تفسیر المنار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفسیر المنار،
سبک ، روش.
پرسش: اطلاعاتی درباره روش تفسیر المنار ذکر کنید.
این تفسیر از اول قرآن تا
سوره نساء آیه ۱۲۶ با بیان شیخ محمد عبده و املای سیدمحمدرشید رضا و ادامه آن توسط سیدرشید رضا با پیروی از روش و سبک استادش نوشته شد.
تفسیر المنار یکی از تفسیرهای اجتماعی و تربیتی است که تفسیرهای زیادی از آن متأثرند.
تفسیری که توسط
شیخ عبده انجام پذیرفت، تفسیری است که ایشان سعی کرده بیشتر از
روایات صحیح و
امور عقلی روشن استفاده نماید. در این تفسیر کمتر به مباحث
الفاظ،
اعراب و نکته‌های بلاغی پرداخته شده است؛ بلکه به اموری که دیگران به آن نپرداختند، اهتمام شده است. تفسیری که توسط سیدرشید رضا انجام پذیرفت، تفسیری است که اهتمام زیادی به روایات پیامبر و نقل از مفسران داشته است. او در تفسیرش سخت به
صوفیه و افکارشان می‌تازد و همچنین در جاهای متعدد به شیعه تهمت‌های فراوانی وارد می‌کند.
این تفسیر در میان تفسیرهای قرآن کریم دارای رویکردی سیاسی، اجتماعی و تربیتی است که مؤلف آن به مفسری مجدد با روش تفسیری نوینی شهرت دارد و یکی از پیشگامان و
متفکران حرکت اسلامی معاصر است. بنابراین تکرار مکررات فراوانی که در سایر
تفاسیر ملاحظه می‌شود، در این تفسیر جایی ندارد و در بسیاری از موارد، مباحثی نو و تازه عرضه می دارند.
این تفسیر شامل تمام
قرآن نمی‌شود؛ بلکه تا آیه ۵۳ از
سوره یوسف «
و ما أبرئ نفسی إنّ النّفس... » خاتمه می‌یابد که از اول قرآن تا
سوره نساء آیه ۱۲۶ با بیان شیخ محمد عبده و املای سیدمحمدرشید رضا و در ادامه آن سیدرشید رضا با پیروی از سبک
و سیاق استادش به تفسیر''' آیات قرآن پرداخت.
تفسیری که توسط شیخ عبده انجام پذیرفت، تفسیری است که شامل
روایات صحیح و امور عقلی روشن می‌شود. در این تفسیر کمتر به مباحث الفاظ،
اعراب و نکته‌های بلاغی پرداخته شده است و معمولاً به اموری که دیگران به آن نپرداختند، پرداخته شده است.
اما تفسیری که توسط سیدرشید رضا انجام پذیرفت، تفسیری است که اهتمام فراوانی به روایات پیامبر و به نقل از مفسران دارد. او در تفسیرش سخت به صوفیه و افکارشان می تازد
و همچنین در جاهای متعدد بدون مناسبت و دلیل به شیعه افتراها تهمت‌های فراوانی وارد می‌کند.
از نظر المنار خطاب‌های سوره‌ها به مورد و موضوع خاصی اختصاص ندارد؛ بلکه روی سخن با بشریت است و هدفش استقرار عقاید و آداب و اعمالی استوارتر و پایدارتر است.
صاحب کتاب
التفسیر و المفسرون سبک و روش
تفسیر المنار را در موارد زیر خلاصه می‌نماید:
۱.
اسلام را دین
عقل و
قانون و مصدر خیر و
برکات و اصلاح
جامعه دانستن؛
۲. اعتقاد به این‌که قرآن تابع عقیده نیست؛ بلکه باید عقیده را از
قرآن گرفت؛
۳. اعتقاد به این‌که بین حقایق علمی موجود و قرآن تعارضی وجود ندارد؛
۴. توجه به این نکته که
قرآن مجموعه متشکل و واحدی است؛
۵. حفظ و نگهداری و تأکید بر تفسیر مأثور (تفسیر نقلی) و پرهیز از داستان‌های اسرائیلی و جعلی؛
۶.
غفلت نکردن از وقایع تاریخی‌ای که در فهم معانی قرآن تأثیر دارد؛
۷. به کار گرفتن ذوق ادبی در فهم جوانب مختلف آیات؛
۸.
تفسیر کردن قرآن در پرتو حقایق ثابت و قطعی علمی؛
۹. پرداختن به مسائل اجتماعی در اخلاق و
سلوک؛
۱۰. پرهیز از ورود به مسائل غیبی که از محدوده احساس و ادراک دورند؛
۱۱. گرفتن موضع درست و استوار در برابر سحر
ساحران به ویژه در مورد تأثیر آن در شخصیت پیامبر؛
۱۲. گرفتن موضع درست در برابر روایات بی‌اساس و لو این‌که در کتب
صحاح هم آمده باشند.
متأسفانه در این‌جا نیز مانند برخی از موارد مشابه دیگر زیاده‌روی‌هایی صورت گرفته است که ما با توجه به توصیفاتی که پیرامون تفسیر المنار داشته‌اند، تذکر چند نکته را لازم و ضروری دیدیم.
بعضی از صاحب‌نظران پیرامون تفسیر و مفسران
می‌گویند:از اول قرآن تا آیه ۱۲۶ سوره نساء به انشای شیخ محمد عبده و املای سیدرشید رضاست؛ اما با توجه به این‌که شیخ محمد عبده (به جهت مصالحی) با تفسیر ترتیبی قرآن (از اول قرآن تا آخر به ترتیب) موافق نبودند و بر این باور بودند که باید به ناگفته‌ها و نیاز روز
جامعه پرداخت؛ از‌این‌رو سخن بالا چندان صحیح به نظر نمی‌رسد، سیدرشید رضا در اوایل تفسیرش از قول شیخ عبده می‌نویسد:
قرآن به تفسیری فراگیر و کامل نیاز ندارد، علاوه بر این شاید عمر ما هم کفاف ندهد، ولی نیاز شدیدی به تفسیر بعضی از آیات قرآن وجود دارد.
بنابراین، این‌طور به نظر می‌سد که شاید تمام تفسیر (۱۲جلد) با استفاده از
سبک و روش استادش شیخ عبده و احیاناً با استفاده از تفسیرهای منتخب از جانب او انجام پذیرفته است.
برخی از مفسران و محققان علوم قرآنی
در بیان سبک و روش تفسیر المنار مواردی را ذکر می‌کنند که گرچه از ظاهر عبارات آنها به دست نمی‌آید که آنان در مقام تمجید از رشید‌رضا و تفسیر او باشند؛ ولی از قرائن و شواهد و چگونگی چینش موارد بالا به دست می آید که چنین قصدی را داشته‌اند.
صاحب کتاب التفسیر و المفسرون در ماده پنج و شش
و
صاحب کتاب المفسرون حیاتهم و منهجهم در ماده هفت می‌گویند:
(از موارد سبک و روش تفسیر المنار)"حفظ و نگهداری و تأکید بر
تفسیر مأثور (تفسیر نقلی) و پرهیز از داستان‌های اسرائیلی و جعلی، غفلت نکردن از وقایع تاریخی‌ای که در فهم معانی قرآن تأثیر دارد" می‌باشد.
به نظر ما این برداشت درستی از سبک و روش تفسیر المنار نیست؛ بلکه ما موارد زیادی در تفسیرش سراغ داریم که این دو مورد را
نقض می‌کند و ما در این‌جا به‌عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم.
أ.
انکار شأن نزول آیه مباهلهب... عدم نقل شأن نزول آیات
ولایت ،
تبلیغ ،
اکمال و...
ج. نپذیرفتن
روایات پیرامون
مهدید. اعتماد به اسرائیلیاتی که پیرامون علی ـ علیه‌السلام ـ جعل شده است و...
شاید گفته شود منظور این نیست که صاحب تفسیر المنار هیچ‌گونه از
مجعولات و
اسرائیلیات استفاده نکرد؛ بلکه نسبت به دیگران کمتر استفاده نمود که در این صورت با اطلاق عبارت سازگار نیست و نیاز به اصلاح دارد.
پایگاه اسلام کوئیست.
