درمان بیماری‌های واگیر در زمان معصوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بیماری،
کرونا،
ائمه،
وبا،
طاعون.
پرسش: در زمان ائمه (علیهم‌السّلام)، بیماری‌های خطرناکی مانند وبا، طاعون و... وجود داشت، از سوی دیگر
طب شیمیایی نیز وجود نداشت اما آن‌ها درمان می‌شدند؛ اولاً آیا درمان آن‌ها صرفاً با اسباب معنوی مانند
دعا و... بود یا بر اساس
طب اسلامی و
گیاهی بود؟ ثانیاً اگر بر اساس طب اسلامی و
سنتی بود، آیا بااین‌وجود، طب اسلامی و گیاهی برای درمان
بیماری‌های میکروبی، مانند کرونا بهتر از طب شیمیایی نیست؟
پاسخ اجمالی: ائمه (علیهم‌السّلام) در برخورد با بیماری‌ها علاوه بر راه‌کارهای معنوی، به راه‌کارهای پیشگیرانه و تجویز داروهای عمومی برای تمام بیماری‌ها، در برخی موارد نیز تجویز دارو برای بیماری معین توصیه‌هایی بیان فرموده‌اند. از سوی دیگر مراجعه اصحاب ائمه به طبیب و استفاده از داروهای آنان، این نکته را نتیجه می‌دهد که ائمه (علیهم‌السّلام) از مراجعه به پزشک خودداری ننموده و استفاده بشر از
علوم پزشکی را جایز دانسته‌اند.
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) در برخورد با بیماری‌های واگیر مانند طاعون، وبا و... متعددی را برای مردم زمانه خود و عموم
شیعیان بیان نمودند. توجه به موارد زیر می‌تواند تنوع راه‌کارهای ایشان را نشان دهد:
توجه به اصل پیشگیری از بیماری قبل از درمان، نه فقط کیفیت زندگی را ارتقا می‌بخشد بلکه از پیامدهای بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. در احادیث اهل بیت (علیهم‌السّلام) روایات بسیار زیادی در این زمینه ذکرشده است. مثلاً
امام رضا (علیه‌السّلام) در یک توصیه کلی فرمودند:
«فَالْجَسَدُ بِهَذِهِ الْمَنْزِلَةِ وَ بِالتَّدْبِیرِ فِی الْاَغْذِیةِ وَ الْاَشْرِبَةِ یصْلُحُ وَ یصِحُّ وَ تَزْکو الْعَافِیةُ فِیه؛
بدن به منزله همان زمین است و باتدبیری که در خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها به کار می‌رود، صحیح و سالم می‌ماند و نیروی سلامتی در آن زیاد می‌گردد.»
تکیه این نوع احادیث بر اصل تغذیه سالم، برای پیشگیری از وقوع بیماری است و سرتاسر توصیه‌های پزشکی آن حضرات مبتنی بر اصول پیشگیرانه است. در این راستا سفارش‌هایی همچون، توجه به نوع تغذیه هماهنگ با مزاج، زمان و مکان و نیز تجویز شربت مخصوص به همراه غذا و سایر دستورالعمل‌های پزشکی، مبتنی بر همین اصل استوار است. البته روایات متعددی در این زمینه وجود دارد که در کتاب‌های حدیث، ابواب «اطعمه و اشربه» به بیان برخی از آن‌ها پرداخته شده است.
یکی دیگر از دستورات ائمه (علیهم‌السّلام) این است که اشاره به بیماری خاصی ندارند، بلکه به صورت عمومی، اموری را شفابخش، معرفی کرده‌اند که از آن‌ها در درمان بیماری‌های واگیر هم قابل برداشت است. به عنوان مثال در روایات چنین آمده است:
«اَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ (علیه‌السّلام) اَنَّ حَبَّةَ السَّوْدَاءِ مُبَارَکةٌ یخْرِجُ الدَّاءَ الدَّفِینَ مِنَ الْبَدَنِ؛
از عالم (امام رضا (علیه‌السّلام)) روایت شده که
سیاه دانه برکت دارد و درد درون تن را بیرون آورد.»
همچنین در روایت دیگر از حضرت نقل شده است که:
«اَنَ حَبَّةَ السَّوْدَاءِ شِفَاءٌ مِنْ کلِّ دَاءٍ اِلَّا السَّامَ وَ عَلَیکمْ بِالْعَسَلِ وَ حَبَّةِ السَّوْدَاءِ؛
سیاه دانه درمان هر درد است جز مرگ، بر شما باد به
عسل و سیاه دانه.»
در این دو روایت، اثربخشی سیاه دانه و دردزدایی این ماده اشاره و روایت دوم به ترکیب سیاه دانه با عسل که دوای تمام بیماری‌ها است اشاره دارد.
همچنین موارد دیگر، مانند
آب زمزم،
تربت قبر امام حسین (علیه‌السّلام)
و...نیز سفارش شده است.
برخی از دستورات ائمه (علیهم‌السّلام) برای بیماری‌های خاص، مانند وبا و... صادر گردیده است، مثلاً در روایتی از
امام صادق (علیه‌السّلام) چنین واردشده:
«شَکا اِلَیهِ رَجُلٌ الْوَبَاءَ فَقَالَ لَهُ وَ اَینَ اَنْتَ عَنِ الطَّیبِ الْمُبَارَک قَالَ قُلْتُ وَ مَا الطَّیبُ الْمُبَارَک فَقَالَ سُلَیمَانِیکمْ هَذَا قَالَ فَقَالَ اَبُو عبدالله (علیه‌السّلام) اِنَّ اَوَّلَ مَنِ اتَّخَذَ السُّکرَ سُلَیمَانُ بْنُ دَاوُدَ (علیه‌السّلام)؛
مردی نزد امام صادق (علیه‌السلام) از وبا اظهار ناراحتی کرد. امام (علیه‌السلام) از او پرسید: «با پاک خجسته چگونه‌ای؟». گفتم: پاک خجسته چیست؟ فرمود: «این
[شِکرِ] سلیمانی شما». امام صادق (علیه‌السلام) همچنین فرمود: نخستین کسی که شکر ساخت،
سلیمان بن داوود بود.»
«
مرحوم کلینی» باب جداگانه‌ای را با عنوان «بَابُ السُّکر» تدوین نموده است.البته اینکه شکری که در روایات آمده با این شکر امروزی مطابقت داشته باشد نیازمند تحقیق است.
راه‌کارهای دیگر که از سوی ائمه بیان گردیده، راهکار معنوی است که شامل توصیه ایشان به قرائت برخی سوره‌ها، قرائت برخی از ادعیه با آداب خاص و انجام برخی از اعمال هست.
به عنوان مثال امام صادق (علیه‌السّلام) فرموده‌اند:
«لَوْ قُرِئَتِ الْحَمْدُ عَلَی مَیتٍ سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَّ رُدَّتْ فِیهِ الرُّوحُ مَا کانَ ذَلِک عَجَباً؛
اگر
سوره حمد هفتاد بار بر مرده‌ای خوانده شود و روح به تن او بازگردد شگفت نیست.»
دعاهای متعددی در این زمینه از سوی ائمه (علیهم‌السّلام) صادرشده است که برخی از آن‌ها را «مرحوم کلینی» در کتاب «
الکافی» تحت عنوان «بَابُ الدُّعَاءِ لِلْعِلَلِ وَ الْاَمْرَاض» جمع آوری کرده است.
در خصوص مراجعه به پزشک، هنگام بیماری و عمل‌کرد ائمه (علیهم‌السّلام) در این زمینه، گزارش‌های متعددی وجود دارد که اصحاب بزرگوار آنان حتی به طبیبان غیرمسلمان مراجعه می‌کردند.
حتی نقل شده است که بعد از
ضربت خوردن امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) پزشکان کوفه بر بالین ایشان حاضر می‌شوند،
باآنکه در آن زمان، علاوه بر حضرت علی، سه امام دیگر (علیهم‌السّلام) نیز در کنارشان حضور داشتند.
در خصوص استفاده از داروهای سنتی و یا داروهای علوم پزشکی جدید، بهتر است توجه داشت که هم داروهای طب سنتی و هم داروهای جدید، در صورت عدم نیاز یا نیازمندی که در آن، مصرف غیر صحیح صورت پذیرد، ضررهایی را متوجه انسان می‌کند؛ اما اگر درصدد کشف درمان بیماری، استفاده شود مانعی ندارد. «
یونس بن یعقوب» نقل می‌کند از امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم که بیماران داروهای مختلفی مصرف می‌کنند که گاه نتیجه‌ای نداده و منجر به فوت آنان می‌شود و گاه نیز درمان می‌شوند، البته درصد درمان یافتگان بیشترند. (تکلیف ما در مقابل این داروها چیست؟) امام فرمودند: خداوند بیماری‌هایی را در میان بشر قرار داده و درمان آن‌ها را نیز امکان‌پذیر کرده است و هیچ بیماری وجود ندارد، مگر این که درمانی نیز برای آن متصور است (خواه بشر بدان دست یافته باشد و خواه نیاز به پژوهش بیشتری باشد) بنابراین، هیچ ایرادی ندارد که با
یاد خدا داروهای موجود را مصرف کنید.
این روایت دقیقاً به این نکته اشاره می‌کند که انسان باید در شناخت درمان‌ها بکوشد و حتی اگر با شکست‌ها نیز مواجه شود، نباید از تلاش خود دست بردارد، اما در همه حال نباید به دانش خود مغرور شده و از یاد خدا غافل شود.
معصومان (علیهم‌السّلام) در برخورد با بیماری‌ها علاوه بر امور معنوی، به راه‌کارهای پیشگیرانه و تجویز داروهای عمومی و برخی اوقات داروهای اختصاصی توصیه نمودند. در خصوص مراجعه به پزشک و استفاده از دارو هم با توجه به احادیث، در صورت لزوم از جانب ائمه (علیهم‌السّلام) منعی وارد نشده است.
مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، برگرفته از مقاله «درمان بیماری‌های واگیر در زمان معصوم» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۲/۳.
