• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ریاضت‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: ریاضت، رهبانیت ، بندگی ، عبادت.
پرسش: آیا ریاضت رحمانی جایز است؟ فرق این ریاضت با ریاضت شیطانی چیست؟ لطفاً با منبع توضیح دهید.
پاسخ اجمالی
پرهیز از محرمات شرعی و انجام وظایف دینی و اخلاقی در قبال خود و خدا و مردم بالاترین ریاضت است و انجام اعمال سخت و طاقت‌فرسا به‌صورت هدفمند و برنامه‌ریزی شده که سبب حصول قدرت‌های ماوراء الطبیعه می‌شود، هیچ جایگاهی در تعالیم اسلامی ندارد. آنچه در اسلام و عرفان اسلامی اهمیت دارد، اهتمام هرچه تمام‌تر به بندگی خدا، تقوا ، ورع و رعایت ادب حضور است که همگی این امور با نیت تقرب الی الله انجام می‌گیرد؛ ولی حصول مکاشفات و کرامات در عرفان اسلامی امری تبعی محسوب می‌شود، نه یک هدف ذاتی.

فهرست مندرجات

۱ - معنای لغوی ریاضت
۲ - معنای اصطلاحی ریاضت
۳ - قدرت‌طلبی در اسلام
۴ - ریاضت‌های غیر شرعی در اسلام
۵ - فرق رهبانیت با ریاضت شرعی
۶ - نمونه‌ای از روایات درباره ریاضت و رهبانیت
       ۶.۱ - ۱. جهاد بودن رهبانیت
       ۶.۲ - ۲. بندگی در رهبانیت
       ۶.۳ - ۳. خوردن هنگام گرسنگی
       ۶.۴ - ۴. شرعی بودن ریاضت
       ۶.۵ - ۵. از بین بردن عادت‌ها
       ۶.۶ - ۶. ریاضت در انسان عاقل
       ۶.۷ - ۷. آموختن حکمت
       ۶.۸ - ۸. بهره رساندن به نفس بیدار
۷ - پانویس
۸ - منبع

ریاضت در اصل به معنای تمرین و ورزیده شدن در یک کار است.
[۱] فرهنگ ابجدی، ص ۳۹؛ «ارْتَاضَ-ارْتِیَاضاً (روض‌) المهرُ:کره اسب رام شد، «ارتاضتِ ألقَوافی الصّعبة لِلشّاعِر»؛ قافیه‌های سخت برای آن شاعر آسان شد».


معنای اصطلاحی آن که در برخی از عرفان‌ها اهمیت یافته،
[۲] برخی طریقت‌ها و فرقه‌های هندی.
انجام اعمال سخت و طاقت‌فرسا به‌صورت هدفمند و برنامه‌ریزی شده است که سبب حصول قدرت‌ های ماوراء الطبیعه در انسان می‌شود. بنابراین اگر بر فرض کسی به دلیل شوق یا حزن زیاد و به‌طور ناخواسته‌ای مثلاً میل به غذا نداشته باشد و مستغرق در جذبه الاهی باشد، این مقوله از تعریف ریاضت اختیاری خارج است.

می‌دانیم که قدرت‌طلبی، چه مادی، ذهنی و یا روحی در اسلام هدف نیست و اگر هدف باشد، شرک به خداست و گاه می‌تواند عین کفر باشد.
[۳] قصص (۲۸)، آیه ۸۳؛ «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذینَ لا یُریدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ».    
هرچند مخالفت با هوای نفس و بازداشتن نفس از تمایلات پست، به خودی خود ارزش محسوب می‌شود؛ ولی تذکر این نکته هم ضروری است که شیطان به‌قدری فریبکار است که حتی کسانی که چنین قصدی داشته باشند را هم به‌گونه دیگری فریب می‌دهد؛ مثلاً عشق به قدرت‌های روحی یا عجب و خودبرتربینی را دام راه این افراد قرار می‌دهد.

بنابراین به غیر از طریق توحید و اخلاص، نمی‌توان از شیطان رهایی داشت و شریعت همان آداب و احکام اخلاص و توحید است و اطاعت از رسول و امام که اجازه فریبکاری را به نفس انسان نمی‌دهد. از همین روی در اسلام ریاضت‌های غیر شرعی تأیید نشده و بدعت شمرده شده است؛ چراکه اسلام دین معرفت و عشق است، نه کهانت و علم الروح و....

پرهیز از محرمات و انجام وظایف شرعی و اخلاقی، در قبال خود و خدا و مردم، بالاترین ریاضت است که معمولاً خوش آیند طبع سرکش انسان نیست؛ چراکه انسان یا می‌خواهد دنبال هوس‌های مادی باشد و یا هوس‌های روحی و انکار بشریت و مادیت وجود که خود این امر هم به نوع دیگری کفر و برتری‌جویی محسوب می‌شود و عاقبتی جز رسوایی ندارد.
در قرآن کریم به این بحث تحت عنوان رهبانیت اشاره شده و به تعبیر قرآن رهبانیت در مسیحیت یک بدعت بود که اکثراً به فسق انجامید؛
[۴] حدید (۵۷)، آیه ۲۷؛ «وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلاَّ ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها فَآتَیْنَا الَّذینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ».    
یعنی انکار مادیت و غرایز آدمی از طریق رهبانیت و به قصد عارف شدن و... نه‌تنها باعث تزکیه نفس نمی‌شود، بلکه در نهایت به فسق و فجور می‌انجامد. همچنان‌که همواره در تاریخ شاهد بوده‌ایم که هر اندازه مادیت وجود انسان انکار شده، برعکس اسارت بیشتری در همین جنبه‌های مادی رخ داده است.
اما ریاضت شرعی چیزی نیست جز اهتمام بیشتر به بندگی خدا و تقوا و ورع و رعایت ادب حضور که همگی اینها باید با قصد تقرب الی الله باشد.

در زیر به برخی روایات در مورد ریاضت و رهبانیت اشاره می‌کنیم که به دیدگاه خاص اسلام در این مسئله اشاره دارد:

۶.۱ - ۱. جهاد بودن رهبانیت

رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمودند: رهبانیت امت من جهاد در راه خداست.
[۵] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۸، ص ۱۷۰، موسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق؛ «إِنَّمَا رَهْبَانِیَّةُ أُمَّتِی الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّه‌».    


۶.۲ - ۲. بندگی در رهبانیت

رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمودند: رهبانیت امت من هجرت ، جهاد، نماز ، روزه ، حج و عمره است.
[۶] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۱۴، ص ۲۷۷، موسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق؛ «یَا ابْنَ أُمِّ عَبْدٍ أَ تَدْرِی مَا رَهْبَانِیَّةُ أُمَّتِی قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ الْهِجْرَةُ وَ الْجِهَادُ وَ الصَّلَاةُ وَ الصَّوْمُ وَ الْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ»    


۶.۳ - ۳. خوردن هنگام گرسنگی

امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: آنچه در ریاضت نفس باید رعایت شود، این است که مبادا چیزی را بخوری که بدان اشتها نداری؛ چراکه ایجاد حماقت و نادانی می‌کند. و مخور مگر هنگام گرسنگی و چون خواستی چیزی بخوری از حلال بخور و نام خدا را ببر و به یادآور حدیث رسو ل الله ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را که فرمود: آدمی ظرفی بدتر از شکمش را پر نکرده است. پس اگر چیزی خوردی، یک سوم برای غذا و یک سوم برای نوشیدنی و یک سوم برای تنفس اختصاص ده.
[۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۲۶، موسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق؛ «أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الرِّیَاضَةِ فَإِیَّاکَ أَنْ تَأْکُلَ مَا لَا تَشْتَهِیهِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْحِمَاقَةَ وَ الْبُلْهَ وَ لَا تَأْکُلْ إِلَّا عِنْدَ الْجُوعِ وَ إِذَا أَکَلْتَ فَکُلْ حَلَالًا وَ سَمِّ اللَّهَ وَ اذْکُرْ حَدِیثَ الرَّسُولِ ص مَا مَلَأَ آدَمِیٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنِهِ فَإِنْ کَانَ وَ لَا بُدَّ فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ وَ ثُلُثٌ لِشَرَابِهِ وَ ثُلُثٌ لِنَفَسِه‌».    


۶.۴ - ۴. شرعی بودن ریاضت

امام علی ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: شریعت ریاضت نفس است.
[۸] آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «الشریعة ریاضة النفس».


۶.۵ - ۵. از بین بردن عادت‌ها

امام علی ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: آفت ریاضت غلبه عادت است.
[۹] آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «آفة الریاضة غلبة العادة».


۶.۶ - ۶. ریاضت در انسان عاقل

امام علی ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: برای عاقل در هر عملی ریاضتی است.
[۱۰] آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «للعاقل فی کل عمل ارتیاض».


۶.۷ - ۷. آموختن حکمت

امام علی ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: اصل ریاضت، آموختن حکمت و چیره شدن بر عادت است.
[۱۱] آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «لقاح الریاضة دراسة الحکمة و غلبة العادة».


۶.۸ - ۸. بهره رساندن به نفس بیدار

امام علی ـ علیه‌السلام ـ فرمودند: ریاضت جز در نفسی هشیار و بیدار سودی نمی‌بخشد.
[۱۲] آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «لا تنجع الریاضة إلا فی نفس یقظة».


۱. ↑ فرهنگ ابجدی، ص ۳۹؛ «ارْتَاضَ-ارْتِیَاضاً (روض‌) المهرُ:کره اسب رام شد، «ارتاضتِ ألقَوافی الصّعبة لِلشّاعِر»؛ قافیه‌های سخت برای آن شاعر آسان شد».
۲. ↑ برخی طریقت‌ها و فرقه‌های هندی.
۳. ↑ قصص (۲۸)، آیه ۸۳؛ «تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذینَ لا یُریدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ».    
۴. ↑ حدید (۵۷)، آیه ۲۷؛ «وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلاَّ ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللَّهِ فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها فَآتَیْنَا الَّذینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ».    
۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۸، ص ۱۷۰، موسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق؛ «إِنَّمَا رَهْبَانِیَّةُ أُمَّتِی الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّه‌».    
۶. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۱۴، ص ۲۷۷، موسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق؛ «یَا ابْنَ أُمِّ عَبْدٍ أَ تَدْرِی مَا رَهْبَانِیَّةُ أُمَّتِی قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ الْهِجْرَةُ وَ الْجِهَادُ وَ الصَّلَاةُ وَ الصَّوْمُ وَ الْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ»    
۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۲۶، موسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق؛ «أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الرِّیَاضَةِ فَإِیَّاکَ أَنْ تَأْکُلَ مَا لَا تَشْتَهِیهِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْحِمَاقَةَ وَ الْبُلْهَ وَ لَا تَأْکُلْ إِلَّا عِنْدَ الْجُوعِ وَ إِذَا أَکَلْتَ فَکُلْ حَلَالًا وَ سَمِّ اللَّهَ وَ اذْکُرْ حَدِیثَ الرَّسُولِ ص مَا مَلَأَ آدَمِیٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنِهِ فَإِنْ کَانَ وَ لَا بُدَّ فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ وَ ثُلُثٌ لِشَرَابِهِ وَ ثُلُثٌ لِنَفَسِه‌».    
۸. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «الشریعة ریاضة النفس».
۹. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «آفة الریاضة غلبة العادة».
۱۰. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «للعاقل فی کل عمل ارتیاض».
۱۱. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «لقاح الریاضة دراسة الحکمة و غلبة العادة».
۱۲. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۸، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ش؛ «لا تنجع الریاضة إلا فی نفس یقظة».


پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | رهبانیت
جعبه ابزار