ترک واجبات و رسیدن به کمال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز، واجبات، عبودیت، کمال انسانی.
پرسش: اگر شخصی نماز بخواند، ولی واجبات دیگر را انجام ندهد، آیا به کمال می‌رسد؟
پاسخ: کمال آدمی در گرو انجام تمام اعمال صالح و ترک تمام
گناهان است؛ چنان‌که
خداوند متعال می‌فرماید: فقط کسانی زیان نمی‌کنند که
ایمان آورده و اعمال صالح را انجام دهند و مراد از اعمال صالح، تمام اعمال صالح است، نه برخی از آن‌ها.
هدف از خلقت انسان، خلیفه و جانشین خدا شدن است
که همان کمال شایسته انسانی است. بنا بر آیه ۵۶ از
سوره «ذاریات» نیز، هدف از خلقت انسان،
عبودیت و
بندگی خداست:
«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ»؛
«
جنیان و
انسان را فقط برای عبادت خودم خلق کردم».
از دو نکته فوق می‌توان نتیجه گرفت که کمال انسانی در عبودیت اوست و هر چه بندگی او بیشتر باشد، کامل‌تر است. به همین دلیل در
تشهد نماز ابتدا به عبد بودن و سپس به رسالت
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گواهی می‌دهیم. بسیاری از
پیامبران الهی که در
قرآن نام برده شده‌اند، به صفت عبد توصیف شده‌اند.
و از همین‌جاست که
امیرالمؤمنین،
علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «من قام بشرایط العبودیة اهل للعتق؛ یعنی هر کس بندگی را به نهایت برساند، سزاوار آزادی است».
و روشن است که منظور حضرت از
آزادی در این‌جا، رهایی از هر گونه قیدوبند و وابستگی غیر الهی است.
انسانی که به تعبیر
روایت، چشم و گوش و دست و پایش همه خدایی شده‌اند و گویی خداست که با چشم او می‌بیند و با گوش او می‌شنود و ...
حال پرسش این‌جاست که اگر کسی در مواردی از فرمان خدا سرپیچی کرد، آیا به تمام شرایط بندگی،
عمل کرده است؟ آیا می‌توان او را در کنار
رسول خدا قرار داد که مصداق تام انسان کامل است و بنده خدا خوانده شده است؟
از آن‌جا که
ترک واجبات و اوامر الهی، یا ریشه در جهل انسان دارند یا معلول عصیان اویند و یا ناشی از
غفلت او از دستورات الهی هستند، می‌توان نتیجه گرفت، کسی که واجبی را ترک می‌کند، گرفتار یکی از این معضلات است و روشن است که با
جهل و عصیان و غفلت نمی‌توان در زمره انسان‌های کامل قرار گرفت.
خداوند متعال در
آیه ۸۲ از
سوره «انعام» می‌فرماید: «کسانی که
ایمان آورند و ایمان خود را به
ظلم آمیخته نسازند، در امنیت به سر می‌برند و ایشانند که
هدایت شده‌اند».
اگر براساس این آیه،
امنیت از
عذاب الهی و نگرانی از
غضب خدا نداشتن و نیز هدایت‌یافتگی را از نشانه‌های
کمال بدانیم، آن‌گاه این کمال اختصاص به کسانی خواهد داشت که هم ایمان دارند و هم ایمان خود را با ظلم آلوده نکرده‌اند و مراد از ظلم نیز در این‌جا، هرگونه
گناه و شرک و ترک اعمال واجب و... می‌باشد.
به علاوه که در روایات
اهل بیت (علیهم‌السّلام) کسانی که
واجبات را ترک می‌کنند، مورد توبیخ قرار گرفته‌اند. کسی که منکرات را دست‌کم با
قلب خود انکار نکند، همچون مرده‌ای در میان زندگان است
و اگر کسی عمداً
حج را ترک کند، به
دین اسلام نمرده است.
کسی که
زکات نمی‌دهد، نماز هم ندارد.
و... .
در روایت اخیر
نماز کسی که زکات نمی‌دهد، بی‌ارزش معرفی شده است و واضح است که چنین فردی که حتی نمازش
ارزش ندارد، به کمال نخواهد رسید.
به علاوه
انسان گاهی کسی است که دارای ملکات فاضله است و اعمالش خلاف ملکاتش نیست.
پس چگونه کسی که واجبات را ترک می‌کند، کامل خواهد شد؛ درحالی‌که او یا ملکه انجام فضایل را ندارد یا خلاف آن
عمل می‌کند.
از سوی دیگر، اگر کسی سایر واجبات را انجام دهد، ولی نماز نخواند، سرنوشتی بدتر از نمازگزاری دارد که واجبات دیگر را ترک کرده است؛ زیرا براساس
روایات، معیار قبولی سایر
اعمال نیز نماز است و اگر نماز کسی قبول نشود، سایر اعمالش نیز قبول نمی‌شود،
هم‌چنین فرموده‌اند که بین
ترک نماز و
کفر به خدا، فاصله‌ای نیست.
در روایت دیگری
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) از
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کنندکه خداوند انسانی را که نماز را سبک بشمارد، به پانزده
عذاب مختلف گرفتار می‌کند؛
برکت را از عمر و رزقش می‌گیرد، اعمالش
پاداش ندارند، و ذلیل و تشنه و گرسنه می‌میرد و قبرش تنگ می‌شود و ... .
به نظر نمی‌رسد
انسان کامل گرفتار چنین عذاب‌هایی شود.
نتیجه آن‌که کمال آدمی در گرو انجام تمام اعمال صالح و ترک تمام
گناهان است؛ چنان‌که خداوند متعال در
سوره «عصر» می‌فرماید: فقط کسانی زیان نمی‌کنند که
ایمان آورده و اعمال صالح را انجام دهند و چون کلمه «الصالحات» به صورت جمع و همراه «ال» استعمال شده است، این معنا را می‌رساند که منظور تمام
اعمال صالح می‌باشد، نه برخی از آن‌ها.
۱. استاد شهید مرتضی مطهری، انسان کامل، انتشارات صدرا.
۲. امام خمینی، چهل حدیث، حدیث اول، درمورد جهاد با نفس.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ترک واجبات و رسیدن به کمال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۱۶.
