تفسیر قرآن به‌قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفسیر قرآن به قرآن.
پرسش: آیا می‌توان با آیه «
افَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرانَ» لزوم تفسیر قرآن به قرآن را ثابت کرد؟
پاسخ: یکی از آیاتی که به روش تفسیر قرآن به قرآن راه‌نمایی می‌نماید، آیه شریفه «
افَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرانَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فیهِ اخْتِلافاً کَثیراً» است. از این آیه برداشت می‌شود که اولاً: قرآن به‌گونه‌ای است که فهم عادی بشر به آن می‌رسد؛ وگرنه تشویق به تفکر در آن معنا نداشت. ثانیاً: آیات قرآن می‌توانند مفسر یک‌دیگر باشند؛ زیرا یکی از موارد
تدبر آن است که وقتی می‌خواهیم حکمی را از قرآن
استنباط کنیم، باید به همه آیاتی که در آن زمینه نازل شده‌اند، توجه کنیم و آنها را به یک‌دیگر ارجاع دهیم و تنها در این صورت است که مشخص می‌شود آیات با یک‌دیگر اختلافی ندارند.
روش تفسیر قرآن به قرآن، مهم‌ترین شیوه تفسیری است که هم از خود قرآن و هم از
احادیث پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و امامان ـ علیهم‌السلام ـ فهمیده می‌شود. در این روش، اصل در
فهم قرآن، رجوع به خود قرآن است و برای فهمیدن مفهوم یک آیه، به آیات دیگر مراجعه می‌شود و
حدیث و
سخن معصومان علیهم‌السلام در این روش مبیّن و مؤید است.
آیاتی از
قرآن کریم ما را به
تفسیر قرآن به قرآن راه‌نمایی می‌کنند که آیه مورد پرسش یکی از آنهاست:
«
افَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرانَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فیهِ اخْتِلافاً کَثیراً»؛
«آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند؟! اگر از سوی غیر خدا بود، اختلاف فراوانی در آن می‌یافتند».
از این
آیه فهمیده می‌شود که اولاً: قرآن به‌گونه‌ای است که فهم عادی بشر به آن می‌رسد، وگرنه ترغیب به
تفکر در آن معنا نداشت. ثانیاً: آیات قرآن می‌توانند مفسر یک‌دیگر باشند؛ زیرا یکی از موارد تدبر آن است که وقتی می‌خواهیم حکمی را از قرآن استنباط کنیم، باید به همه آیاتی که در آن زمینه نازل شده‌اند، توجه کنیم و آنها را به یک‌دیگر ارجاع دهیم و تنها در این صورت است که مشخص می‌شود
آیات با یک‌دیگر اختلافی ندارند.
هم‌چنین در آیات دیگری می‌خوانیم:
«
اللَّهُ نَزَّلَ احْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ»؛
«خداوند بهترین سخن را نازل کرده، کتابی که آیاتش (در لطف و زیبایی و عمق و محتوا) همانند یک‌دیگر است آیاتی مکرر دارد».
در این آیه شریفه،
قرآن به‌عنوان
کتاب متشابه و مثانی معرفی شده است که برخی آیات به برخی دیگر شبیه و ناظرند و هر یک از آنها دیگری را بیان و شرح می‌کند، بدون این‌که اختلافی در آنان یافت شود و یک‌دیگر را نفی کنند.
«
وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ»؛
«و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است».
خداوند در این آیه قرآن را تبیین کننده همه چیز معرفی نموده است، و کتابی که درصدد بیان همه چیز است، قطعاً بیان‌کننده آیات خود نیز هست و این عمل با ارجاع آیات به هم‌دیگر امکان‌پذیر می‌شود.
اوصاف دیگر قرآن، همانند
هدایت،
نور، بیان،
مبین و
ذکر نیز بسان کلمه «تبیان» می‌توانند ما را به تفسیر قرآن به قرآن راه نمایند؛ مانند نور که مُظهِر غیر خود است و خود را نیز نشان می‌دهد.
روایات فراوانی داریم که تأکید دارند خود قرآن مفسر خود است و باید در
تفسیر آیات از قرآن استفاده کرد.
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «
إِنَّ کِتَابَ اللَّهِ لَیُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضاً»؛ «کتاب خدا بعضی از آن، بعضی را تصدیق (و تأیید) می‌کند».
و «
وَ یَنْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ وَ یَشْهَدُ بَعْضُهُ عَلَی بَعْض»؛ «بعضی از آیات تفسیر بعض دیگر، و برخی گواه برخی دیگر است».
امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «
لَیْسَ شَیْ‌ءٌ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ إِلَّا عَلَیْهِ دَلِیلٌ نَاطِقٌ عَنِ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ مِمَّا لَا یَعْلَمُهُ النَّاسُ»؛ «هیچ مطلبی در کتاب خدا یافت نمی‌شود مگر این‌که در همان کتاب، دلیلی گویا از
خداوند بر آن دلالت دارد، از چیزهایی که مردم نمی‌دانند».
امامان
معصوم علیهم‌السلام در
عمل، این روش را پیش گرفته و آن را به شاگردانشان نیز آموخته‌اند.
علامه طباطبایی(ره)، برای اثبات بهترین روش تفسیری، یعنی تفسیر قرآن به قرآن می‌نویسد:
در تفسیر آیات قرآنی یکی از سه راه را در پیش داریم:
۱. تفسیر آیه به تنهایی با مقدمات علمی و غیر علمی که در نزد خود داریم.
۲. تفسیر آیه به کمک روایتی که در ذیل آیه از معصوم رسیده است.
۳. تفسیر آیه با
استمداد از تدبر و استنطاق (به سخن درآوردن قرآن برای خود) معنای آیه از مجموع آیات مربوطه و استفاده از
روایت در صورت امکان.
طریق اول، قابل
اعتماد نیست و در حقیقت از قبیل
تفسیر به رأی می‌باشد، مگر در جایی که با طریق سوم توافق کند.
طریق دوم، روشی است که علمای صدر
اسلام داشتند و قرن‌ها رایج و مورد
عمل بود و تاکنون نیز میان اخباریین
اهل سنت و
شیعه مورد عمل می‌باشد و طریقه‌ای است محدود در برابر نیاز نامحدود؛ زیرا ما در ذیل شش هزار و چند صد آیه قرآنی صدها و هزارها سؤالات علمی و غیر علمی داریم، پاسخ این سؤالات و حل این معضلات و مشکلات را از کجا باید دریافت نمود؟ آیا به
روایات باید مراجعه نمود؟ در صورتی که آنچه نام روایت نبوی می‌شود بر آن گذاشت از طریق اهل سنت و جماعت به دویست و پنجاه حدیث نمی‌رسد، گذشته از این‌که بسیاری از آنها ضعیف و برخی از آنها غیر قابل قبول می‌باشند و اگر روایات اهل بیت را که از طریق شیعه رسیده در نظر آوریم درست است که به هزارها می‌رسد و در میان آنها مقدار قابل توجهی احادیث قابل اعتماد یافت می‌شود، ولی در هر حال در برابر سؤالات نامحدود کفایت نمی‌کند، گذشته از این‌که بسیاری از آیات وجود دارد که در ذیل آن از طریق عامه و خاصه حدیث وارد نشده است.
طریق سوم همان روشی است که پیغمبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
اهل بیت او در تعلیمات خود به آن اشاره فرمودند.
پایگاه اسلام کوئست.
