بالا بردن دست‌ها در دعا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بالا بردن دست‌ها، دعا، شرع، سیره معصومان (علیهم‌السلام)، آسمان، رزق و روزی، خضوع.
پرسش: چرا در‌حالی‌که خداوند مکان و محل ندارد، دست‌هایمان را هنگام دعا به سوی آسمان بالا می‌بریم؟
پاسخ: بالا بردن دست‌ها در دعا، با محل و مکان نداشتن خداوند منافاتی ندارد؛ بلکه دارای حکمت‌هایی است: اولاً، این
عمل طبق دستور
شرع و سیره معصومین (علیهم‌السلام) است؛ ثانیاً،
آسمان معدن
رزق و محل نزول تمام نعمت‌های خداوند است؛ ثالثاً، این عمل نوعی اظهار
خضوع و تذلل در پیشگاه خداوند است.
منزلت و مقام اعلی و با عظمت خداوند ایجاب می‌کند که هنگام
دعا انسان دست‌ها را بالا ببرد. چنین کاری به اقتضای درخواست یک مقام دانی و ضعیف از مقام عالی و قوی است. در واقع انسان با این عمل تهی‌دستی و محتاج بودن خود را به خداوند بی‌نیاز اعلان می‌کند.
نخست لازم است به این نکته اشاره شود که سؤال فوق از پرسش‌های بسیار قدیمی می‌باشد و پیوسته اذهان مردم را به خود مشغول نموده، به طوری که در عصر
ائمه (علیهم‌السلام) نیز بارها فلسفه این عمل از آن‌ها پرسیده شده بود و امامان (علیهم‌السلام) نیز در
روایات مختلف و در مناسبت‌هایی، پاسخ این سؤال را داده‌اند.
اکنون با استفاده از روایات، به پرسش فوق پاسخ می‌دهیم که در ذیل به چند نمونه از روایات اشاره می‌شود:
هشام بن حکم می‌گوید: مردی خدمت
امام صادق (علیه‌السلام) آمد و از آیه «
الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى »
سؤال کرد.
امام (علیه‌السلام) ضمن توضیحی فرمود: خداوند به هیچ مکان و مخلوقی نیاز ندارد؛ بلکه تمام
خلق محتاج او هستند.
سؤال‌کننده عرض کرد: (اگر چنین است پس چرا هنگام دعا دست‌ها را بالا می‌برند؟!) با این حال تفاوتی ندارد که دست به سوی
آسمان بالا کنید یا به سوی
زمین پایین آورید؟
امام فرمود: این موضوع در
علم و احاطه و قدرت خدا یکسان است (و هیچ تفاوتی نمی‌کند)؛ ولی خداوند متعال به بندگانش دستور داده که دست‌های خود را در اشاره به عرش به سوی آسمان بردارند؛ چراکه معدن
رزق آن‌جاست، ما آن‌چه را
قرآن و اخبار
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) اثبات کرده است، تثبیت می‌کنیم، آن‌جا که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: دست‌های خود را به سوی
خداوند متعال بردارید و این سخنی است که تمام امت بر آن اتفاق‌نظر دارند.
در
حدیث دیگری از
امیرالمؤمنین،
علی (علیه‌السلام) آمده است: «
اذا فِرَغَ احَدُكُمْ مِنْ الصَّلوةِ فَلْيَرْفَعْ يَدَيْهِ الَى السَّماءِ وَ لِيَنصَبَّ فى الدُّعاء»؛ «هنگامی که یکی از شما
نماز را پایان می‌دهد، دست به سوی آسمان بردارد و مشغول دعا شود».
مردی عرض کرد: ای امیرمؤمنان! مگر خداوند همه جا نیست؟ فرمود، آری همه جا هست، عرض کرد: پس چرا بندگان دست به آسمان بر می‌دارند؟ فرمود: آیا (در
قرآن) نخوانده‌ای؛ «
وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ»؛
«در آسمان رزق شماست و آن‌چه به شما وعده داده می‌شود»؛ پس از کجا انسان روزی خود را بطلبد جز از محلش، محل
رزق و وعده الهی آسمان است.
مطابق این
روایت چون غالب ارزاق انسان‌ها از آسمان است، (باران زنده‌کننده زمین‌های مرده، از آسمان می‌بارد، نور آفتاب که منبع
حیات و
زندگی است از سوی آسمان می‌تابد، هوا که از عوامل مهم حیات است، در آسمان می‌باشد و ...) آسمان به عنوان معدنی از
برکات و ارزاق الهی معرفی شده و هنگام دعا به آن توجه می‌شود و از
خالق و مالک آن همه
رزق و روزی تقاضای حل مشکل می‌شود.
از پاره‌ای از اخبار نیز استفاده می‌شود که این معنی منحصر به
مسلمانان نیست، در سایر امت‌ها نیز بوده است؛ چنان‌که مرحوم «
فیض کاشانی» در «
محجة البیضاء» حدیثی از «
مالک بن دینار» نقل می‌کند که
بنی‌اسرائیل گرفتار قحطی شده بودند، بارها از شهر بیرون رفتند (و در بیابان دعا کردند و به جایی نرسیدند)، خداوند به پیامبر آن‌ها وحی فرستاد که بگو: «
أنَّكُم تَخرُجونَ إلَيَّ بِأَبدانٍ نَجِسَةٍ، وتَرفَعونَ إلَيَّ أكُفّا قَد سَفَكتُم بِهَا الدِّماءَ، ومَلَأتُم بُطونَكُم مِنَ الحَرامِ، الآنَ قَدِ اشتَدَّ غَضَبي عَلَيكُم، ولَن تَزدادوا مِنّي إلاّ بُعدا»؛ «شما با بدن‌های ناپاک بیرون می‌آیید و دست‌هایی که با آن خون بی‌گناهان را ریخته‌اید، به سوی من برمی‌دارید و شکم‌های خود را پر از حرام کرده‌اید و هر چه
دعا کنید، جز دوری از من نتیجه‌ای نخواهید دید»؟!
در حدیثی از
امام محمدباقر (علیه‌السلام) در
تفسیر آیه: «
فَمَا اسْتَكَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا يَتَضَرَّعُونَ»؛
«آن‌ها هرگز در برابر پروردگارشان
تواضع نکردند و
تضرع ننمودند» می‌خوانیم که فرمود: «استکانت به معنی خضوع است و «تضرع» به معنی بلند کردن دست‌ها و اظهار تذلل در پیشگاه خداست».
براساس روایت فوق، فلسفه دیگری برای این کار استفاده می‌شود و آن اظهار خضوع و تذلل در پیشگاه خداست؛ چراکه
انسان، هنگام خضوع یا تسلیم و خواهش، در مقابل شخص یا چیزی، دست‌های خود را بلند می‌کند.
امام صادق (علیه‌السلام) در تفسیر آیه «
إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ»،
می‌فرمایند: «آن‌ها در نیکی‌ها شتاب می‌کردند و به خاطر
عشق «به
رحمت» و
ترس از
عذاب ما را می‌خواندند، و برای ما خاشع بودند».
فرمود: «رغبت» آن است که کف دست‌ها را به طرف آسمان بلند کنی و «رهبت» آن است که پشت دست‌ها را به طرف آسمان بلند کنی.
از مجموع مطالب بالا استفاده می‌شود که بالا بردن دست در دعا، منافاتی با محل و مکان نداشتن خداوند ندارد؛ بلکه دارای حکمت‌هایی است:
اولاً، این
عمل طبق دستور شرع و سیره معصومین (علیهم‌السلام) است.
ثانیاً، آسمان معدن
رزق و محل نزول تمام نعمت‌های خداوند است.
ثالثاً، این عمل نوعی اظهار خضوع و تذلل در پیشگاه خداوند است.
منزلت و مقام اعلی و با عظمت خداوند ایجاب می‌کند که هنگام دعا، انسان دست‌ها را بالا ببرد. چنین کاری به اقتضای درخواست یک مقام دانی و ضعیف از مقام عالی و قوی است. در واقع انسان با این عمل تهی‌دستی و محتاج بودن خود را به خداوند بی‌نیاز اعلان می‌کند.
ـ شیخ صدوق، علل الشرایع.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بالا بردن دست‌ها در دعا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۶/۰۹.
