ترس از خدا و راه رسیدن به این مقام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ترس از خدا، ت قوا، خشیت.
پرسش: ترس از خدا چگونه است و چگونه باید به این مقام رسید؟
پاسخ: ترس از خدا، به معنای آن نیست که
خداوند موجودی وحشتناک است که ممکن است در
حق مخلوقاتش
ظلم و تعدی کند. به
یقین مراد از ترس در این باره، حالتی است ناشی از احساس عظمت و سلطه مطلقه و بی‌نیازی مطلقِ خداوندی که همه چیز را می‌داند و همه چیز را از کوچک و بزرگ، و از جزء تا کلِ مجموع هستی را بر مبنای
حکمت بالغه آفریده است و هیچ‌چیز و هیچ‌کس توانایی گریز از سلطه و حاکمیتِ او را ندارد.
ترس از خداوند به دو صورت است:
۱. اینکه بدانیم خداوند در
عالم، ما را از بعضی کارها منع کرده است و نباید انجامشان دهیم و به بعض دیگر از کارها فرمان داده، تا انجامشان دهیم. اگر از این امرها و نهی‌های خداوند
اطاعت نکنیم، عذاب‌های دردناک و
آتش جهنم در انتظار ماست؛ علاوه بر اینکه از پاداش‌های اخروی (نظیر
بهشت) و نعمت‌های آن محروم می‌گردیم. پس مطابق این معنا،
ترس از خدا به این است که کارهای ممنوع و حرام را انجام ندهیم و کارهای
واجب را به انجام رسانیم.
به عبارت دیگر، این
خداوند نیست که ما باید از او بترسیم؛ بلکه
اعمال و ملکات خود ماست که باید از آن بترسیم؛ چون
عذاب جهنم، چیزی جز همان اعمال زشت ما در
دنیا نیست و بهشت نیز دست‌ساخته اعمال نیکو و پسندیده خود ماست. خداترس بودن در این معنا به این است که دزدی نکنیم غ، نکنیم،
غیبت نکنیم و در یک کلام آنچه را که شرع ممنوع و حرام قرار داده، انجام ندهیم و در مقابل هرچه را که خدا به آن فرمان داده، انجام دهیم.
روزه،
نماز،
زکات،
احسان به دیگران،
حج و ... فرمان‌های خدایند. سرکشی از این فرمان‌هاست که باید از آن ترسید.
معنای دوم آن است که
انسان، عظمت و بزرگی خداوند را در دلش پرورش دهد. در
آیات و بزرگی خلقتش از قبیل آسمان‌ها و
زمین و شگفتی‌هایی که در آن وجود دارد، تدبر کند.اگر این حالت ادامه یابد و در کنار آن، انسان به تصفیه و تهذیب نفس خود نیز بپردازد، به راز عظمت و بزرگی خداوند و کوچک بودن خودش در مقابل آن عظمت بی پایان پی می‌برد. در آن لحظه انسان، از خداوند می‌ترسد؛ اما نه مانند ترسی که از یک موجود درّنده دارد، بلکه از نوع ترسی که بسیار شیرین و لذت‌بخش است؛ و این حالت یکی از مقامات اولیای الهی است و به ندرت برای انسان‌های عادی پیش می‌آید.
ترس از خدا در
قرآن با واژه‌های گوناگون بیان شده است:
اگر در قرآن دستوری رسیده است که از خداوند بترسید، بیشتر، از واژه «اتّقوا الله» استفاده شده است که هم معنای اول را دارد؛ یعنی پرهیز از محرمات و انجام واجبات و هم معنای دوم را، معنای اول روشن است و نیاز به تفصیل ندارد.
(آیه ۱۸ از سوره حشر
به همین معنا از ترس از خداوند اشاره دارد و می‌فرماید: ای مؤمنان! از خداوند بترسید و باید انسان بداند که برای فردایش چه چیزی را تدارک دیده است.(یعنی چه کارهای نیک انجام داده است) و از خدا بترسید (یعنی کارهای خلاف انجام ندهید) چون خداوند به کارهای شما دانا است).
معنای دوم در لسان آیات، با تعبیر «خشیت» بیان گردیده است و یکی از اوصاف «اولوالالباب»، یعنی دانایان دانسته شده است؛ همان‌گونه که
ترس به معنای اول که از آن به «
خوف» تعبیر می‌آورند، از صفات دانایان دانسته شده است.
در
آیه ۲۱ سوره رعد
خداوند می‌فرماید: دانایان کسانی هستند که «
یَخَْشَوْنَ رَبهَُّمْ وَ یخََافُونَ سُوءَ الحِْسَابِ»؛ از خداوند «خشیت» دارند؛ اما از اینکه حساب کارهای ناشایستشان بیشتر شود، «خوف» دارند. بر همین اساس، در قرآن مقام خشیت، فقط به «علما» یعنی کسانی که از عظمت و بزرگی خداوند آگاه هستند، نسبت داده شده است: «
اِنَّمَا یخْشَی اللّه مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ»
و انبیا هر چند که ممکن است «خوف» داشته باشند، اما فقط از خداوند «خشیت» دارند. «
وَلَا یَخْشَوْنَ اَحَدًا اِلَّا اللَّهَ».
آنها فقط از خدا خشیت دارند؛ چون همه چیز را در برابر عظمت خداوند حقیر و کوچک می‌شمارند.
امیرمؤمنان،
علی (علیه‌السلام) در توصیف ایشان می‌فرماید:
ایشان کسانی هستند که از شدت ترس خداوند، شب‌ها را به بیداری سر می‌کنند و در شدت گرمی، روزها تشنه به سر می‌برند. پس راحتی و آسایش را بر رنج و سیرابی را به تشنگی تبدیل کرده‌اند،
مرگ را نزدیک دانسته، به انجام عمل نیکو شتافته‌اند و آرزو را
دروغ پنداشته، به سر رسیدن عمر را در نظر گرفته‌اند.
اما اینکه چگونه به این
مقام می‌توان رسید، باید گفت که تنها راه آن، مطابق تعلیم
قرآن و
روایات، تزکیه نفس و تأمل و
تفکر در آیات آفاقی و انفسی خداوند است. هیچ راه سهل و آسانی جز لطف خداوند، دل مستعد و پاک و همت بلند و عالی و پشت پا زدن به همه دنیا و هر چیزی که در آن است و حتی پشت پا زدن به
نفس خود وجود ندارد؛ البته این امر نیز به دست نخواهد آمد، مگر با
ارشاد و هدایت یک نفس قدسی و روحانی:
طی این مرحله بی‌همرهی خطر مکن••• ظلمات است بترس از خطر گمراهی
۱. المیزان، ج۱۱، ص۳۴۵ و ج۱۹، ص۱۱۲، مؤسسة اعلمی بیروت، لبنان، ۱۹۹۱.
۲. معراج السعاده، ملااحمد نراقی، نشر دهقان، ششم، ۱۳۸۲ش.
۳. شرح حدیث جنود عقل و جهل، امام روح‌الله الموسوی الخمینی، ص۳۳۰، مؤسسه تنظیم نشر و آثار امام، تهران.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ترس از خدا و راه رسیدن به این مقام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۱.
