۱
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اطاعت از علی
کلیدواژه: اطاعت، امام علی علیه‌السلام، خضوع،
فروتنی، معصیت، کفر،
ایمان،
حق.
پرسش: آیا حدیث زیر صحیح هست: اطاعت از علی ـ علیه‌السلام ـ فروتنی و خضوع حقیقی است و عدم اطاعت از او، کفر به خداست؟
پاسخ: این حدیث از حیث محتوا صحیح است؛ چون محتوای آن متواتر است؛ یعنی
احادیث بسیاری این معنا را تأیید می‌کنند؛ اما کفر در این حدیث، کفر مقابل
اسلام نیست؛ بلکه کفر مقابل ایمان است و بدیهی است که بر
کفر در مقابل ایمان،
احکام کافر مثل
نجاست و ... بار نمی‌شود. البته لازم است توجه شود که اگر اطاعت نکردن از
علی ـ علیه‌السلام ـ کفر به این معناست، بدین جهت است که فرمان علی ـ علیه‌السلام ـ و راه او عین حق و حقیقت و فرمان خداست و هر کس او را
معصیت کند، خدا را معصیت کرده و این همان مقام رفیع
امامت است.
«سَهْلٌ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ ابْنِ سِنَانٍ وَ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ ـ علیه‌السلام ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ طَاعَةُ عَلِیٍّ ذُلٌّ وَ مَعْصِیَتُهُ کُفْرٌ بِاللَّهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ تَکُونُ طَاعَةُ عَلِیٍّ ذُلًّا وَ مَعْصِیَتُهُ کُفْراً بِاللَّهِ فَقَالَ إِنَّ عَلِیّاً یَحْمِلُکُمْ عَلَی الْحَقِّ فَإِنْ أَطَعْتُمُوهُ ذَلَلْتُمْ وَ إِنْ عَصَیْتُمُوهُ کَفَرْتُمْ بِاللَّه؛ امام صادق ـ علیه‌السلام ـ از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل می‌کنند که آن حضرت فرمود: اطاعت از علی ـ علیه‌السلام ـ فروتنی و خضوع است و عدم اطاعت از او، کفر به خداست.
این حدیث در منابع متعددی آمده؛ ولی ظاهراً منبع اصلی آن
کتاب کافی مرحوم کلینی است.
منظور از صحیح بودن حدیث دقیقاً روشن نیست که آیا صحیح بودن از نظر سند مراد است یا صحیح بودن از حیث محتوا؛ لذا ما هر دو حیث را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
سند
حدیث همان‌طور که علامه مجلسی فرموده‌اند، ضعیف است؛
اگرچه برخی
سند حدیث را موثق دانسته‌اند.
در سند حدیث سهل‌بن زیاد الآدمی است که برخی آن را ضعیف دانسته‌اند و برخی دیگر ثقه؛ حتی شیخ طوسی در کتاب رجال خود آن را ثقه دانسته
و در کتاب فهرست، ضعیف معرفی کرده،
دیگران نیز مثل نجاشی
و کشی
و ابن غضائری
او را ضعیف شمرده‌اند.
راوی دیگر که در سند حدیث وجود دارد، یحیی‌بن مبارک است که اطلاعات خاصی از او در دست نیست؛ جز این‌که در
تفسیر قمی از او روایت شده
و قمی در مقدمه تفسیرش گفته: ما روایات را از مشایخ و ثقات نقل کرده‌ایم؛
ولی به دلایلی
علما در ثقه بودن تمام
راویان این کتاب اختلاف دارند.
به‌هر‌حال به دلیل وجود این دو راوی در سند حدیث، این حدیث از حیث سند قابل
اعتماد نیست.
اما اصل بحث این است که آیا محتوای این حدیث با وجود ضعف سند آن صحیح است یا خیر؟ در جواب می‌گوییم: محتوای حدیث تقریباً متواتر است و در
احادیث بسیاری بر این معنا تأکید شده است.
علامه حلی در
کتاب "منتهی" می‌گوید:
«الإمامة من أرکان الدین و قد علم ثبوتها من الدین ضرورةً، و الجاحد لها لا یکون مصدِّقاً للرسول فی جمیع ما جاء به، فیکون کافرا؛ اصل امامت یعنی
شناخت، قبول و اطاعت از
امام، از ارکان
دین است و انکار امامت امیر المؤمنین کفر است».
اما توجه به این نکته لازم است که مراد از این کفر، کفر مقابل ایمان است نه کفر مقابل اسلام و این دو با هم متفاوتند.
همان‌طور که از
روایات و کلمات بزرگان و علما برمی‌آید، اسلام اعم از ایمان است و کفرِ مقابل ایمان از کفرِ مقابل اسلام وسیع‌تر است و افراد بیشتری را در‌بر می‌گیرد؛ یعنی چه‌بسا کسی اسلام را پذیرفته است، ولی
ولایت و امامت را نپذیرفته باشد و به آن ایمان نداشته باشد و بدیهی است که بر کفر در مقابل ایمان، احکام
کافر مثل نجاست ظاهری و ... بار نمی‌شود.
بر این اساس مرحوم کلینی در کتاب
کافی، بابی را تحت عنوان تغایر اسلام و
ایمان ، اختصاص داده است.
در روایت اولِ این باب آمده است که:
«الإسلام یُحقن به الدم و تؤدّی به الأمانة و تستحلّ به الفروج، و الثواب علی الإیمان؛ آثاری همانند حفظ
خون و حلیت
نکاح و ... بر اسلام بار می‌گردند؛ اما
ثواب به ایمان است».
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ در روایت دیگری فرموده است: «و أمّا من لم یصنع ذلک و دخل فی ما دخل فیه الناس علی غیر علمٍ و لا عداوةٍ لأمیر المؤمنین علیه السلام فإنّ ذلک لا یکفّره و لا یخرجه عن الإسلام إلی الکفر؛ کسی که بدون
علم و
عداوت از امیر المؤمنین ـ علیه‌السلام ـ اطاعت نکند، کافر نشده است و از اسلام خارج نگشته است».
اما در مورد این‌که چرا پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمودند: معصیت
علی ـ علیه‌السلام ـ کفر به خداست و کفر به این معنا را برای مخالفت با علی ـ علیه‌السلام ـ اثبات کرده‌اند، باید گفت: پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در ادامه حدیث پاسخ آن را داده‌اند و فرموده‌اند: علی ـ علیه‌السلام ـ شما را به
حق رهنمون می‌کند. پس
کفر به خدا دائر مدار حق و حقیقت است نه دائر مدار شخص علی؛ ولی چون رفتار و گفتار او به‌طور کامل مطابق حق و حقیقت است و
پیامبر گرامی اسلام این مطلب را بارها تأکید فرمودند، مثل حدیث: «حق با علی است، به هر طرف که روی آورد».
پس عدم اطاعت از او سرپیچی از حق است و سرپیچی از حق کفر به خداست و این به‌خاطر اهمیت و
ارزش جایگاه رفیع
امامت است که مقامی است الهی و منزلتی است همچون منزلت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از حیث اطاعت و قبول فرمان او؛ همچنان‌که پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در حدیث معروف و
متواتر غدیر فرمودند: «من کنت مولاه فعلی مولاه» هر‌کس من مولای اویم؛ پس علی نیز مولای اوست.
پایگاه اسلام کوئست.
