از بین بردن اثر لقمه حرام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: لقمه حرام.
پرسش: راه پاک شدن فرد از تأثیرات لقمه حرام که ناخواسته خورده شده، چیست؟
پاسخ: از نظر اخلاقی آدمی باید پیش از هر چیز مواظبت بر غذاها و لقمه‌هایی که می‌خواهد مصرف کند داشته باشد که حرام یا شبهه‌ناک نباشند که به سختی و دردسر بیفتد و اگر از روی ناچاری یا
جهل و بدون قصد این امر اتفاق افتاد، اولاً باید
یقین به حرمت داشته باشد و اعتنا به
شک نکند. ثانیاً اگر امکان دارد حق صاحبانشان را بپردازد و از او حلالیت بطلبد و ثالثاً در صورت یقین به حرام بودن و عدم دسترسی به صاحب آن، به مقداری که مصرف کرده با
حاکم شرع مصالح و مقدار
پول آن را پرداخت کند.
برای پاک کردن
روح و بدن از تاثیرات سوء و ویرانگر
لقمه حرام باید در اموری جهد و کوشش شود تا راه تکامل روح و نفس هموار شود:
یکی از توابع و نتایج خوردن لقمه حرام، ضایع شدن حق خداوند است؛ چراکه انسان با انجام این
معصیت، از اوامر الهی سرپیچی کرده و به حریم محرمات الهی تجاوز نموده است و حقی را که خداوند بر عهده او داشته، ضایع و پایمال نموده است. حال برای احیا کردن این
حق، تنها راه
توبه و
استغفار است و به قول
امام علی (علیه‌السلام) هیچ شفیعی بهتر از توبه نیست: «
لا شفیع انجح من الاستغفار».
و
خداوند خود این راه را بر ما هموار نموده، آنجا که می‌فرماید: «
فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فان الله یتوب علیه کسی که بعد از ظلمش توبه کند و به اصلاح گذشته بپردازد، خداوند توبه‌اش را می‌پذیرد».
همچنین از رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده: «
من اکل لقمة من الحرام فقد باء بغضب من الله فان تاب تاب الله علیه و ان مات فالنار اولی به؛
کسی که لقمه‌ای از
مال حرام بخورد مورد
خشم و غضب الهی قرار می‌گیرد، پس اگر به درگاه خداوند توبه کند، خداوند توبه او را می‌پذیرد، ولی اگر بدون توبه از
دنیا برود، مستحق
آتش دوزخ است».
یکی از اموری که در
اسلام مورد تأکید و اهتمام قرار گرفته است، حفظ و حرمت
اموال دیگران است و خداوند با صراحت، صاحبان
ایمان را از این کار ناپسند نهی می‌کند: «
یا ایها الذین آمنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل»؛
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید،
اموال خود را از طریق
باطل و نامشروع نخورید».
در حدیثی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «
حرمة مال المسلم کحرمة دمه احترام اموال
مسلمانان، برابر با حرمت و احترام خون آنان است».
حال با توجه به چنین اهمیتی باید بیان شود که تنها راه رهایی از حقوق ضایع شده دیگران، این است که صاحب حق، راضی شود و حقش به او برگردانده شود.
روزی شخصی از
امام باقر (علیه‌السلام) سؤل کرد: من مدت زمانی والی و حاکم (از طرف بنی‌امیه) بر مردم بوده‌ام، آیا می‌توانم
توبه کنم؟ حضرت فرمود: نمی‌توانی توبه کنی، مگر این‌که حق هر کسی را که ضایع کردی به او برگردانی.
به همین خاطر است که
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«
جعل الله سبحانه حقوق عباده مقدمة لحقوقه فمن قام بحقوق عباد الله کان مؤدیاً الی القیام بحقوق الله خداوند حقوق بندگان را بر حقوق خودش مقدم کرده، از این رو کسی که حق بندگان را ادا نماید، حقوق خداوند را هم ادا خواهد کرد».
پس اگر کسی هیچ حق‌اللهی به عهده‌اش نباشد، ولی حق‌الناس بر عهده‌اش باشد، بخشیده نمی‌شود تا آن شخص از حق خودش بگذرد و راضی شود.
تاکنون بررسی شد که برای پاک شدن از تأثیرات
لقمه حرام چه اموری بر ما
واجب است؛ ولی امور مستحبی هم وجود دارد که به واسطه آن، اثرات لقمه حرام در وجود
انسان به‌کلی از بین می‌رود و راه
کمال و
سعادت هموارتر می‌شود؛ از جمله:
سختی دادن بدن و جسم در حدی که اثرات پدیدآمده از آن راه و قوایی که از راه حرام
رشد کرده، به کلی از بین برود.
برای توضیح بیش‌تر به فرازی از کلمات امام علی (علیه‌السلام) می‌پردازیم که تمام موارد بیان شده را به‌خوبی بازگو می‌نماید. حضرت می‌فرماید:
(به شخصی که از روی
غفلت و بی‌خبری گفت: استغفرالله): آیا می‌دانی
استغفار یعنی چه؟ استغفار مقام بلندمرتبگان است که یک کلمه است، اما شش معنی و مرحله دارد: ۱.
پشیمانی از گذشته؛ ۲. تصمیم بر ترک همیشگی
گناه در آینده؛ ۳. حقوقی که از مردم ضایع کردی به آنها باز گردانی؛ ۴. هر واجبی که از تو فوت شده حق آن را به جای آوری (قضا کنی)؛ ۵. گوشت‌هایی که در اثر حرام بر اندامت روییده، آب کنی تا چیزی از آن باقی نماند و
گوشت تازه‌ای به جای آن بروید؛ ۶. به همان اندازه که شیرینی معصیت و
گناه را چشیدی، زحمت طاعت را نیز بچشی، پس از انجام این مراحل می‌گویی: استغفرالله».
عده‌ای از
علما در
تفسیر این کلام گفته‌اند که شرط پنجم و ششم، از
شرایط کمال توبه است.
اما اگر لقمه حرام به صورت ناخواسته خورده شود و انسان بدون قصد و از روی
جهل و بی‌اطلاعی در مال حرام تصرف کند و از آن بخورد، فقط نسبت به حق‌الله، حقی به عهده‌اش نیست؛ چراکه با
علم و عمد صورت نگرفته است؛ ولی حق‌الناس و تأثیرات وضعی آن، به حال خود باقی است که باید نسبت به آن اهتمام بورزد.
به این طریق که اگر می‌داند این غذای حرامی که خورده از کجا و از چه کسی است و توانایی دسترسی به آن صاحب مال را دارد، حتماً باید او را پیدا کند و حق او را به وی اگر زنده است و به ورثه‌اش اگر از
دنیا رفته بپردازد و از او یا ورثه‌اش
رضایت و
حلالیت بطلبد.
اما اگر هیچ راهی برای دست‌یابی به صاحب مالی که حقش ضایع شده نداشته باشد و نمی‌داند از چه کسی و کسانی است؛ می‌بایست به همان اندازه یا مقداری که توانایی دارد، از طرف صاحبان مال ضایع شده
صدقه به
فقرا بپردازد و برای آنها
دعا و
طلب مغفرت از خدا کند.
البته در برخی موارد که یقین دارد غذایی که مصرف کرده، حرام است، می‌بایست مقدار پول آن را با حاکم شرع و
مرجع تقلید مصالحه کند یا اذن بگیرد؛ از باب نمونه، در مورد
غذا خوردن از خانه کسی که خمس مال خود را نمی‌دهد یا مالش مخلوط به
حلال و حرام است ـ چه خانه پدری باشد و چه غیر آن ـ وقتی از مراجع سؤال می‌شود که
تکلیف چیست؟ می‌فرمایند اگر یقین دارید اموالی که تحت تصرف شما قرار می‌گیرد، از
مال حرام، تهیه شده، تصرف جایز نیست، مگر آن‌که با اجازه
حاکم شرع، مال حرام یا مقدار
خمس مال را جدا کند (و به حاکم شرع پرداخت کند).
البته توجه به این نکته حائز اهمیت است که از نظر شرعی در این‌گونه موارد تحقیق و
تفحص لازم نیست که ببیند این غذایی که می‌خواهد مصرف کند حلال است یا حرام، خمس داده است یا نه، خمس به آن تعلق گرفته یا نه؟ به همین منظور بیش‌تر مراجع فرموده‌اند تا یقین به حرام بودن آن نداشته باشید، تصرف را جایز می‌دانند.
از باب نمونه در استفتایی که از
آیت‌الله خامنه‌ای آمده که:
ما با اشخاصی
معامله می‌کنیم که خمس نمی‌دهند و حساب سال هم ندارند، با آنان خرید و فروش داریم و به دیدن آنان رفته و با آنان غذا می‌خوریم، این مسئله چه حکمی دارد؟ ایشان در جواب می‌فرمایند: اگر
یقین به وجود خمس در اموالی دارد که از طریق خرید و فروش از آنان گرفته‌اید و یا هنگام رفتن نزد آنان، مصرف می‌کنید، معامله در مقدار خمس موجود در اموالی که از طریق خرید و فروش از آنان می‌گیرید، فضولی است و احتیاج به اجازه ولی امر خمس یا وکیل او دارد، و تصرف در
اموال ایشان برای شما جایز نیست، مگر این‌که ترک معاشرت و خودداری از خوردن غذای آنان و تصرف در اموالشان برای شما حرجی باشد که در این صورت تصرف جایز است، ولی ضامن خمس اموالی که در آنها تصرف می‌کنید، هستید.
نتیجه آن‌که از نظر اخلاقی آدمی باید پیش از هر چیز مواظبت بر غذاها و لقمه‌هایی که می‌خواهد مصرف کند داشته باشد که حرام یا شبهه‌ناک نباشند که به سختی و دردسر بیفتد و اگر از روی ناچاری یا
جهل و بدون قصد این امر اتفاق افتاد، اولاً باید یقین به حرمت داشته باشد و اعتنا به
شک نکند. ثانیاً اگر امکان دارد
حق صاحبانشان را بپردازد و از او حلالیت بطلبد و ثالثاً در صورت یقین به حرام بودن و عدم دسترسی به صاحب آن، به مقداری که مصرف کرده با حاکم شرع مصالح و مقدار پول آن را پرداخت کند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «از بین بردن اثر لقمه حرام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۹.
