انسان کامل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: انسان کامل.
پرسش: انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه کیست؟
پاسخ: انسان کامل نشانه‌هایی دارد که عبارت‌اند از: ۱. خود را مسافر در طریق رسیدن به
پروردگار می‌بیند؛ ۲. بالاترین محبت‌ها و عشق‌ها را نثار
خداوند می‌کند؛ ۳.
سعادت خویش را در دل نبستن به دنیا می‌بیند؛ ۴. به «
حیات طیبه» واصل شده است؛ ۵. به شدت دیگرخواه است و از
غم انسان‌ها رنج می‌برد؛ ۶. در جست‌وجوی «خودآگاهی» است؛ ۷. فروتن و متواضع است.
قرآن کریم و روایات
معصومین (علیه‌السلام)، در
آیات و
روایات مختلف، تصویری گویا از سیرت یک انسان کامل نشان داده‌اند که برخی از این علائم و نشانه‌ها، عبارت‌اند از:
انسان کامل، خود را مسافر در طریق رسیدن به پروردگار می‌بیند.
ـ «
انا لله و انا الیه راجعون؛
ما از خداییم و به سوی او باز می‌گردیم».
ـ «
یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه؛
ای
انسان! تو با تلاش و رنج به سوی پروردگارت می‌روی و او را ملاقات خواهی کرد».
خدای تبارک و تعالی در نظر او، وجودی پنهان و غایب از صحنه حیات انسانی و سایر وجودات امکانی نیست.
انسان کامل، خود را در پرتو تعالیم دینی می‌داند که دل و جان به دوست سپردن و بالاترین محبت‌ها و عشق‌ها را نثار او کردن، به دست آوردن بالاترین ارزش‌هاست:
«
الذین آمنوا اشدّ حبا لله؛
کسانی که
ایمان آورده‌اند، به خدا
محبت بیش‌تری دارند».
انسان کامل، سعادت خویش را در دل نبستن به
دنیا و مظاهر و جلوه‌های آن می‌بیند و دنیا را گذرگاه و پلی به سوی حیات اخروی می‌داند:
«
و ما الحیوه الدنیا الاّ متاع الغرور؛
و
زندگی دنیا جز مایه فریب نیست».
به همین جهت است که سبک‌باری و وارستگی از تعلقات دنیا، از ویژگی‌های انسان کامل است.
علی (علیه‌السّلام) فرمود: «
تخففوا تلحقوا؛ سبک‌بار باشید تا به مقصود برسید».
انسان کامل به «
حیات طیبه» واصل شده است:
«
من عمل صالحاً من ذکر او انثی و هو مؤمن فلنحیینّه حیوة طیبه؛
هر
زن و مردی که
عمل صالح انجام دهد و
مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگی پاکیزه‌ای حیات می‌بخشیم».
انسان کامل، به شدت دیگرخواه است و از
غم انسان‌ها رنج می‌برد و تمام همت خویش را مصروف نجات انسان‌ها و به
کمال رساندن آن‌ها می‌کند:
«
لقد جائکم رسول من انفسکم عزیز علیه ماعنتم حریص علیکم؛
قطعاً برای شما پیامبری از خودتان آمده که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به (
هدایت) شما حریص و نسبت به
مؤمنان، دلسوز و مهربان است».
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) در این باره می‌فرماید: «
هیهات ان یغلبنی هوای و یقودنی جشعی الی تخیّر الاطعمه و لعل بالحجاز او الیمامه من لا طمع له فی القُرص ولا عهد له بالشبع او ابیت مبطاناً و حولی بطون غَرثی و اکباد حَرّی؛ مبادا
هوای نفس بر من غلبه کند و
حرص جلودار من گردد که به دنبال انتخاب
طعام بروم. آخر نکند که در
حجاز یا
یمامه شکمی باشد که هرگز سیری ندیده است. آیا شکم سیر به سر برم، در حالی که در اطرافم شکم‌های گرسنه و جگرهای سوخته هست»؟
انسان کامل، در جست‌وجوی «
خودآگاهی» است و در پی
شناخت حقیقت خویش و کنار زدن «من» دروغین است.
علی (علیه‌السّلام) فرمود: «
عجبت لمن ینشد ضالّته و قد اضل نفسه فلا یطلبها؛ در شگفتم، از کسی که اگر چیزی را گم کند، در جست‌وجوی آن برآید و خود را گم کرده؛ اما جست‌وجو نمی‌کند».
بنابراین انسان کمال‌نیافته، از خود حقیقی خویش، غافل است؛ اما از خود حیوانی و غیر اصیل خویش نه‌تنها
غفلت ندارد، بلکه اعتنا و اهتمام شدیدی به آن دارد:
«
و طائفة قد اهمتهم انفسهم یظنون بالله غیر الحق؛
و گروهی در
فکر نفس خود بودند و درباره خدا گمان‌های ناروا می‌بردند».
انسان کامل، شخص فروتن و متواضع است: «
و عباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هوناً؛
بندگان خدا، آن کسانی هستند که در روی
زمین با
تواضع راه می‌روند».
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «
لا یدخل الجنّه من کان فی قلبه مثقال حبّه من خردل من کبر کیف یستعظم نفسه و یتکبر علی غیره؛ آن‌که در قلبش به اندازه خردلی
کبر و
غرور باشد، وارد
بهشت نمی‌شود بنگر او چگونه خود را بزرگ می‌شمارد و بر دیگری کبر می‌ورزد».
۱. انسان از دیدگاه اسلام، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۷ هـ.ش، ص۱۶۴ – ۱۵۷.
۲. شخصیت انسان از نظر قرآن و عترت، آیت‌الله حاج آقا مهدی حائری تهرانی، ص۱۳۰، ۱۳۷۳، انتشارات بنیاد فرهنگی امام مهدی (علیه‌السّلام).
۳. سیمای انسان کامل در قرآن، آیت‌الله جعفر سبحانی، ص۲۵۳ – ۲۳۶، ۱۳۷۷ هـ.ش، نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
۴. فرهنگ آفتاب، عبدالمجید معادی‌خواه، فهرست موضوعی نهج البلاغه.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انسان کامل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۰۷.
