توحید در آیات ۲۷ و ۲۸ سوره فاطر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: توحید، حیوانات،
خشیت، علماء، رنگ‌ها،
سوره فاطر.
پرسش: تفسیر آیات ۲۷ و ۲۸ سوره فاطر چیست؟
پاسخ اجمالی: محور اصلی آیات ۲۷ و ۲۸ سوره فاطر در ارتباط با مسئله مهم توحید است. همچنین به صفت مهم اندیشمندان واقعی؛ یعنی
خشیت الهی می‌پردازد.
آیات ۲۷ و ۲۸ سوره فاطر دلیل مهمی بر مسئله توحید است
و در چند بخش این مسئله را بیان می‌کند. در این آیات می‌خوانیم:
«اَ لَمْ تَرَ اَنَّ اللهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَاَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً اَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ اَلْوانُها وَ غَرابِیبُ سُودٌ• وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْاَنْعامِ مُخْتَلِفٌ اَلْوانُهُ کَذلِکَ اِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ اِنَّ اللهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ»؛
«آیا ندیدی
خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که بوسیله آن میوه‌هایی رنگارنگ
[از زمین
] خارج ساختیم و از کوه‌ها نیز
[به لطف پروردگار
] جاده‌هایی آفریده شده سفید و سرخ و به رنگ‌های مختلف و گاه به رنگ کاملاً سیاه و از انسان‌ها و جنبندگان و چهارپایان انواعی با رنگ‌های مختلف،
[آری
] حقیقت چنین است: از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند خداوند
عزیز و
غفور است.»
شروع آیه ۲۷ با
استفهام تقریری، پرسشی را مطرح می‌سازد که ضمن تحریک حس کنج‌کاوی انسان‌ها، اشاره به این است که این مطلب آن‌چنان روشن و آشکار است که هرکس بنگرد می‌بیند که از آب که بی‌رنگ است و زمین، این همه رنگ‌های مختلفی از میوه‌های گوناگون، گل‌های زیبا، برگ‌ها و شکوفه‌ها، در چهره‌های مختلف به وجود آمده است.
و اگر بیرون آمدن میوه‌ها از مقتضای همین آمدن
باران بود، باید همه میوه‌ها به یک رنگ باشند، چون آب باران یکی است، و حال این‌که می‌بینیم رنگ‌های مختلفی دارند، پس همین اختلاف در رنگ‌ها دلالت می‌کند بر این‌که
تدبیر الهی دست‌اندرکار این رنگ‌آمیزی است.
این تدبیر الهی زمانی نمایان‌تر می‌شود که منظور از «الوان» در این آیه، منحصر در رنگ‌های ظاهری میوه‌ها نباشد؛ بلکه بگوییم ممکن است
کنایه از تفاوت در طعم و ساختمان و خواص گوناگون آنها بوده باشد، تا آن‌جا که حتی در یک نوع
میوه، اصناف گوناگونی وجود دارد، چنان‌که مثلاً در
انگور شاید بیش از ۵۰ نوع، و در
خرما حدود ۷۰ نوع وجود دارد؛
اما بخاطر دلالت کلام بر مزه‌ها و بوی آنها، از ذکر آنها خودداری کرده است.
در ادامه به تنوعی که در کوه‌ها وجود دارد، اشاره کرده است که مراد از راه‌ها در این آیه، یا راه‌هایی است که در کوه‌ها قرار دارد و دارای رنگ‌هایی مختلف است؛ و یا مراد خود کوه‌ها است که به صورت خطوطی کشیده شده در روی
کره زمین قرار دارند که به رنگ‌های سفید، سرخ، سیاه و یا مرکّب از چند رنگ دیده می‌شوند.
این قسمت از آیه، دلالت بر قدرت خداوند متعال بر همه چیز دارد؛ زیرا تفاوت رنگ‌ها در کوه‌ها از یک سو زیبایی خاصی به آن می‌بخشد، و از سوی دیگر سببی برای پیدا کردن راه‌ها و گم نشدن در جاده‌های پرپیچ و خم کوهستانی است.
بعد از بیان تنوع در میوه‌ها و کوه‌ها، به بیان تنوع در میان انسان‌ها و جانداران در آیه ۲۸ اشاره می‌کند. انسان‌ها و جنبدگان در عالم نیز به نوعی از قدرت بی‌نهایت خداوند متعال دم می‌زنند، چرا که انسان‌ها با این‌که همه از یک پدر و مادر هستند، دارای نژادها و رنگ‌های کاملاً متفاوتند، حتی در یک نژاد نیز تفاوت در میان رنگ‌ها بسیار است، بلکه فرزندان دوقلو هم که تمام مراحل جنینی را با یکدیگر طی کرده، و از آغاز در آغوش هم بوده‌اند، از نظر رنگ کاملاً یکسان نیستند، با این‌که از یک پدر و یک مادر و در یک زمان
نطفه آنها منعقد شده و از یک نوع غذا تغذیه کرده‌اند.
گذشته از چهره ظاهری، رنگ‌های باطنی آنها، و خُلق و خوهای آنها، و ویژگی‌های آنان و استعداد و ذوق‌هایشان، کاملاً متنوّع و مختلف است، تا مجموعاً یک واحد منسجم با تمام نیازمندی‌ها را به وجود آورد.
علاوه بر انسان، در جهان جنبندگان هزاران هزار نوع حشره، پرنده، خزنده، حیوانات دریایی، و حیوانات وحشی بیابانی وجود دارد که هر کدام با ویژگی‌ها و عجائب خلقتشان نشانه‌ای از قدرت و عظمت و علم آفریدگارند.
در ادامه آیه می‌فرماید: «اِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ»؛ این بخش از آیه توضیح می‌دهد چه کسانی و چگونه از این
آیات الهی درس عبرت می‌گیرند و اثر آن‌را، که ایمان حقیقی به خدا و خشیت از او در تمام حالات است، به تمام معنا در خود جاری می‌کنند.
«خشیت» به معنای ترسی آمیخته با تعظیم است و غالباً در مواردی به‌کار می‌رود که از
علم و آگاهی به چیزی سرچشمه می‌گیرد.
شرط خشیت، این است که به خدا و صفات و افعال او معرفت داشته باشد و هرچه این معرفت بالاتر باشد، خشوع او نسبت به خدا بالاتر خواهد بود.
بنابراین، مراد از «خشیت» در چنین زمینه‌ای، همان خشیت حقیقی است که به دنبالش خشوع باطنی و
خضوع در ظاهر پیدا می‌شود و هرچه علم بیشتر باشد خشوع بیشتر است و این همان معنایی است که از سیاق آیه برمی‌آید. لذا در قرآن مجید این مقام مخصوص عالمان شمرده شده است. علمایی که خدای سبحان را به اسماء و صفات و افعالش می‌شناسند و به وسیله آن آرامش می‌یابند و آثار آن در اعمالشان هویدا می‌گردد.
امام سجاد (علیه‌السّلام) در توصیف این عالمان می‌فرماید: «علم و عمل دو دوست صمیمی هستند، کسی که خدا را بشناسد از او می‌ترسد، و همین ترس او را وادار به عمل و اطاعت فرمان خدا می‌کند، صاحبان علم و پیروان آنها کسانی هستند که خدا را به خوبی شناخته‌اند و برای او عمل می‌کنند، و به او
عشق می‌ورزند، چنان‌که خداوند فرموده: "اِنَّما یَخْشَی اللهُ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ"».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «توحید در آیات ۲۷ و ۲۸ سوره فاطر»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۲/۱۲.
