کسب علوم فلسفی و عرفانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آموختن علوم فلسفه و عرفان
کلیدواژه:
فلسفه ،
عرفان ،
اهل بیت پرسش: آیا این روایت صحت دارد که کسب علومی؛ مانند فلسفه و عرفان چون از طریق اهل بیت علیهم‌السلام سفارش نشده، آموختن آنها جایز نیست؟ آیا
ائمه علیهم‌السلام فرمودند
علم و دانش را فقط از ما بیاموزید!؟ آیا آموختن علوم غیر دینی؛ مانند فلسفه و عرفان جایز نیست؟
پاسخ: برای هرچه بهتر روشن شدن موضوع مورد پرسش، یعنی دریافت علم و دانش جز در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام و اثبات این‌که آیا اساساً فلسفه و عرفان، علومی غیر از حوزه دین هستند، ناگزیر باید نکاتی را بررسی نمود:
حدیثی که با این متن مشهور شده: «طلب المعارف من غیر طریقنا مساوق لانکارنا»،
سند معتبری ندارد و در منابع روایی معتبر، موجود نیست.
در البته روایاتی وجود دارد که اهل بیت علیهم‌السلام را مرجع منحصر به فرد علمی می‌داند:
«قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) یَقُولُ وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ یُقَالُ لَهُ عُثْمَانُ الْأَعْمَی وَ هُوَ یَقُولُ إِنَّ الْحَسَنَ الْبَصْرِیَّ یَزْعُمُ أَنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ الْعِلْمَ یُؤْذِی رِیحُ بُطُونِهِمْ أَهْلَ النَّارِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) فَهَلَکَ إِذَنْ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ مَا زَالَ الْعِلْمُ مَکْتُوماً مُنْذُ بَعَثَ اللَّهُ نُوحاً (ع) فَلْیَذْهَبِ الْحَسَنُ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَوَ اللَّهِ مَا یُوجَدُ الْعِلْمُ إِلَّا هَاهُنَا»؛
راوی می‌گوید
امام باقر علیه‌السلام می‌فرمود: عثمان اعمی از اهالی
بصره ، از قول
حسن بصری نقل می‌کرد که حسن بصری می‌پنداشت کسانی که علم و دانش را
کتمان می‌کنند(در انحصار خویش دارند) بوی بد شکم آنها
دوزخیان را اذیت می‌کند. امام باقر علیه‌السلام فرمود: اگر این‌گونه باشد که
مؤمن آل فرعون باید هلاک شده باشد؛ چراکه دانش خویش را کتمان می‌کرد تا زمانی که خداوند
نوح علیه‌السلام را
مبعوث نمود. به خدا
قسم، حسن بصری به هر دری که بزند علم را نمی‌یابد مگر نزد ما.
در مقابل روایاتی وجود دارد که مؤمنان و مسلمانان را به دریافت علم و دانش
حکمت ، به طور خاص و مطلق دانش، به طور عام، تشویق و ترغیب می‌کند؛ مانند:
۱) «وَ قَالَ (ع) الْحِکْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ فَخُذِ الْحِکْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ النِّفَاق»؛
امام علی علیه‌السلام فرمود:حکمت گمشده
مؤمن است. حکمت را فرا گیر هر چند از
منافقان باشد.
۲) «خُذِ الْحِکْمَةَ مِمَّنْ أَتَاکَ بِهَا وَ انْظُرْ إِلَی مَا قَالَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَی مَنْ قَالَ»؛
حکمت را فرا گیر از هر کسی که باشد، به سخن نگاه کن، نه به گوینده آن.
۳) «خذ الحکمة أنّی کانت فإنّ الحکمة ضالّة کلّ مؤمن»؛
حکمت را فرا گیر، هر جا که باشد؛ چراکه حکمت، گم شده مؤمن است.
۴) «ضَالَّةُ الْعَاقِلِ الْحِکْمَةُ فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا حَیْثُ کَانَت»؛
حکمت، گم شده عاقل است، پس او مستحق‌تر به دریافت آن است هر کجا که باشد.
۵) «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّینِ فَإِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِم»؛
علم و دانش را جست‌و جو کنید، اگر چه در چین(دروترین نقطه عالم) باشد؛ چراکه دست‌یابی به دانش بر هر
مسلمانی واجب است.
این روایات و روایاتی از این دست، به روشنی بیان‌گر آن است که انسان می‌تواند با استفاده از قدرت عقل خود، حکمت و دانش را از هر فردی که سخن حکیمانه‌ای بر زبان می‌آورد، بیاموزد.
با توجه به مطالب ارائه شده، در مجموع می‌توان گفت؛ جمع میان این احادیث (احادیثی که می‌گوید مرجع علمی باید ائمه باشند و روایاتی که می‌گوید علم را از هر شخصی می‌توان دریافت نمود) آن است که با در دسترس بودن
امام معصوم و در اختیار داشتن خزائن و منابع تعالیم ائمه علیه‌السلام، به سراغ دیگران رفتن رسم انصاف نیست. به بیان دیگر، منظور روایات نوع اول که می‌گوید علم نزد ائمه موجود است؛ این است که علوم و معارف مربوط به حوزه دین را باید در مکتب ائمه علیهم‌السلام جست‌وجو کرد، نه در مکاتب کسانی؛ مانند
ابو حنیفه ، حسن بصری و... و نباید آنان را هم وزن و هم‌سنگ امام معصوم علیهم‌السلام قرار داد؛ بنابر این مفهوم این روایات این نیست که دریافت دانش‌هایی؛ مانند فلسفه، عرفان و هر علم دیگری که برای رشد و تعالی افراد و جامعه مفید است، از عالمان و دانشمندان ممنوع است.
این برداشت، آن‌گاه می‌تواند مورد توجه باشد که علم و دانشی که در آن برهه از زمان در چین وجود داشت -با حضور
رسول خدا صلوات‌الله‌علیه- به
یقین ، علم الهی نبود؛ چرا که سرچشمه علم الهی، خود پیام آور
وحی است که در
مکه و
مدینه حضور داشت، آن وقت مردم را سفارش به طلب علم در چین می‌نمود!
این ادعا نیز پذیرفته نیست که علومی؛ مانند فلسفه و عرفان هیچ ارتباطی با اهل بیت نداشته باشند، بلکه برعکس اگر کسی اندک تأملی در تعالیم اهل بیت داشته باشد درخواهد یافت که آن بزرگوران منبع مسائل فلسفی و عرفانی بودند و تعالیم به یادگار مانده از آنان سرشار از موضوعات دقیق فلسفی و عمیق عرفانی است.
پایگاه اسلام کوئست
