امام جعفر صادق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام جعفر صادق،
علوم،
تمدن اسلامی.
پرسش: نقش
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در علوم و
تمدن اسلامی را بیان فرمایید.
پاسخ: آگاهی از
معارف دینی و علوم بشری در راستای
هدایت تشریعی، احیای
تفکر اسلامی و فرهنگ غنی
شیعه به منظور اداره امور
مسلمین در ابعاد فردی و اجتماعی، لازمه
امامت است.
حضور علمی
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در عصر خود و بی‌نقص بودن نظریات ایشان و آشکار نمودن
علم خود حاکی از آن است که سایر امامان به‌اندازه ایشان فرصت و موقعیت مناسب پیدا نکردند تا فرهنگ ناب
اسلام را تبیین نمایند. بی‌شک اقدامات علمی امام در حیات ارزشمندش مرهون وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منحصر‌به‌فرد آن عصر و اقدامات امام
محمد‌باقر ـ علیه‌السلام ـ در راستای اعتلای فرهنگ
شیعه و زمینه‌ساز برای تأسیس
دانشگاه بزرگ جعفری می‌باشد.
در زمان حیات امام جعفر
صادق فشار و اختناق نسبت به
شیعیان به‌دلیل درگیری بر سر قدرت بین دو قطب
امویان و
عباسیان کمتر از دوران سایر
ائمه بود. از طرف دیگر عباسیان به‌دلیل استفاده از شعار «الرضا من آل‌محمد» در
قیام خود، ابتدا و بالاجبار موضع متعادل‌تری نسبت به دوران
امامان بعدی داشتند.
حرکت فرهنگی و علمی امام در عصر جنبش فکری و فرهنگی مسلمانان شکل گرفت. در این زمان عطش شدیدی از سوی مسلمین برای یادگیری و
علم‌آموزی مشاهده می‌شد و علت آن علاوه بر تعالیم متعالی
اسلام درباره علم‌آموزی، حضور تازه مسلمانانی بود که دارای سابقه‌ای درخشان و تمدنی کهن و پربار بودند؛ لذا
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ با توجه به شرایط ملحوظ و وجود بستر مناسب فکری و فرهنگی و آمادگی جو غالب جامعه که در تداوم حرکت عظیم علمی و فرهنگی حضرت
باقرالعلوم بود، و
دانشگاه بزرگ جعفری را تأسیس کرد.
از جمله علومی که امام تدریس کردند:
فقه،
حدیث،
تفسیر،
اخلاق،
هیئت،
جغرافیا،
سیاست،
اقتصاد، علوم فلکی،
طب،
کیمیا،
ریاضیات، جبر، فیزیک، نور، اتم و
تاریخ بود.
بی‌شک عمده‌ترین نقش
امام در گسترش علوم را می‌توان پرورش
شاگردان متخصص دانست که هر‌کدام از آنان با استدلال‌های نوین، خصم خود را به زانو درمی‌آوردند.
در مکتب
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ و دانشگاه بزرگ جعفری شاگردان بسیاری به کسب
علم و فضیلت می‌پرداختند که برخی از مورخان عدد آنها را چهار هزار نفر نوشته‌اند.
دانشمندانی از این دانشگاه در رشته‌های فقه، تفسیر، تاریخ ادیان، کلام و سایر علوم آن عصر برخاسته‌اند. تخصص در مکتب امام صادق ـ علیه‌السلام ـ رعایت می‌شد؛ مثلاً حمران به اعین در علم
قرائت قرآن، ابان بن تغلب در علم عربیت، زراره در فقه، مومن طاق در کلام الهی، طیار در جبر و اختیار، هشام بن سالم در
توحید و هشام بن حکم در
امامت، تبحر و تخصص کامل یافته بودند و هرگاه شخصی در یکی از رشته‌های علوم آن زمان پرسشی مطرح می‌کرد، چه‌بسا امام پاسخ او را به یکی از شاگردان خود که در آن رشته مهارت داشت، واگذار می‌فرمود.
به‌هر‌حال در میان این شاگردان،
هشام بن حکم سرآمد شاگردان
مکتب جعفری بود. با اینکه جوان بود امام ـ علیه‌السلام ـ او را بر دیگران مقدم می‌داشت و درباره علت احترامش می‌فرمود: «هشام به دل و زبان و دستش ما را
یاری می‌کند.» هشام چنان در علم کلام و
عقاید مذهبی ورزیده بود که مطالب را به شیوه‌ای جدید و بی‌سابقه بیان می‌کرد و در اثبات خداوند جهان و صفات جلال و
جمال او استدلال‌های نوین به کار می‌برد. به دیگر سخن، هشام از لحاظ استدلال و منطق روشی تازه برگزیده بود. در مناظره و مجادله و بحث آزاد بی‌نظیر بود.
دانشمندان و متخصصان این فن او را به استادی قبول داشتند و از مناظره با او بیمناک بودند.
یحیی بن خالد برمکی، وزیر
هارون الرشید مجالس بحث آزاد و مناظره در مسائل کلامی تشکیل می‌داد که
ریاست آن را هشام بر عهده داشت. گاهی اتفاق می‌افتاد دانشمندی بنام که هشام را ندیده بود، در مناظره‌ای شکست می‌خورد و از شکست خود حدس می‌زد که طرف
مناظره او هشام بن حکم است.
سخن از نقش امام صادق ـ عليه‌السلام ـ در علوم و
تمدن اسلام بلکه
جهان را نمی‌توان در چند صفحه بيان کرد. اما همين‌قدر که بدانيم حضرت چهار هزار شاگرد در رشته‌های گوناگون تربيت کرده و بسياری از ايشان در رشته‌های خود سرآمد روزگار بوده‌اند و در سرتاسر ممالک اسلامی و غير اسلامی پراکنده شدند؛ پی به نقش حياتی
امام در علوم و تمدن جهان می‌بريم و تصديق خواهيم کرد روايتی را که بيان می‌دارد، هيچ علم صحيحی به وجود نخواهد آمد؛ مگر آنکه خواستگاهش
اهل بیت ـ عليهم‌السلام ـ باشد.
سایت اندیشه قم.
