فرمود: «نماز، خداوند شما را رحمت کند، ‌خداوند اراده نموده شما را پاکیزه گرداند؛ در نتیجه معنای آیه این می‌شود که بر نماز و انجام آن و بر امر اهل بیت به نماز ادامه بده، از این که آن‌ها را امر به نماز کنی خسته نشوی: «واصبر علی فعلها و علی امرهم بها».
[۱۰] فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، ج۳، ص۳۲۷۳۲۸، بیروت، مؤسسة الاعلمی.    
[۱۱] طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۷، ص۶۸، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوم، ۱۴۰۸ ه ۱۹۸۸م.    


۴.۳ - صبر در مصیبت و طاعت

پاسخ سوم این‌که، معنای صبر در فرهنگ قرآنی و روایات، غیر از آن معنایی است که در ذهن مردم است؛ عرف مردم از صبر، فقط صبر در مقابل مصائب و سختی‌ها را می‌فهمند؛ اما صبر در روایات، انواعی دارد.

۴.۳.۱ - روایتی از پیامبر

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «الصبر ثلاثة: صبر عند المصیبة و صبر علی الطاعة و صبر عن المعصیة ...؛ صبر بر سه قسم است: صبر در هنگامی که مصیبت وارد می‌شود و صبر (و مداومت) بر طاعت و بندگی، و صبر در مقابل ترک گناه و معصیت».
[۱۲] کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۹۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    

جالب این است که در مورد مصیبت تعبیر به «عند = نزد» شده؛ یعنی هنگامی که مصیبت پیش آید؛ ولی نسبت به طاعت با «علی=بر» آمده؛ یعنی مداومت بر آن عبادت و دوام آن.

۴.۳.۲ - روایتی از امام علی

امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «الصبر صبران صبرٌ علی ماتکره و صبرٌ علی ما تحب؛
[۱۳] آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، ص۷۹، ترجمه محمدعلی انصاری.    
صبر بر چیزی که خوش‌آیند نیست و صبر بر چیزی که دوست داری».
با توجه به این روایت، می‌توان گفت: صبر بر نماز تنافی با محبت و عشق به آن ندارد؛ در این صورت صبر بیش‌تر معنای مداومت و استمرار را پیدا می‌کند.

۴.۳.۳ - روایتی دیگر

علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: رسول خدا پس از بشارت به بهشت، خود را در نماز خواندن (از بس که زیاد می‌خواند) به زحمت می‌انداخت؛ زیرا خداوند به او فرمود: «خانواده خویش را به نماز فرمان ده
[۱۴] امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص ۵۰۵، خطبه ۱۹۹.    
و بر انجام آن شکیبا باش». پس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پی‌در‌پی خانواده خود را به نماز فرمان می‌داد و خود نیز در انجام نماز (با این‌که زیاد می‌خواند) شکیبا بود.

آن‌چه به عنوان نتیجه قابل بیان است، این است که: مراد از صبر، استقامت بر نماز در شرایط دشوار مکه می‌باشد یا مداومت بر امر به نماز نسبت به اهل بیت. از این گذشته، در فرهنگ اسلامی، بر چیزی که انسان دوست دارد، صبر لازم است و معنای آن مداومت بیش‌تر در چیزی است که بدان عشق می‌ورزد.

۱. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی، ج۱۳، ص۳۴۱.
۲. ترجمة تفسیر صافی، ج۲، فیض کاشانی،‌ ذیل آیة ۱۳۲ طه.
۳. ترجمة مجمع‌البیان، ابوعلی طبرسی، ج۷، ذیل آیة ۱۳۲ طه.
۴. ترجمة تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۴، ذیل آیه ۱۳۲ طه.

۱. ↑ طه/سوره۲۰، آیه۱۳۲.    
۲. ↑ طه/سوره۲۰، آیه۱۳۲.    
۳. ↑ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج۱۳، ص۳۴۲، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هشتم، ۱۳۷۰.    
۴. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۵۷.    
۵. ↑ سبحانی، جعفر، فروع ابدیت، ج۱ و ۲، ص۲۰۳، نشر عمار، ۱۳۵۱.
۶. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۷-۳۸.    
۷. ↑ طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۶۰، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲.
۸. ↑ طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۳۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲.    
۹. ↑ بقره/سوره۲، آیه۴۳.    
۱۰. ↑ فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، ج۳، ص۳۲۷۳۲۸، بیروت، مؤسسة الاعلمی.    
۱۱. ↑ طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۷، ص۶۸، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوم، ۱۴۰۸ ه ۱۹۸۸م.    
۱۲. ↑ کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۹۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه.    
۱۳. ↑ آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، ص۷۹، ترجمه محمدعلی انصاری.    
۱۴. ↑ امام علی (علیه‌السلام)، نهج‌البلاغه، ص ۵۰۵، خطبه ۱۹۹.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «صبر بر نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۸.    



جعبه ابزار