اخلاق و نقش آن در زندگی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخلاق، زندگی، قرآن، خوش‌اخلاقی، بداخلاقی.
پرسش: تعریف اخلاق و نقش اخلاق در زندگی و اخلاق از دیدگاه قرآن را توضیح بدهید و آیه‌هایی را که در مورد مصادیق اخلاقی در قرآن بیان شده است، بیان کنید؟
پاسخ: اخلاق یعنی آن سلسله صفاتی که در نفس و
روح انسان ثابت و ریشه‌دار است و منشأ صدور اعمال نیک، همچون راست‌گویی،
انفاق، ایثار و
جهاد یا اعمال بد همچون دروغ‌گویی می‌شود.
برخی آثار اخلاق نیکو عبارت‌اند از: طولانی شدن عمر، نمونه شدن امت،
کرامت و بزرگواری، ایجاد
محبت در
زندگی،
افزایش رزق و گوارا شدن زندگی.
برخی آثار اخلاق ناپسند بدین شرح است: سبب وحشت نزدیکان و
نفرت دیگران می‌شود، باعث زایل شدن محبت و دوستی می‌شود و
رزق و روزی را از زندگی کم می‌کند.
اخلاق جمع خُلق است.
و در لغت «خُلْق» و «خَلْق» از یک ماده (خ ل ق) هستند.
خَلْق به شکل ظاهری انسان نظر دارد و خُلق به شکل باطنی و نفسانی انسان. همان‌گونه که شکل ظاهری انسان، متصف به صفت نیک و بد است، شکل باطنی انسان هم دارای اوصاف خوب و بد است. به عبارت دیگر، خَلْق اختصاص به شکل و صورتی دارد که با چشم ظاهر درک می‌شود و خُلق اختصاص به قوای روحی و طبع باطنی دارد که با
بصیرت و چشم دل درک می‌شود.
بنابراین اخلاق در اصطلاح، عبارت است از آن سلسله صفاتی که در نفس و
روح انسان ثابت و ریشه‌دار است و منشأ صدور اعمال نیک، همچون
راست‌گویی،
انفاق،
ایثار و
جهاد یا اعمال بد همچون دروغ‌گویی می‌شود.
درباره نقش اخلاق در زندگی به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
نقش اخلاق اسلامی، در محیط زندگی فردی و اجتماعی هر انسان، بسان خورشیدی تابان است که طراوت و شادابی را برای جامعه به ارمغان می‌آورد و بستر صفا، صمیمیت،
صداقت،
محبت و اخوت را برای زیستن می‌گستراند تا همگان با چهره‌هایی باز و بشاش در یک فضای با صفای بهاری، چون گل‌ها زندگی کنند. اخلاق نیکو، روان‌ها را شاداب و همه را برادر و عضو یک
خانواده می‌سازد. کنفسیوس مربی بزرگ چین معتقد است که
اضطراب، آشوب و عدم اطمینان، امراضی هستند که یگانه داروی آن‌ها
مکارم اخلاق است.
هدف انسان در فرهنگ
اسلام،
تقرب به خداوند است. اخلاق پسندیده اساسی‌ترین راه وصول به این مقصد است.
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نیز برای تکمیل مکارم اخلاق مبعوث شده است.
اخلاق نیکو، می‌تواند نقش فراوانی در زندگی انسان داشته باشد. لکن به خاطر طولانی شدن و رعایت اختصار به بیان برخی از آثار اخلاق می‌پردازیم:
اخلاق پسندیده موجب آبادی جامعه و
طولانی شدن عمر می‌شود.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «نیکوکاری و
حُسن خُلق، خانه‌ها را آباد کند و بر عمرها بیفزاید».
اخلاق شایسته،
محبت را جلب می‌کند. در سایه محبت،
اتحاد و پیوند اجتماعی محکم‌تر می‌شود. با استحکام پیوند اجتماعی، جامعه با همکاری هم‌دیگر به آبادی محیط می‌پردازند. می‌دانیم که بسیاری از بیماری‌ها، سرچشمه روانی دارد، چنین بیماری‌هایی از عمر می‌کاهد و
مرگ را نزدیک می‌کند؛ ولی اخلاق نیکو، بیماری‌های روحی را از بین می‌برد و در نتیجه از مرگ‌های زودرس جلوگیری می‌کند و به نشاط و طراوت بدن می‌افزاید و به بقای بدن کمک می‌کند.
حُسن خُلق، دل‌ها را می‌رباید و
امت اسلامی را امت نمونه و نیرومند می‌سازد.
قرآن کریم می‌فرماید: «تو از پرتو و
رحمت الهی، در برابر آن‌ها نرم شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند».
اخلاق اسلامی، سبب
کرامت و بزرگواری انسان می‌شود و راه کام‌یابی و بهتر زیستن را به
انسان عرضه می‌کند.
امام علی (علیه‌السلام) فرموده است: «اگر ما، نه
امید به
بهشت داشتیم و نه ترسی از
دوزخ، نه ثوابی وجود داشت و نه عقابی، عقلاً شایسته و وظیفه ماست که در طلب
مکارم اخلاق و صفاتی باشیم که سبب کرامت و بزرگواری است؛ زیرا این صفات است که انسان را به کام‌یابی می‌رساند».
اخلاق شایسته، سبب ایجاد محبت در تمام محیط
زندگی است.
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
حُسن الخلق یورث المحبّة و یویّد المروّة؛
حُسن خلق و اخلاق پسندیده سبب محبت خدا و خلق، و منشأ
مروت و
فتوت و
مردانگی است».
اخلاق نیک موجب
افزایش رزق انسان می‌شود.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
حُسن الخلق یزید فی الرزق؛
«حُسن خلق
رزق را زیاد می‌کند».
اخلاق نیکو، زندگی را برای انسان با صفا و گوارا می‌سازد.
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
لا عیش اَهناً من حُسن الخلق ؛
هیچ زندگی‌ای گواراتر از حُسن اخلاق نیست».
در
روایات اسلامی زیان‌های اخلاق بد در زندگی فردی و اجتماعی انسان، مورد بحث قرار گرفته است که به بیان فرازهایی از آن پرداخته می‌شود:
اخلاق زشت موجب وحشت نزدیکان و
نفرت دیگران می‌گردد.
امیرالمؤمنین، علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
سوء الخلق یوحش القریب و ینفر السعید؛
بداخلاقی نزدیک را به وحشت می‌اندازد و برای دیگران نفرت‌آور است».
بد اخلاقی، موجب زایل شدن
محبت و دوستی می‌گردد:
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
سوء الخلق یوحش النفس و یرفع الانس؛
بد خُلقی، موجب وحشت انسان و زایل شدن اُنس و دوستی می‌گردد».
اخلاق بد،
رزق و روزی را از زندگی کم می‌کند.
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) فرموده: «شخص بد خُلق تنگ
روزی است».
قرآن کریم،
کتاب جامع و جاودانه‌ای است که به تمام نیازهای معنوی و مادی انسان پاسخ گفته است و راه‌ورسم زندگی با طراوت را مشخص کرده. از لابه‌لای
آیات قرآن می‌توان دستورات اخلاقی فراوانی به دست آورد که به ذکر بعضی از آن‌ها بسنده می‌شود:
قرآن کریم، مردم را از شایعه‌سازی و دروغ‌پردازی منع می‌کند؛ زیرا ممکن است
حیات و زندگی دسته‌ای را به خطر اندازد یا به قیمت آبروی جمعیتی تمام شود؛ لذا قرآن کریم برای جلوگیری از چنین خطری، به
مسلمانان دستور می‌دهد که به هر گزارش و خبر بی‌اساس، ترتیب اثر ندهند. «ای افراد با
ایمان! هرگاه فاسقی خبر می‌آورد، در خبر وی تحقیق کنید، مبادا «بر اثر گزارش بی‌اساس او) ندانسته به گروهی آسیب برسانید و بعد، از کرده خود پشیمان شوید».
صلح و سازش که یکی از شیوه‌های
اخلاق است، باید براساس
عدل و داد استوار باشد. اگر دو دسته از
مؤمنان با یکدیگر
جنگ کنند، میان آنان صلح دهید و اگر یکی بر دیگری تجاوز کرد، با طبقه متجاوز جنگ کنید تا به فرمان
خدا برگردد و اگر به فرمان خدا بازگشت، میان آنان با عدل و داد آشتی بدهید. به‌راستی خدا افراد دادگر را دوست دارد.
هیچ مسلمانی
حق ندارد مسلمانی را مسخره کند: «ای افراد با ایمان! گروهی گروهی دیگر را
مسخره نکنند».
عیب‌جویی در
اسلام ممنوع است: «
وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ»؛
«به یکدیگر طعنه مزنید و عیب‌جویی نکنید.«وای بر هر عیب‌جوی مسخره‌کننده‌ای».
با
القاب بد و زشت هم‌دیگر را صدا نزنید: «
وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ»؛
«با القاب بر یک دیگر یاد مکنید».
بدگمانی در اسلام
حرام است، نسبت به هم‌دیگر بدگمان نباشید: «ای افراد با ایمان! از بسیاری از گمان‌های بد بپرهیزید؛ زیرا برخی گمان‌ها
گناه (و بی‌اساس) است.
جاسوسی و دخالت در امور نهانی مردم صحیح نیست: «
وَلَا تَجَسَّسُوا».
غیبت هم‌دیگر را نکنید: «هیچ‌یک از شما دیگران را غیبت نکند. آیا کسی از شما دوست دارد که
گوشت برادر مرده خود را بخورد».
معیار را
تقوا قرار دهید، مسائل نژادی، طبقاتی و فامیلی ملاک نیست: «ای مردم! ما شما را از یک
مرد و زن آفریدیم و شما را از تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. گرامی‌ترین شما نزد خداوند، باتقواترین شماست».
با
تکبر راه رفتن برای یک
مسلمان سزاوار نیست: «بر روی
زمین با تکبر راه مرو، تو نمی‌توانی زمین را بشکافی و طول قامتت هرگز به کوه‌ها نمی‌رسد».
عدالت در تمام امور باید مراعات شود: «ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! کاملاً
قیام به
عدالت کنید».
به پدر و مادرتان نیکی کنید: «ما به
انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند ...».
آیه‌هایی که در مورد اخلاق در
قرآن ذکر شده، زیاد است. می‌توانید با مراجعه به
تفاسیر موضوعی قرآن،
آیات مورد نظرتان را به دست آورید.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اخلاق و نقش آن در زندگی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۰۸.
