جایگاه امامت در آیه و اعتصموا بحبل الله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن،
امامت،
اهل بیت،
تفرقه،
حبل الله،
اعتصام،
سوره آل عمران.
پرسش: جایگاه امامت در
آیه «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا؛
و همگی به ریسمان خدا، چنگ زنید و پراکنده نشوید!» چگونه اثبات می‌شود؟ معنا و مبنای «حبل الله» در این آیه چیست؟
پاسخ اجمالی: با بررسی واژه «حبل الله» در آیات و
روایات، به این نکته دست می‌یابیم که هنگامی پیوند با «حبل الله» و یا همان ریسمان الهی حاصل می‌شود که افراد هم به «
قرآن» و هم به «عترت» پیوند خورده باشند؛ زیرا آن دو از هم جدایی‌ناپذیرند و به همین دلیل، تحقق وحدت و عدم تفرقه در امت تنها زمانی تحقق می‌پذیرد که تمام
مسلمانان خود را به ریسمان
ثقلین متصل کنند.
آیه شریفه: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا؛
و همگی به ریسمان خدا، چنگ زنید و پراکنده نشوید!» بیانگر اصلی اساسی است؛ و آن این‌که مسلمانان همگی باید حول یک محور جمع شوند و حرکت نمایند تا وحدتشان حفظ شده و از هرگونه تفرقه جلوگیری شود. پروردگار با تعبیر «حبل الله» و یا «ریسمان خدا» در صدد بیان این محور برآمده است.
«حَبْل» در لغت، به معنای ریسمانی طولانی و محکم است که با آن چیزی را می‌بندند.
راغب اصفهانی می‌گوید: «حبل به معنای ریسمان است که معروف می‌باشد، ولی به صورت
استعاره، برای هر ارتباطی مورد استفاده قرار می‌گیرد».
خداوند متعال در آیه شریفه، محور وحدت مسلمانان را به ریسمان
تشبیه نموده؛ زیرا انسان در شرایط عادی و بدون داشتن راهنما در قعر چاه ظلمت و
نادانی است و برای نجات از این چاه ترسناک نیاز به ریسمان محکمی دارد که همان ریسمان الهی است.
با توجه به اضافه‌شدن «حبل» به «الله» در آیه شریفه، قرآن ریسمانی را معرفی می‌کند که متعلق به پروردگار بوده و حلقه وصل بین او و بنده‌اش را ایجاد می‌کند و طبیعتاً این ریسمان باید مصداقی خارجی داشته باشد.
اندیشمندان شیعی برای «حبل الله» مصادیق گوناگونی ذکر کرده‌اند؛ مانند:
•
دین اسلام که ملاکش
ولایت است؛
•
توحید و ولایت؛
• اهل بیت؛
• قرآن؛
• قرآن و اهل بیت باهم.
البته می‌توان گفت که بازگشت تمام موارد فوق، به قرآن و عترت (علیه‌السّلام) است و روایات فراوانی نیز بر این موضوع تاکید دارد که «قرآن»، «عترت» و یا هر دوی آنها مصداق «حبل الله» می‌باشند.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «این قرآن، ریسمان خدا و نور روشنگر و درمانی سودبخش است».
امام علی (علیه‌السّلام): «خداوند سبحان، هیچ‌کس را به چیزی مانند این قرآن، اندرز نداده است؛ چرا که قرآن، ریسمان استوار خدا و دستاویز مطمئن او است».
امام سجاد (علیه‌السّلام): «
امام و
حجت خدا بایستی
معصوم باشد». از ایشان سؤال شد: معنای
عصمت چیست؟ حضرت فرمود: «معصوم کسی است که معتصم به حبل الله که قرآن است، می‌باشد».
عبدالله بن عباس می‌گوید: نزد پیامبر بودیم که فردی اعرابی وارد شد و گفت: شنیدم که فرموده‌اید: «اعتصموا بحبل الله»؛ منظورتان از ریسمان خدا چیست؟! پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستشان را به دست امام علی (علیه‌السّلام) زده و فرمود: «به این مرد بپیوندید که او ریسمان محکم است».
امام باقر (علیه‌السّلام): «منظور از حبل الله که خدا به چنگ زدن به آن توصیه کرده، آل محمد هستند».
امام باقر (علیه‌السّلام): «خداوند متعال می‌دانست که امت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از رحلت حضرتشان، گروه گروه می‌شوند؛ لذا آنان را از این پراکنده‌شدن نهی کرد و فرمود که: همگی باید بر ولایت آل محمد جمع شوید و متفرق نشوید».
یکی از محکم‌ترین روایاتی که مراد از «حبل الله» را مشخص می‌کند؛ «
حدیث ثقلین» است که به صورت
متواتر در میان
شیعه و
اهل سنت نقل شده است.
قرائن محکمی وجود دارد که ارتباط این روایت را با آیه مورد نظر تایید می‌کند. در این روایت نیز مانند آن آیه، سخن از «اعتصام» و «چنگ زدن» است نیز وجود دارد و از طرفی، حتی بسیاری از اندیشمندان اهل سنت نیز چنین ارتباطی را کشف کرده و به همین دلیل، این روایت را ذیل آن آیه و در
تفسیر آن نقل کرده‌اند.
بر‌این‌اساس، چنگ‌زدن به «قرآن» و «عترت»، همان چنگ‌زدن به ریسمان الهی است که در صورت پذیرش این توصیه از جانب
امت اسلامی، آنان هیچ‌گاه گمراه نخواهند شد.
در دو آیه قبل از آیه «و اعتصموا بحبل الله...»، آیه دیگری وجود دارد:
«وَ کَیْفَ تَکْفُرُونَ وَ اَنْتُمْ تُتْلی عَلَیْکُمْ آیاتُ اللهِ وَ فیکُمْ رَسُولُهُ وَ مَنْ یَعْتَصِمْ باللهِ فَقَدْ هُدِیَ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیم؛
و چگونه
کافر می‌شوید، با آن‌که آیات خدا بر شما خوانده می‌شود و پیامبرش نیز در میان شما است؟! و هر کس به خدا چنگ‌زند، به راهی راست، هدایت شده است».
این آیه به صراحت، ابتدا «قرآن کریم» و «پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) » را به یاد مخاطبان انداخته و سپس از «چنگ زدن به خدا» سخن به میان می‌آورد و این نشانگر آن است که «قرآن» و «معصوم» دو رکن اساسی رسیدن به خدا هستند که به عبارتی می‌توان به هر دوی آنها ریسمان پروردگار گفت.
ازآن‌رو که اهل بیت (علیه‌السّلام) بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جانشینان معصوم حضرتشان می‌باشند، با قاطعیت می‌توان گفت که ریسمان الهی بدون ائمه (علیه‌السّلام) قابل فرض نیست و همین موضوع، جایگاه امامت آن بزرگواران را در آیه شریفه روشن می‌کند.
علامه حلی (رحمة‌الله‌علیه) در این‌باره چنین استدلال می‌کند:
• اعتصام و تمسک به حبل الهی به وسیله انجام اوامر الهی و ترک نواهی محقق می‌شود و اوامر و نواهی تنها از طریق معصوم دانسته می‌شود.
• واژه «لا تفرّقوا» همه مسلمانان را به اجتماع بر حق و عدم تفرقه تشویق می‌نماید، در حالی‌که به خاطر غلبه هواهای نفسانی، این اجتماع و عدم تفرقه بدون معصوم امکان‌پذیر نیست.
همچنین نکته قابل توجه در برخی از روایات (مانند حدیث یاد شده از امام سجاد (علیه‌السّلام) آن است که؛ بین قرآن و امام رابطه تنگاتنگی وجود دارد و این‌که به امام، معصوم می‌گوییم به این دلیل است که امام به حبل الله که قرآن است چنگ می‌زند و از طرفی قرآن نیز مردم را به سمت پیامبر و امام هدایت می‌کند؛ یعنی هر یک باید در کنار دیگری و مکمّل هم باشند تا راه هدایت مردم فراهم شود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «جایگاه امامت در آیه و اعتصموا بحبل الله»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۶/۳۰.
