• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حمّام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: حمام، نهی، نظافت، پوشش، حیا، عورت.

پرسش: چرا در برخی روایات، توصیه شده است که مردم - به ویژه بانوان - به حمام نروند؟! (آیا در زمان ائمه اطهار (علیهم‌السلام) حمام‌های عمومی برای زنان یا مردان بود؟ چرا در روایتی زنان را از رفتن به حمام‌های عمومی نهی کرده‌اند؟).

پاسخ: از نقل‌های تاریخی به دست می‌آید که در گذشته‌ها، بسیاری افراد در حمام‌ها، هیچ پوششی نداشتند و ستر عورت نمی‌کردند؛ لذا با آن‌که حفظ نظافت از دستورات مهم اسلام است، اما با توجه به این‌که رعایت نظافت منحصر به استفاده از حمام‌های عمومی نبود، در برخی روایات به صورت موردی توصیه شده است، جهت حفظ حیا از رفتن به این‌گونه حمام‌ها خودداری شود.
یکی از شرایط فهم روایات، داشتن شناختی صحیح از زمان صدور روایت است. در همین راستا، حمام که تا زمان‌های نه‌چندان دور معمولاً به صورت عمومی مورد استفاده بود، به عنوان موضوعی برای گفت‌وگو در برخی روایات قرار گرفته است.

فهرست مندرجات

۱ - فواید حمام
       ۱.۱ - حدیثی از امام علی
۲ - مذمت حمام و نهی از ورود به آن
       ۲.۱ - حدیثی از پیامبر
       ۲.۲ - حدیثی از حضرت علی
       ۲.۳ - روایتی دیگر از پیامبر
۳ - برخی رفتارهای ناپسند در حمام
       ۳.۱ - روایتی از حنان بن سدیر
       ۳.۲ - روایتی از أبوشعیب أسدی
       ۳.۳ - روایتی از عایشه
       ۳.۴ - حدیثی از امام علی
۴ - جواز استفاده از حمام‌های عمومی
       ۴.۱ - حدیثی از پیامبر
       ۴.۲ - حدیثی ذیگر
       ۴.۳ - حدیثی از امام کاظم
۵ - پانویس
۶ - منبع

ضرورت نظافت بدن علاوه بر آن‌که یک توصیه عاقلانه است، شرع نیز بر آن صحه گذاشته و آن‌ را مورد تأکید قرار می‌دهد.
یکی از مکان‌هایی که از گذشته‌های دور تا امروزه، بهداشت و نظافت در آن انجام می‌گیرد، حمام است.

۱.۱ - حدیثی از امام علی

امام علی (علیه‌السلام) از این نگاه، حمام را جای مناسب و نیکویی ارزیابی می‌کند که هم منفعت دنیوی و هم منفعت اخروی دارد:

«نیکو خانه‌ای است حمام؛ هم (گرمایش) یادآور آتش دوزخ است، و هم چرک بدن را می‌برد».
[۱] ابن بابویه، محمد بن علی، (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۱، ص۱۱۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    


اما در پاره‌ای از روایات توصیه شده است از رفتن به حمام خودداری نموده و به خانواده نیز اجازه داده نشود تا بدان‌جا بروند:

۲.۱ - حدیثی از پیامبر

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «هر شخصی که به خداوند و روز قیامت ایمان دارد؛ نباید زن خود را به حمام روانه کند».
[۲] ابن بابویه، محمد بن علی، (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۱، ص۱۱۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    


۲.۲ - حدیثی از حضرت علی

حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «بد جایگاه و خانه‌ای است حمام که پرده عفاف را می‌درد و شرم و حیا را از میان می‌برد».
[۳] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۵۳، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.    


۲.۳ - روایتی دیگر از پیامبر

در برخی منابع اهل‌سنت نقل شده است؛ پیامبر اسلام (صلي‌الله‌عليه‌وآله) همه زنان را از ورود به حمام نهی کرده است: «الحمام حرام علی نساء امتی»؛ «حمام رفتن بر زنان امت من حرام است».
[۴] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، عطا، مصطفی عبدالقادر، ج۴، ص۳۲۲،‌ بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.


این روایات با این‌که در ظاهر با اصل نظافت و نیز برخی روایات دیگر منافات دارد، اما زمانی که وضعیت حمام عمومی را در آن زمان تصور کنیم، درخواهیم یافت که علت نهی در این روایات به جهت مسائلی بود که در آن‌جا وجود داشت.

حمام و برخی رفتارهای ناپسند در زمان‌های قدیم
از روایات و نقل‌های تاریخی به دست می‌آید که در گذشته، برخی افراد در حمام‌های عمومی، هیچ پوششی - حتی برای پوشش عورت - نداشتند؛ لذا روایات نهی‌کننده از ورود به حمام، اشاره به این دارد که جهت ستر عورت و جلوگیری از دیدن عورت دیگران، بهتر است به حمام عمومی نرفته
[۵] مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبایی، سید فضل الله، ج۱، ص۲۹۵، ‌قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشان‌پور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.    
و در صورت نیاز به آن، هم خودمان حیا را رعایت کرده و هم دیگران را به رعایت حیا توصیه کنیم.
در ذیل به برخی از این گزارش‌ها اشاره می‌کنیم:

۳.۱ - روایتی از حنان بن سدیر

حنان بن سدیر از پدرش نقل کرد؛ من به همراه پدر، پدر بزرگ و عمویم به حمام رفته بودم. در رختکن حمام مردی را دیدیم. آن مرد (امام سجاد (علیه‌السلام)) پرسید: «اهل کجا هستید؟» گفتیم: از عراق. پرسید: «کجای عراق؟» گفتیم: کوفه. گفت: «مرحبا شما که خیلی به ما نزدیک و دارای موقعیت هستید؛ اما چه شده است که لنگ نبسته‌اید؟ پیامبر فرمود: (دیدن) عورت مؤمن بر مؤمن حرام است». بعد مقداری کرباس آورد و به پدرم داد که او آن‌ را چهار قسمت نمود و به هر کدام یک قسمت داد که آن‌ را بر خود بسته وارد حمام شدیم.
[۶] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج۶، ص۴۹۸،‌ تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    


۳.۲ - روایتی از أبوشعیب أسدی

أبوشعیب أسدی نقل می‌کند: عبدالله بن عمر را در مِنا دیدیم که سرش را تراشیده بود،.... مردی به او گفت: چرا به حمام نمی‌روی؟ عبدالله گفت: دوست ندارم دیگران عورتم ببینند. به او گفتند: کافی است لباسی بپوشی تا عورتت پنهان شود. عبدالله گفت: دوست ندارم نگاهم به عورت دیگران بیفتد.
[۷] ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‌، الطبقات الکبری‌، ج۴، ص۱۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.    


۳.۳ - روایتی از عایشه

زنانی از شهر حمص، نزد عایشه آمدند و از او وقت ملاقات خواستند. عایشه گفت: شاید این زنان از زنانی باشند که داخل حمام می‌شوند؛ از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شنیدم که می‌فرمود: «هر زنی که لباسش را در غیر خانه شوهرش دربیاورد؛ حرمت میان خود و خداوند را از بین برده است».
[۸] ابن ماجة قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، ج ۴، ص ۶۸۳، دارالرسالة العالمیة، چاپ اول،‌ ۱۴۳۰ق.


۱.۱ - حدیثی از امام علی

امام علی (علیه‌السلام) به کسانی که در کنار هم مشغول شست‌وشوی بدنشان بودند، فرمود: «آیا لخت و عریان و در کنار هم، به شست‌وشوی خود می‌پردازید؟! به خدا نگران پیامدهای این عمل نکوهیده شما هستم».
[۹] حمیری یمانی صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، محقق، اعظمی، حبیب الرحمن، ج۱، ص۲۸۷، هند، بیروت،‌ المجلس العلمی، المکتب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.


با شناخت وضعیت مردم آن زمان، درمی‌یابیم که چرا در برخی موارد، توصیه به نرفتن به حمام شده است، و گرنه به اجماع مسلمانان،‌ ورود به حمام با پوشاندن عورت هیچ اشکالی ندارد.
[۱۰] حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۲۴۵، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، بی‌تا.    

علاوه بر این، در همان زمان نیز راه‌های جای‌گزین دیگری برای نظافت و شست‌وشوی بدن وجود داشت که نرفتن به حمام عمومی، منجر به عدم رعایت بهداشت نشود.

در مقابل روایاتی که ناظر به عدم استفاده از حمام‌های عمومی بود، روایات دیگری نیز وجود دارند که صراحتاً استفاده از حمام عمومی را - با رعایت حیا و عفت - مجاز اعلام کرده است:

۲.۱ - حدیثی از پیامبر

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «هر شخصی که به خداوند و روز جزا ایمان دارد؛ داخل حمام نشود، مگر این‌که لنگی بر تن خود بیاویزد».
[۱۱] ابن بابویه، محمدبن علی، (شیخ صدوق)، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۱، ص۱۶۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.    

[۱۲] ترمذی، محمد بن عیسی،‌ سنن الترمذی،‌ تحقیق، أحمد محمد شاکر، عبدالباقی،‌ محمدفؤاد، ج۵، ص۱۱۳، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، چاپ دوم،‌ ۱۳۹۵ق.


۴.۲ - حدیثی ذیگر

ابن عباس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کند که ‌حضرتشان فرمود: «بپرهیزید از خانه‌ای که به آن حمام می‌گویند». برخی اصحاب گفتند: حمام مریضی را از بین برده و برای بیمار مفید است. پیامبر فرمود: «(پس) هرکس داخل آن می‌شود، ستر عورت کند».
[۱۳] أبوبکر بیهقی، أحمد بن حسین، شعب الإیمان،‌ محقق، عبدالعلی عبدالحمید حامد، ج۱۰، ص۱۹۹، ریاض، هند، مکتبة الرشد، الدار السلفیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.


۴.۳ - حدیثی از امام کاظم

از امام کاظم (علیه‌السلام) در مورد حمام سؤال کردند و آن‌ حضرت فرمود: «با لنگ وارد حمام شوید و نگاه خود را حفظ کنید (تا نگاهتان به عورت دیگران نیفتد)».
[۱۴] شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج‌۱، ص‌۳۷۳ ۳۷۴، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    


۱. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۱، ص۱۱۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۲. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۱، ص۱۱۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۳. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۵۳، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.    
۴. ↑ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، عطا، مصطفی عبدالقادر، ج۴، ص۳۲۲،‌ بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
۵. ↑ مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبایی، سید فضل الله، ج۱، ص۲۹۵، ‌قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشان‌پور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.    
۶. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج۶، ص۴۹۸،‌ تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۷. ↑ ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‌، الطبقات الکبری‌، ج۴، ص۱۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.    
۸. ↑ ابن ماجة قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، ج ۴، ص ۶۸۳، دارالرسالة العالمیة، چاپ اول،‌ ۱۴۳۰ق.
۹. ↑ حمیری یمانی صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، محقق، اعظمی، حبیب الرحمن، ج۱، ص۲۸۷، هند، بیروت،‌ المجلس العلمی، المکتب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
۱۰. ↑ حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۲۴۵، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، بی‌تا.    
۱۱. ↑ ابن بابویه، محمدبن علی، (شیخ صدوق)، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۱، ص۱۶۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.    
۱۲. ↑ ترمذی، محمد بن عیسی،‌ سنن الترمذی،‌ تحقیق، أحمد محمد شاکر، عبدالباقی،‌ محمدفؤاد، ج۵، ص۱۱۳، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، چاپ دوم،‌ ۱۳۹۵ق.
۱۳. ↑ أبوبکر بیهقی، أحمد بن حسین، شعب الإیمان،‌ محقق، عبدالعلی عبدالحمید حامد، ج۱۰، ص۱۹۹، ریاض، هند، مکتبة الرشد، الدار السلفیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۱۴. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج‌۱، ص‌۳۷۳ ۳۷۴، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حمام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.    



جعبه ابزار