اثبات جزئیات معاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جزئیات قیامت، عقل، وحی، معاد.
پرسش: آیا جزئیات قیامت (مانند خوردن، خوابیدن، حورالعین و امثال آنها) از طریق عقل قابل اثبات است؟
پاسخ: جزئیات
معاد نیز قابل اثبات است، ولی روش اثبات آن، روش نقلی با تکیه بر
وحی و نقل است که البته اثبات حجیت نقل نیز با عقل ثابت می‌شود. به عبارت دیگر، اصل نبوت از طریق عقل اثبات می‌شود و وقتی عقل پذیرفت که رسولی
معصوم و
صادق از ناحیه
ذات باری‌تعالی برای بندگان لازم است فرستاده شود و خبر از
غیب عالم می‌دهد، آن‌گاه همین عقل تمام سخنان رسول معصوم و صادق را نسبت به خبرهایی غیبی و عالم آخرت خواهد پذیرفت؛ چراکه عقل خود اذعان دارد به ناکارآمد بودن خود نسبت به اثبات جزئیات عالم آخرت؛ ازاینرو جزئیات
قیامت و عالم آخرت و
نعمات بهشتی و خصوصیات
عذاب جهنم را از رسول مصدق می‌گیرد.
اثبات هر پدیده‌ای تنها از راه دلایل مناسب با آن پدیده ممکن است، و گرنه پس از پژوهش‌های طولانی، به نتیجه مطلوب دست نخواهیم یافت؛ به عنوان مثال، برای اثبات اینکه فردی به نام
شاه عباس صفوی مدتی در ایران سلطنت کرده است، باید به
منابع تاریخی معتبر رجوع کرد و هیچ دلیل عقلی برای اثبات یا انکار وجود فردی به این نام و خصوصیات وجود ندارد.
از آنجا که مسئله معاد یکی از امور غیبی است که
عقل انسان جز در اثبات اصل آن و برخی ویژگی‌هایش کارآیی ندارد، ازاینرو درباره جزئیات و چگونگی
پاداش و عقاب‌ها باید از «وحی» کمک گرفت و به
روایات و
قرآن مراجعه کرد که معتبرترین
کتاب روی
زمین است: «
وَمَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قِیلاً».
توضیح بیشتر نکته یادشده، به تشریح اقسام قضایا نیاز دارد.
برای
قضایا تقسیم‌بندی‌های گوناگون بیان شده است:
تمام قضایا در یک تقسیم به بدیهی و نظری تقسیم می‌شوند.
قضایای بدیهی مانند جزءکوچک‌تر از کل است. این قضیه ـ برخلاف قضایای نظری ـ به
استدلال نیاز ندارد.
در یک تقسیم دیگر، قضایا و
تصدیقات به تجربی و غیر تجربی تقسیم می‌شوند.
تجربه، خود اصطلاحات گوناگونی دارد و آنچه بیشتر محل بحث است، اصطلاح تجربه به معنای آزمایشات علمی است که با آنها به تفصیل به علت یک پدیده پی می‌برند.
از نکات یادشده، معلوم می‌شود که اثبات جزئیات
بهشت و جهنم از قضایای بدیهی نیست؛ بنابراین به استدلال نیاز دارند. از سوی دیگر، این قضایا از قضایای تجربی نیز نیستند، بلکه از قضایای غیر تجربی‌اند.
لذا نباید توقع داشت جزئیات مسائلی را که در آخرت صورت می‌گیرد، از طریق
حس و تجربه ثابت کرد؛ اما اینکه از طریق ادراک عقلی و فلسفی آیا می‌توان به جزئیات
عالم آخرت رسید یا نه: مطلب دیگری است که باید بدان اشاره کرد.
در یک تقسیم‌بندی کلی، عقل را به دو دسته
عقل نظری و
عملی تقسیم می‌کنند.
فعالیت عقل نظری، وجودشناسی و تأملات فلسفی است و از آن «
جهان‌بینی» به دست می‌آید. از خصوصیات عقل نظری، این است که «کل‌شناس» است و با جزئیات سروکاری ندارد.
در برابر عقل نظری، عقل عملی «جزءشناس» است و با مصالح فرد و جامعه سروکار دارد و از آن «
سیاست» و «
اخلاق» به دست می‌آید.
در رابطه با میزان کارآیی عقل، دیدگاه‌های افراطی و تفریطی متفاوتی وجود دارد:
برخی مانند «حس‌گرایان» به کلی عقل را فاقد اعتبار می‌دانند و گزاره‌های فراحسی را یاوه می‌انگارند.
برخی مانند «عقل‌گرایان» گرفتار خِرَدبسندگی شده و خِرَد بشری را ورای همه چیز و برتر و بالاتر از هر چیز می‌دانند.
راه
اعتدال آن است که ضمن پذیرش عقل به عنوان یکی از ابزارهای مهم شناخت‌های بشری، به محدودیت‌های آن نیز واقف بود و دانست که:
عقل نظری می‌تواند کلیاتی را در رابطه با نظام هستی به ما بنمایاند؛ اما از یافتن همه حقایق ـ به ویژه در رابطه با جزئیاتی از قبیل مسائل مربوط به جهان آخرت و ... ناتوان است و بدون هدایت‌های
انبیا نمی‌توان به آنها راه یافت.
عقل جزءشناس عملی نیز هر چند در شناخت بسیاری از نیکی و بدی‌ها مؤثر است، ولی قادر به
شناخت همه آنها در جمیع شرایط نیست و در این زمینه نیز بشر نیازمند هدایت‌های روشنگر
دین است.
پس از روشن شدن عدم کارآیی عقل در اثبات جزئیات
معاد، ناچاریم از
وحی در این باره کمک بگیریم.
جزئیات معاد نیز قابل اثبات است، ولی روش اثبات آن، روش نقلی با تکیه بر وحی و نقل است که البته اثبات
حجیت نقل نیز با عقل ثابت می‌شود.
به عبارت دیگر، اصل نبوت از طریق عقل اثبات می‌شود و وقتی عقل پذیرفت که رسولی معصوم و صادق از ناحیه ذات باری‌تعالی برای بندگان لازم است فرستاده شود و خبر از
غیب عالم می‌دهد، آن‌گاه همین عقل تمام سخنان رسول
معصوم و صادق را نسبت به خبرهایی غیبی و عالم آخرت خواهد پذیرفت؛ چراکه عقل خود اذعان دارد به ناکارآمد بودن خود نسبت به اثبات جزئیات عالم آخرت؛ ازاینرو جزئیات قیامت و عالم آخرت و
نعمات بهشتی و خصوصیات
عذاب جهنم را از رسول مصدق می‌گیرد.
۱. آموزش عقاید، آیت‌الله مصباح یزدی.
۲. آموزش کلام اسلامی، محمد سعیدی‌مهر.
۳. معاد در قرآن و تفسیر موضوعی قرآن، ج۴ و ۵، آیت‌الله جوادی آملی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اثبات جزئیات معاد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۶/۱۷.
