تقویت ایمان و اعتقاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تقویت ایمان، معرفت، اعتقاد، عمل صالح، شک و تردید.
پرسش: برای تقویت ایمان و اعتقادمان در برابر شبهات و دیدگاه‌های منکران خدا، چه باید کرد؟
پاسخ: درباره تقویت ایمان باید بگوییم که نخست باید آگاهی دینی خود را افزایش داد و اگر شک و شبهه‌ای ایجاد شد، باید هرچه سریع‌تر آن را برطرف کرد. نکته دیگر در تقویت ایمان،
عمل است. اگر دل رنگ ایمان به خود بگیرد، قطعاً در رفتار و عمل تأثیر خواهد گذاشت. ایمان «پذیرفتن» با تمام وجود است و «پذیرفتن» امری است غیر از «دانستن» و بیش از آن. اگر ایمان و باور یقینی ما حقیقتاً حاصل آمده باشد، در اعمال ما تبلور خواهد یافت و اعمال صالح ما که برای
رضای خدا و با اعتقاد و ایمان به او صورت گیرد، به طور قطع توفیق درک درجات عالی‌تر
کمال و ایمان را برای ما به ارمغان می‌آورد. پس لازم است در عمل کوشش فراوان کنیم، تا موجبات کمال خویش را فراهم آورده باشیم.
با مراجعه به
آیات کریمه قرآن و
احادیث، می‌توان تصویر روشنی از
ایمان به واسطه دقت و بررسی ویژگی ایمان در متون دینی به دست آورد؛ از جمله ویژگی‌های مهم ایمان که در
دین اسلام مورد تأکید است، ارتباط نزدیک و تنگاتنگ میان ایمان و آگاهی است.
در
آیه ۲۵۶
سوره بقره، نخست، اکراه و
اجبار دین نفی می‌شود و سپس ضمن اشاره به تمایز
آشکار میان
حق و باطل (
رشد و
غی)، مسئله
کفر و ایمان را مطرح می‌فرماید. حاصل این‌که انسان با تأمل و تفکر و با به کار بستن عقلانیت در زمینه حق و باطل، می تواند بدون هیچ
اکراه و
اجبار، یکی را برگزیده، خود را متعهد سازد و به آن ایمان آورد. بنابراین ایمان به
حق، و کفر به
باطل، بعد از حصول
معرفت و
تعقل است؛ یعنی ایمان دینی هنگامی که از مسیر
علم و
آگاهی و با روش استدلالی و عقلی به دست بیاید، قهراً استحکام بیش‌تری خواهد داشت و آفات و آسیب‌های حرکتی آن را
تهدید می‌کند.
معرفت معقول و مستدل به آفریدگار و دستورات او، از طریق معارف مختلف اسلامی (از جمله
علم کلام اسلامی، مباحث اعتقادی و
فلسفه اسلامی) باید حاصل شود.
علم کلام اسلامی، دانشی است که متکفل بیان معارف اعتقادی دین اسلام و استدلال و اثبات آن‌ها و نیز
دفاع در مقابل شبهات می‌باشد، که برای انجام وظایفش از مبانی
عقل، آیات کریمه
قرآن و
روایات و احادیث
اهل بیت (علیهم‌السلام) بهره می‌گیرد.
فلسفه اسلامی دانشی است که با روش عقلی، به شناخت هستی می‌پردازد. دست‌آوردهای این
شناخت گسترده، روشن می‌سازد که مبانی دین اسلام، تا چه حدی بر
حق و حقیقت استوارند. حاصل آن‌که یکی از
راه‌های تقویت ایمان، افزایش آگاهی دینی مستدل و عقلانی است. به عبارت دیگر، دست‌یابی به ایمان محققانه، از طریق تعقل و تحقیق محقق می‌شود.
لازم به تذکر است که هر چند علم و معرفت، دخیل در ایمان است، اما معرفت تمام ایمان نیست، ایمان بدون
معرفت و آگاهی حاصل نمی‌شود؛ ولی ظرف آن را تنها
علم و دانش پُر نمی‌کند. آیه‌ای از
قرآن کریم به این امر اشاره‌ای گویا دارد: «
وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا اَنْفُسُهُمْ»؛
با آن‌که نزد خود به خدا
یقین داشتند، باز او را کردند».
پس معرفت گر چه شرط لازم ایمان است، ولی شرط کافی آن نیست، حقیقت آن است که ایمان به جز معرفت، باید به زیور تسلیم و
خضوع نیز آراسته باشد و همین امر است که ایمان را از دانش صرف و خشک متمایز می‌سازد.
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان در ذیل آیات نخست
سوره بقره در تعریف ایمان می‌فرماید:
«ایمان، تمکن یافتن اعتقاد در قلب انسان است. ایمان از ماده امن گرفته شده است و وجه نام‌گذاری آن است که گویا شخص
مؤمن، با ایمان از
شک و ریب و تردید که آفت اعتماد است، ایمن می‌شود».
از عبارت فوق دو نکته مهم به دست می‌آید:
۱. ایمان از سنخ اعتقاد و معرفت است، اما صرف معرفت نیست. ایمان معرفتی است که به دل نشسته باشد و در قلب انسان وارد شده، وجود او را فرا گیرد و به همین دلیل به آن عقیده یا اعتقاد گویند؛ زیرا باید معرفت به عقد
قلب درآید و با هستی انسانی گره بخورد.
۲. ایمان از ماده امن است و این نام‌گذاری از‌آن‌روست که آدمی از آفات اعتقاد، یعنی شک و تزلزل در امان باشد. بنابراین ایمان با شک قابل جمع نیست؛ و این نکته‌ای بسیار مهم است.
علامه طباطبایی در ذیل آیه شریفه ۹ و ۱۰
سوره بقره، در بحث مستقلی به تحلیل «مرض قلب» در قرآن پرداخته‌اند و بعد از بررسی
آیات به این نتیجه رسیده‌اند که مرض قلب، چیزی جز شک و دودلی و ریب و تزلزل، که در محدوده ادراک و معرفت پیدا می‌شود، نیست.
در مقابل، سلامت قلب آن است که دل و جان آدمی از انواع آسیب‌های معرفت که «شک و خلاء معرفتی» در راس آن‌ها است، در امان باشد. درمان قلب مریض، توبه است و
توبه او تفکر صحیح و
عمل صالح و در نهایت، پدید آمدن شعله‌های نورانی ایمان در قلب است.
پس شک و دودلی، از موانع و آفات ایمان است که هرگاه پدید آید، باید در رفع آن به وسیله
تفکر و
تدبر و
مطالعه و پرسش کوشید.
اما این نکته را نیز فراموش نکنید که تا به مراتب عالی ایمان دست نیافته‌ایم، همواره مورد این آسیب‌ها واقع می‌شویم. بنابراین پیش آمدن سؤال و تردید، بد نیست؛ بلکه باقی ماندن در تردیدها و شک‌ها، زشت و ناپسند است و آدمی را از طریق
هدایت دور و دورتر می‌دارد و انسان گرفتار شکاکیت، هیچ‌گاه لذت و لطافت و شیرینی ایمان به معبود را درک نمی‌کند.
درباره
تقویت ایمان به چند نکات اشاره می‌کنیم:
به شما توصیه می‌کنیم، اولاً به آگاهی دینی خود بیافزایید و ثانیاً اگر دچار شک و شبهه شدید، سعی کنید هر چه سریع‌تر آن را برطرف کنید.
نکته دیگری که در تقویت ایمان موثر است،
عمل می‌باشد. اگر دل رنگ ایمان به خود بگیرد، قطعاً در رفتار و عمل تأثیر خواهد گذاشت. ایمان «پذیرفتن» با تمام وجود است و «پذیرفتن» امری است غیر از «دانستن» و بیش از آن.
اگر ایمان و باور یقینی ما حقیقتاً حاصل آمده باشد، در اعمال ما تبلور خواهد یافت و اعمال صالح ما که برای
رضای خدا و با اعتقاد و ایمان به او صورت گیرد، به طور قطع توفیق درک درجات عالی‌تر
کمال و ایمان را برای ما به ارمغان می‌آورد. پس لازم است در عمل کوشش فراوان کنیم، تا موجبات کمال خویش را فراهم آورده باشیم.
۱. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ذیل آیات اول سوره بقره، ج۱ تا ج۵، انتشارات اسلامی، قم.
۲. آیت‌الله مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ذیل آیات اول سوره بقره، انتشارات اسلامیه، تهران.
۳. دکتر محمدتقی فعالی، ایمان و چالش‌های معاصر، انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تقویت ایمان و اعتقاد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۱۷.
