راه‌های پرهیز از ریا، غرور و تکبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ریا، غرور، تکبر و خودپسندی، گناهان.
پرسش: بهترین راه جلوگیری از گناهانی مثل ریا، غرور، تکبر و خودپسندی چیست؟
پاسخ: مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ریا، عبارت‌اند از: تقویت ایمان و اخلاص. راه‌های جلوگیری از غرور؛ خودشناسی، رعایت تقوا، عبرت‌گیری از سرگذشت دیگران، و اخلاص و بندگی خداوند است؛ هم‌چنین بهترین راهکارهایی که می‌تواند انسان را از تکبر و خودپسندی باز دارد، عبارت‌اند از: توجه به نقطه‌های ضعف خود، تقویت روحیه فروتنی و تواضع، و توجه به آثار بد اجتماعی آن.
قبل از بیان راه‌های جلوگیری و درمان هر یک از ریا، غرور و تکبر و خودپسندی لازم است، ابتدا توضیح مختصری در مورد هر یک از این سه خصلت ارائه شود و به دنبال آن اشاره‌ای به منشا و علل پیدایش آن و سپس راه درمان هر یک بیان گردد.
ریا به معنای نشان دادن و وانمود کردن چیزی از اعمال حسنه یا اخلاق پسندیده به مردم برای قدر و منزلت یافتن پیش آن‌هاست.
ریا ممکن است در
اعمال و عبادات
واجب یا اعمال
مستحب باشد. در تمام موارد ریا نکوهیده و مذموم شناخته شده است.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «
کلُّ ریاءٍ شرکٌ»؛
هر ریایی
شرک است.
برای جلوگیری از ریا لازم است به درون خود مراجعه کرده و با شناسایی ریشه‌های ریا، راه را بر بروز ریاکاری ببندیم.
مهم‌ترین راه‌های جلوگیری و پیشگیری از ریا، عبارت‌اند از:
یکی از راه‌های اصلی جلوگیری از ریا، تقویت ایمان و باورهای مذهبی است. هر اندازه نیروی ایمان در افراد قوی‌تر شود، انجام اعمال ریاکارانه در آن‌ها ضعیف‌تر می‌شود.
دومین عامل جلوگیری از ریا، اخلاص است. اخلاص در واقع نقطه مقابل ریاست.
اخلاص به معنای آن است که
انسان،
عبادات، اعمال و رفتارش را برای
رضای خدا انجام دهد.
علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: اخلاص در
عمل، از نشانه‌های
سعادت است».
و نیز فرمود: «خوشا به حال کسی که
عبادت و دعایش را فقط برای خدا انجام دهد و قلبش را به آن‌چه چشمش می‌بیند، مشغول نسازد»
تا وقتی انسان اخلاص نداشته باشد، نمی‌تواند خود را از ریا مصون نگه دارد.
غرور حالتی در نفس انسان است که گاه بر اثر احساس قدرتی مانند جوانی و مال و
ثروت و
مقام و ... که در خود دارد، وظایف و
تکالیف خویش را از یاد ببرد یا این‌که به کرم و بزرگواری و بخشایندگی خداوند مغرور گردد و
گمان برد که مقتضای لطف
خداوند آن است که آدمی به هر عملی دست زند، مورد
عفو خداوند قرار می‌گیرد و در نتیجه به بی‌توجهی و سهل‌انگاری در وظایف بندگی دچار گردد.
برای آن‌که به غرور گرفتار نشویم یا اگر نشانه‌هایی از آن در ما وجود دارد، آن‌ها را از خود دور کنیم. توجه به این نکات ضروری است.
یکی از راه‌های جلوگیری از غرور،
خودشناسی و پی بردن به موقعیت و جایگاه خود در نظام هستی است.
انسان اگر خود را بشناسد و بداند که هر آن‌چه دارد، از آنِ خداست و چند روزی به صورت
امانت در
اختیار او قرار گرفته، هرگز بر آن‌چه دارد، مغرور نخواهد شد.
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند ریشه‌های غرور را در انسان تضعیف نموده و نابود کند، رعایت
تقوا و توجه به این نکته است که
برتری و فضیلت انسان به
مال و دارایی و مقام و موقعیت اجتماعی نیست؛ بلکه ملاک اصلی تقواست. رعایت تقوا انسان را از غرور باز می‌دارد.
از دیگر عواملی که می‌تواند از غرور جلوگیری کند، مطالعه حالات و سرگذشت افرادی است که ابزار و امکانات و موقعیت‌های بالایی در جامعه داشته و پس از مدتی آن‌ها را از دست داده‌اند، مطالعه این جریانات باعث می‌شود انسان نگرش دیگری در مورد
زندگی پیدا کند و به خاطر آن‌چه که دارد، به دیگران
فخرفروشی نکند. سرگذشت برخی افراد (مثل
قارون و
فرعون، و شرّ او و بسیاری که
خداوند متعال در
قرآن داستان آن‌ها را بیان فرموده است) درس
عبرت خوبی است برای عبرت‌گیرندگان.
سعی در
اخلاص در کارها، بسیاری از افعال ما را پاک و بی‌عیب و نقص می‌سازد. کسی که عبادتش، علم آموزش، کارهای عام‌المنفعه و اجتماعی‌اش و ... برای
خدا باشد، هیچ‌گاه برای این کارها به خود مغرور نمی‌شود؛ زیرا او با این کارها درصدد است و
رضایت خدا را به دست آورد و راه بندگی را بپیماید.
عشق به خداوند و دوری از
محبت دنیا بهترین عامل ریشه‌کنی
رذایل اخلاقی از وجود آدمی است.
تکبر و
خودپسندی به معنای این است که فردی با رفتار و کردار خود وانمود کند که از دیگران برتر و بالاتر است.
برخی خواسته‌اند بین تکبر و خودپسندی فرق بگذارند به این‌که:
در تکبر، انسان خود را با دیگران مقایسه می‌کند و برتر از دیگران می‌پندارد؛ اما درخودپسندی، مقایسه‌ای در کار نیست؛ بلکه فرد خیال می‌کند که رفتارش کامل است و لذا
اعمال خود را می‌پسندد.
بهترین راهکارهایی که می‌تواند انسان را از تکبر و خودپسندی باز دارد، عبارت‌اند از:
هیچ انسانی نیست که نقطه ضعفی نداشته باشد. لذا باید انسان سعی کند نقاط ضعف خود را شناسایی نموده و درصدد
اصلاح و جبران آن برآید. وقتی انسان با این دید به اعمال و رفتار خود نگاه کند، می‌داند که نقاط ضعفی در او وجود دارد و در پاره‌ای موارد ناتوان‌تر از دیگران است، در آن صورت احساس تکبر و خودپسندی نخواهد کرد.
یکی دیگر از راهکارهای جلوگیری از تکبر و خودپسندی آن است که فرد در اعمال و رفتار خود
فروتنی و
تواضع را تمرین کند و واقعاً بپذیرد که فروتنی و تواضع مایه
عزت و سربلندی انسان، و تکبر و خودپسندی موجب هلاکت افراد است.
کسی که دچار خودپسندی است، اطرافیان از او گریزان‌اند و اعتبار و موقعیت مناسبی بین افراد مختلف نخواهد داشت و اگر او را هم احترام کنند، برای
پول،
مقام و ... اوست که به او احترام می‌کنند، نه خود او.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «راه‌های پرهیز از ریا، غرور و تکبر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۴/۲۶.
