سخنگوی خداوند در آیه ۴۴ سوره اعراف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خداوند،
قیامت،
سوره اعراف،
مؤذّن.
پرسش: سخنگوی خداوند در قیامت که در سوره اعراف، آیه ۴۴ آمده، کیست؟
پاسخ اجمالی: بسیاری از روایات
شیعه و
اهل‌سنّت امیر‌مؤمنان (علیه‌السّلام) را مصداق ندا دهنده در روز قیامت در
آیه ۴۴ سوره اعراف می‌دانند که ندا می‌دهد «اَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» و این موضوع را فضیلت برای امام علی (علیه‌السلام) شمرده‌اند اما برخی اهل‌سنت در این‌که ایشان مصداق این آیه باشند یا این‌که اصلا این امر فضیلت باشد تردید کرده‌اند.
«وَنَادَیٰ اَصْحَابُ الْجَنَّةِ اَصْحَابَ النَّارِ اَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدتُّم مَا وَعَدَ رَبُّکمْ حَقًّا قَالُواْ نَعَمْ فَاَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُمْ اَن لَّعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ؛
و
بهشتیان،
دوزخیان را آواز می‌دهند که: «ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود، درست یافتیم. آیا شما نیز آنچه را پروردگارتان به شما وعده کرده بود، راست و درست یافتید؟». می‌گویند: «آری». پس آواز دهنده‌ای میان آنان آواز در می‌دهد که: لعنت خدا بر
ستمکاران باد!»
واژه «اذان» به معنای اعلام و آگاهی‌دادن به دیگران است. در قیامت، مؤذّنی بعد از گفتگوی
اهل‌بهشت و
دوزخ اعلام می‌کند که: لعنت خدا بر ستمگران باد! «فاء» در این قسمت، بیانگر این است که ندای مؤذّن در نتیجه اعتراف صریح دوزخیان به راستی و حقّانیت
وعد و وعید الهی است، یعنی پس از این که آنان چنین اعترافی می‌کنند، گویی تمام
جدال میان حق و باطل به آخر رسیده است و مهر آخر بر پرونده دوزخیان خورده می‌شود و دیگر جای هیچ سخنی باقی نمی‌ماند. از‌این‌رو، سخنگویی از سوی خداوند (که در
قرآن با عنوان «مؤذّن» از او یاد شده) به عنوان فصل الخطاب و اعلام حکم نهایی آنان، اهل ظلم و گم‌راهی را از
رحمت خداوند، بی‌بهره اعلام می‌دارد.(آیه ۱۸ از
سوره هود نیز نظیر این آیه است، ولی در آن جا با شهادت، مُهر نهایی بر پرونده کافران خورده می‌شود، ولی در این‌جا با اعتراف.)
در روایات
شیعه و
اهل‌سنّت آمده است
که آن مؤذّن، امیر‌مؤمنان (علیه‌السّلام) است. این روایات را از اهل‌سنّت،
حاکم حسکانی در
شواهد التنزیل،
ابن‌مردویه در المناقب
و
سلیمان قندوزی در
ینابیع المودّة،
و از
امامیّه، [[|کلینی]] در
الکافی،
شیخ صدوق در
معانی الاخبار،
عیّاشی در تفسیر خود،
علی بن ابراهیم در
تفسیر القمّی،
فرات کوفیو
طبرسیگزارش کرده‌اند.
اکنون بعضی از آن روایات را نقل می‌کنیم:
از امام علی (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود:
«فانا ذٰلِکَ المُؤَذِّنُ؛
من آن آواز دهنده‌ام.»
از
امام رضا (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود:
«المُؤَذِّنُ امیرُ المُؤمِنینَ.
آواز دهنده، امیر‌مؤمنان است.»
همچنین شخصی به نام
عمر حلّال می‌گوید: از
امام کاظم (علیه‌السّلام) در مورد (فَاَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَینَهُم) پرسیدم که مراد کیست؟ امام فرمود:
«المُؤَذِّنُ امیرُ المُؤمِنینَ (علیه‌السّلام)
آوازد هنده، امیر‌مؤمنان است.»
در روایتی که علی بن ابراهیم قمی از امام کاظم (علیه‌السّلام) گزارش کرده، آمده است:
«المُؤَذِّنُ امیرُ المؤمِنینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ، یُؤَذِّنُ اَذاناً یُسمعُ الخَلائِقَ کُلَّها، وَالدَّلیلُ عَلیٰ ذٰلکَ قَولُ اللّهِ عَزَّ و جَلَّ فی سورَةِ البَراءَة (وَ اَذانٌ مِنَ اللّهِِ وَ رَسُولِهِ)؛
آواز دهنده، امیر‌مؤمنان (علیه‌السّلام) است که اعلانی را بانگ می‌زند که تمام خلایق، آن را می‌شنوند و دلیل آن، این آیه در
سوره برائت است که می‌فرماید: (وَ اَذانٌ مِنَ اللّهِِ وَ رَسُولِهِ).»
در تحلیل ذیل روایت اخیر که
آیه اذان را دلیل تفسیر «مؤذّن» به امیر‌مؤمنان (علیه‌السّلام) گرفته، می‌توان گفت: شاید به این جهت باشد که در دنیا، تنها کسی که از طرف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شایستگی داشت پیام برائت را به مشرکان و مستکبران برساند، امیر‌مؤمنان (علیه‌السّلام) بود. بنا‌بر‌این در قیامت نیز همین کار به دست او خواهد بود.
شاید هم بتوان گفت: علی (علیه‌السّلام) در تمام طول زندگی با ستم مبارزه کرد و به حمایت از مظلوم برخاست و این مطلب، درخشش خاصّی در عمر پربارش دارد. زندگی در جهان دیگر، نوعی تجسّم بزرگ و تکامل یافته زندگی انسان‌ها در این جهان است. بنا‌بر‌این، چه جای تعجب که مؤذّن آن روز (که میان بهشتیان و دوزخیان، ندای لعن بر ظالمان را از طرف خداوند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دهد)، علی (علیه‌السّلام) باشد.
آلوسی با توجّه به آنچه در تفسیر مجمع البیان خوانده، در باره مصداق «مؤذّن» در این آیه می‌نویسد:
گزارش امامیّه از امام رضا (علیه‌السّلام) و ابن‌عبّاس مبنی بر این‌که مراد از مؤذّن، علی (کرّم الله وجهه) باشد، از طریق اهل‌سنّت اثبات نشده است و بعید است آن امام، مؤذّن (ندا دهنده) باشد، حال آن‌که ایشان در آن هنگام در بهشت‌های پاک الهی هستند.
در پاسخ باید گفت: گرچه این تفسیر در منابع دست اوّل اهل‌سنّت نیامده، ولی در
شواهد‌التنزیل یا
المناقب ابن‌مردویه آمده است.
همچنین وقتی بهشتیان، اهل‌دوزخ را ندا می‌دهند، چه استبعادی دارد که امام علی (علیه‌السّلام) نیز از جایگاه مخصوص خود در بهشت، چنین اعلامی را بانگ زند؟
صاحب
تفسیر المنار در پاسخ به
آلوسی گفته: اگر روایتی از طریق صحیح به ما برسد، پذیرفتنی است، حتّی اگر از طریق شیعیانی باشد که در کتاب‌های
جرح و تعدیل، به عدالت آنان تصریح شده است. همچنین وی استبعاد آلوسی را نمی‌پذیرد؛ ولی به کنایه اشکال کرده که این مطلب، فضیلتی برای علی (علیه‌السّلام) نیست.
اوّلاً: اگر این امر، فضیلتی برای علی (علیه‌السّلام) نیست، پس چرا به جای فردی عادی، علی (که وصی رسول خداست)، انتخاب شده تا اعلام کند که: (اَن لَعْنَةُ ٱللهِ عَلَی ٱلظَّالِمِینَ)؟ و اگر این کار، ارزش نبود، احتیاجی نداشت که در روایات، مصداق آن، امیر‌مؤمنان علی (علیه‌السّلام) ذکر شود.
ثانیاً: کسی که ملقّب به مؤذّن یگانه روز قیامت می‌گردد و در واقع، سخنگوی الهی و پیام‌آور پرودگار است، باید شخص مهمّی باشد. بی‌تردید، هر کسی لیاقت نخواهد داشت که روز قیامت، چنین عنوانی را کسب کند، بویژه که سر دادن ندای برائت از ظلم میان اهل محشر در روزی که تمام پرده‌ها کنار می‌رود، باید از سوی کسی باشد که خود، به ظلم آلوده نباشد.
ثالثاً: مبارزه با ستم و سرکوب ستمگران، افتخاری است که امام علی (علیه‌السّلام) هم در دنیا داشته است و هم در
آخرت خواهد داشت. همان کسی که در دنیا، سوره برائت از مشرکان را در
مکّه خواند، این افتخار را دارد که در قیامت هم برائت از ستمگران را اعلام کند.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «سخنگوی خدای سبحان در قیامت» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۸/۲۰.
