پیروی از هوای نفس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیروی از هوای نفس، بلعم باعورا، برصیصای عابد، شیطان.
پرسش: آیا این حدیث که می‌فرماید: «مردی از
بنی‌اسرائیل چهل سال
عبادت خداوند را انجام داد، پس در راه
خدا قربانی کرد، ولی مورد قبول واقع نشد، پس عابد نفس خود را مذمت کرد و گفت تو چه‌قدر بیچاره‌ای هر چه
گناه و عمل زشت باشد از طرف تو بوده است. سپس خداوند
وحی فرمود: مذمت کردن نفس خویش از
عبادت چهل سال در نزد من بهتر است؟
پاسخ: حدیث مورد پرسش یافت نشد؛ ولی در مورد
حفظ نفس و مذمت کردن آن
روایات زیادی وارد شده و در عرصه عرفان، نگهبانی از نفس یک امر بسیار مهم به حساب می‌آید. امام علی (علیه‌السلام) درباره نفس می‌فرماید: هر که نفس خود را
اصلاح کند، بر آن مسلط شود و هر که نفس خویش را به حال خود رها سازد، او را هلاک گرداند.
حدیث مورد نظر در متون روایی و اسلامی یافت نشد؛ هر چند درباره نفس و ارزش مخالفت با آن
آیات و
روایت فراوانی وجود دارد.
قرآن کریم داستان دو شخص از بنی‌اسرائیل را که هر دو جزء مقربان درگاه
خداوند نیز بودند و از
هوای نفس خویش پیروی کردند، بیان کرده است.
شخصی
دانشمند بود که در عصر
حضرت موسی (علیه‌السلام) زندگی و از علمای مشهور
بنی‌اسرائیل بود و دعایش در پیشگاه خداوند به
اجابت می‌رسید و مدت زیادی عبادت کرده بود؛ ولی بر اثر تمایل به
فرعون و وعده‌های او از
وسوسه‌های شیطان و هوای نفس پیروی نمود و از راه
حق منحرف شد و در صف مخالفان حضرت موسی (علیه‌السلام) درآمد؛
خداوند متعال درباره او می‌فرماید: «
وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِيَ آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ • وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَث ...»؛
«و برای آن‌ها بخوان سرگذشت آن کسی را که
آیات خود را به او دادیم؛ ولی (سرانجام) از (دستور) آن‌ها خارج گشت و شیطان به او دست یافت و از گمراهان شد و اگر می‌خواستیم (مقام) او را با این آیات (و علوم و دانش‌ها) بالا می‌بردیم، ولی او به پستی گرایید و از
هوای نفس خویش پیروی کرد، او همچون
سگ (هار) است که اگر به او حمله کنی، دهانش را باز و زبانش را برون خواهد کرد و اگر او را به حال خود واگذاری باز همین کار را می‌کند...».
در میان بنی‌اسرائیل عابدی به نام
برصیصا بود که زمان درازی به پیشگاه خداوند یکتا
عبادت کرده بود ـ بر اساس برخی نقل‌ها چهل سال عبادت کرد ـ و به آن حد از
مقام قرب و معنویت رسیده بود که بیماران روانی را شفا می‌داد
روزی
زن جوان و
زیبایی از خانواده‌ای با
شخصیت برای
شفا و درمان نزد او آوردند و بنا شد مدتی نزد او بماند،
شیطان او را
وسوسه کرد و او از هوای نفس خویش پیروی کرد و به آن زن
تجاوز کرد. وقتی مشخص شد که آن باردار شده، زن را به
قتل رساند و در بیابان دفن کرد.
برادران و اقوام آن زن موضوع را فهمیدند و سخن به گوش
سلطان آن زمان رسید، او عابد جنایت‌کار را از عبادتگاه خود بیرون کشید و پس از اقرار به
گناه، او را به دار
مجازات آویختند و هنگامی که بر چوبه دار بود، شیطان در نظرش مجسم شد و گفت: اگر آن‌چه من می‌گویم
اطاعت کنی، اسباب نجات تو را فراهم می‌کنم، عابد گفت: چه کار کنم؟ شیطان گفت: تنها یک
سجده برای من کافی است؛ حتی اگر با اشاره باشد. عابد با اشاره چشم به شیطان
سجده کرد و در دم جان سپرد،
کافر از
دنیا رفت.
قرآن مجید می‌فرماید: «کار آن‌ها همچو شیطان است که به
انسان گفت کافر شو؛ اما هنگامی که کافر شد، گفت: من از تو بیزارم، من از خداوندی که
پروردگار عالمیان است بیم دارم، سرانجام کار آن‌ها این شد که هر دو در
آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آن می‌مانند و این است
کیفر ستم‌کاران.
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: هر که
نفس خود را
اصلاح کند، بر آن مسلط شود و هر که نفس خویش را به حال خود رها سازد، او را هلاک گرداند.
به هر صورت
حدیث مورد نظر سوال یافت نشد؛ ولی در مورد
حفظ نفس و مذمت کردن آن
روایات زیادی وارد شده و در عرصه
عرفان، نگهبانی از
نفس یک امر بسیار مهم به حساب می‌آید که در جای خود باید بحث شود.
۱. چهل حدیث، حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۲. جنود عقل و جهل، حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۳. وسایل الشیعه، ج۱۱، کتاب جهاد اکبر.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پیروی از هوای نفس»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۰۵.
