وظیفه انسان در توهین به مقدسات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: توهین به مقدسات، امر به معروف، نهی از منکر، وظیفه، تکلیف.
پرسش: بعضی مواقع که شاهد دعوای چند نفر در خیابان هستیم، متأسفانه برخی از آن‌ها به خداوند، ائمه معصومین و مقدسات توهین می‌کنند و با صدای بلند داد می‌زنند و اگر تذکر زبانی فایده نداشته باشد، با توجه به این‌که هیچ مرجعی جهت رسیدگی به چنین اتفاقاتی وجود ندارد، وظیفه ما در قبال آن‌ها چیست؟
پاسخ: بالاترین مرجع جهت رسیدگی به کسانی که به
خداوند،
ائمه معصومان (علیهم‌السلام) و مقدسات توهین می‌کنند، نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکرِ مردمی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است و در موارد بحرانی می‌توان از نهادهای دیگری (مثل نیروی انتظامی) نیز کمک گرفت.
مراحل امر به معروف و نهی از منکر در این راستا، باید از کارها و شیوه‌های نرم شروع شود. اگر اشاره اثر دارد، با اشاره‌ای مانع کار او شویم. اگر سخن ما اثر ندارد، ولی سخن کسی دیگر اثر دارد، به او بگوییم که این شخص را از کارش باز دارد. اگر آن لحظه تذکر ما اثری ندارد، ولی بعداً می‌توان با تذکر دادن، وی را از این صفت زشت دور کرد و بعداً به او تذکر دهیم.
هر کار و عملی دارای خاستگاه و شرایطی است که وقتی آن شرایط و زمینه‌ها به وجود آمدند، آن کار و فعل نیز به وقوع می‌پیوندد. برای تسریع در انجام کاری یا منع از کاری،
شناخت زمینه‌ها و شرایط آن کار می‌تواند نقشی بسزا داشته باشد.
بی‌شک توهین به مقدسات و
ائمه در هنگام
خشم و دعوا با دیگران، کاری است زشت و ناپسند و نشان از یک صفت اخلاقی ناپسند دارد و می‌باید کسی که مرتکب چنین عملی می‌شود، از زشت بودن کار خود آگاه شود و او را تشویق به ترک چنین کاری کرد؛ اما باید توجه داشت که چگونه و در چه شرایطی؟ زیرا ممکن است عکس‌العمل ما در مقابل چنین کاری به جای این‌که در رسیدن به هدفمان موثر گردد، موجب بروز عکس‌العمل شدیدتری از طرف مقابل شود.
آن‌چه که در
روایات و
آیات در باب
امر به معروف و
نهی از منکر وارد شده است و این همه تشویق برای به انجام رساندن این دو
فریضه، فقط برای یک فوق‌العاده مهم چیز است: «
ترک معصیت و انجام دستور الهی» این بسته به شرایط و رفتارهاست که چگونه برخوردی با عمل منکر داشته باشیم که آن منکر ترک شود.
قبل از پرداختن به این بحث لازم است گفته شود که چنین شخصی که دست به
توهین و
فحش به
مقدسات می‌زند، آیا همان اندازه
جرم و
عقاب دارد که شخص دیگری در حالت عادی و خون‌سردی و در کمال آگاهی و
اختیار دست به چنین کاری می‌زند؟ آیا
مجازات و جرم این دو یکسان است؟ جواب حتماً منفی است و فرق است بین این دو. کسی که با اختیار، آگاهی و در کمال خون‌سردی و با قصد توهین و فحش، به
خدا و ائمه و مقدسات توهین می‌کند، مجازات سختی دارد که بر عهده
حکومت است؛ ولی کسی که در حالت‌هایی خشمگین می‌شود و توهین می‌کند ـ اگرچه کارش پسندیده نیست و زشتی آن را
انکار نمی‌کنیم، ولی نمی‌شود در مجازات او همان چیزی را در نظر گرفت که برای شخص اول قائل هستیم؛ چراکه در تحقق جرم دو عنصر لازم و ضروری است: یکی عنصر مادی و شکل ظاهری آن فعل است که کاری
گناه و منفی در
عرف،
دین و اجتماع به حساب آید و دیگر این‌که او هم از همان کار قصد
گناه و معصیت را داشته باشد.
اگرچه ظاهر فعل و رفتار چنین شخصی گناه حساب می‌شود؛ ولی در این‌که نسبت این شخص و قصد او آیا واقعاً توهین به مقدسات است یا این‌که آیا اصلاً آگاهی لازم را در هنگام ارتکاب عمل دارد یا خیر جای سؤال است. در بعضی مواقع که
خشم طرف شدید می‌شود، مطالبی را به
زبان می‌آورد که بعداً هرچه به او بگویی شما این مطالب را گفته‌ای
انکار می‌کند و به یاد نمی‌آورد؛ زیرا واقعاً هنگام خشم اصلاً توجه نداشته چه گفته است.
در امر به معروف و نهی از منکر کردن چنین اشخاصی، باید نکات پیش‌گفته را مدنظر قرار داد.
در مواجهه با چنین افرادی چه باید کرد؟
گاهی اوقات ممکن است شخصی که دست به چنین رفتاری می‌زند، در واکنش به رفتار شخص طرف مقابلش باشد. فرض کنید کسی به دیگری
ظلم کرده و ظالم در‌عین‌حال قیافه‌ای حق به جانب گرفته و دم از خدا و
پیامبر هم می‌زند. ممکن است شخص مظلوم که توان مقابله فیزیکی با او را ندارد، برای مقابله، توهین به مقدسات مکانیزمی، دفاعی برای کاهش استرس او باشد، اگر این‌گونه بود، می‌توان از شخص مظلوم دفاع کرده، درصدد احقاق حق او برآمده و در فرصت مناسب تذکرات لازم را به او داد یا اگر احیاناً به او ظلمی می‌شود که باعث این توهینات است، جلوی ظلم را گرفت و شرایطی را که باعث بروز چنین عملی است، برطرف کرد و سپس به تذکرات، نصایح و ... پرداخت که حتماً بهتر ما را به مقصود می‌رساند.
همان‌طور که قبلاً گفته شد، قصد ما توجیه رفتار چنین شخصی نیست و نمی‌خواهیم بر رفتار او امضا کنیم؛ چراکه «فحش و هرزه‌گویی منشا آن خباثت و دنائت نفس است»؛
خصوصاً اگر این حالت نسبت به مقدسات باشد. واقعیت این است که خیلی از همین افراد، ممکن است بعداً از کرده خود پشیمان شوند.
این مطلب قابل توجه است که خشم و به پیروی از آن رفتارهای پرخاشگرانه و منفی می‌بایست با توجه به زمینه و محیطش مورد توجه قرار گیرد
و اگر سعی در رفع آن می‌شود، محیط و شرایط را نیز لحاظ کنیم.
مهم این است که نسبت به چنین وقایعی بی‌توجه نباشیم، علاوه بر آن‌که نباید از ظرافت‌ها
غفلت کرد؛ زیرا گاهی ناشیانه عمل کردن ما باعث نتیجه عکس می‌شود.
از دیگر راه‌های جلوگیری از ادامه این
عمل می‌توان به دور کردن چنین شخصی از میدان دعوا اشاره کرد. در این صورت سعی کنیم که به دعوای طرفین خاتمه داده و با دعوت هر دو طرف به
آرامش، چنین شخصی را که از سر
غضب و ناراحتی دست به توهین زده، به آرامش دعوت کرده و چیزهایی را که باعث خشم بیشتر او می‌شود، از او دور کنیم و به تدریج و آرامی او را با حقیقتِ گفته و کارش روبه‌رو کنیم. باید محرکات فحش و ناسزاگویی در این شخص را
شناخت و آن‌ها را برطرف کرد؛ البته ممکن است ما با چنین افرادی رابطه آشنایی نداشته باشیم و نتوانیم در یک وقت خیلی کوتاه باعث جلوگیری همیشگی او از این کار شویم؛ ولی همین که ما دلسوزانه و از روی خیرخواهی و نه از روی خشم و
کینه، با او روبه‌رو شویم و سعی در دعوت کردن او به آرامش یا احیاناً احقاق حق از دست‌رفته‌اش بنماییم، خود مؤثر است.
مراحل امر به معروف و نهی از منکر در این راستا، باید از کارها و شیوه‌های نرم شروع شود. اگر اشاره اثر دارد، با اشاره‌ای مانع کار او شویم.اگر
سخن ما اثر ندارد، ولی سخن کسی دیگر اثر دارد، به او بگوییم که این شخص را از کارش باز دارد.
اگر آن لحظه
تذکر ما اثری ندارد، ولی بعداً می‌توان با تذکر دادن، وی را از این صفت زشت دور کرد، بعداً به او تذکر دهیم. لازم است مثل طبیبی دلسوز، از روی خیرخواهی و دلسوزی مانع از کار او شویم.
بالاترین مرجع جهت رسیدگی این امر، نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکر مردمی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است که
امید است این تکلیف شرع در جامعه ما روز‌به‌روز زنده‌تر گردد که در موارد بحرانی می‌توان از نهادهای دیگری مثل
نیروی انتظامی کمک گرفت.
۱. امر به معروف و نهی از منکر، محسن قرائتی، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چ۴، پاییز ۱۳۷۶.
۲. کنترل و مهار خشم؛ هلن انیل، ترجمه فرشیدنژاد و حکیمیان، انتشارات فرهنگ مردم، چ۱، ۱۳۸۳ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «وظیفه انسان در توهین به مقدسات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۵.
