هامان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: هامان، فرعون.
پرسش: قرآن شریف در
سوره قصص، آیه ۶ و ۸
می‌گوید: هامان وزیر فرعون بوده، در حالی که هامان در بابل بود و هزار سال بعد از فرعون ظهور کرده است؟
پاسخ: هامانی که نام او در
قرآن ذکر شده است،
وزیر و از پیشگامان فرعون بوده است و هیچ تشابه اسمی در قرآن ندارد؛ هامانی که در
کتاب «اِستَر» نامش ذکر شده که وزیر اول اخشویروش بوده و... اگر صحت هم داشته باشد، به‌یقین هامانی که در قرآن شریف نامش ذکر شده است، نیست؛ هم‌چنین هامانی که هزار سال بعد از
فرعون در بابل بوده، اگر درست و مستند باشد، هامان مورد نظر قرآن نیست و صرفاً یک تشابه اسمی است؛ کما این‌که ممکن است در عصر فعلی هم افراد زیادی باشند که نامشان هامان بوده باشد و این تشابه اسمی در تمام اسم‌ها ممکن است وجود داشته باشد و هیچ مشکل یا تضادی را در بر ندارد.
در برخی
آیات قرآن نام هامان آمده است:
«
وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْاَرْضِ وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ‌هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما کانُوا یَحْذَرُون؛ فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَ حَزَناً اِنَّ فِرْعَوْنَ وَ‌هامانَ وَ جُنُودَهُما کانُوا خاطِئِین»؛
«و در
زمین قدرتشان دهیم و (از طرفی) به فرعون و هامان و لشکریانشان آن‌چه را که از جانب آنان بیمناک بودند، بنمایانیم... آری، فرعون و هامان و لشکریان آنها خطاکار بودند».
نام «هامان» نه‌تنها در دو
آیه مورد نظر در سؤال، بلکه در آیات دیگر قرآن شریف، در کنار نام فرعون یا فرعون و
قارون آمده است.
مجموعاً شش مرتبه نام هامان در
قرآن شریف آمده است که عبارت‌اند از: آیات ۶، ۸ و ۳۸
از سوره قصص، در آیات ۲۳، ۲۴، و ۳۶
از
سوره غافر. در آیه ۳۹ از
سوره عنکبوت.
قرآن شریف در آیه ۳۶ از سوره غافر می‌فرماید: «
وَ قالَ فِرْعَوْنُ یا‌هامانُ ابْنِ لِی صَرْحاً لَعَلِّی اَبْلُغُ الْاَسْباب» و فرعون گفت: «ای هامان!» برای من کوشکی بلند بساز، شاید من به آن راه‌ها برسم. (راه‌های دست‌یابی به آسمان‌ها).
در جای دیگر قرآن شریف می‌فرماید:
«
... فَاَوْقِدْ لِی یا‌هامانُ عَلَی الطِّینِ فَاجْعَلْ لِی صَرْحاً لَعَلِّی اَطَّلِعُ اِلی اِلهِ مُوسی وَ اِنِّی لَاَظُنُّهُ مِنَ الْکاذِبِین»؛
فرعون گفت: «ای بندگان قوم، من جز خویشتن برای شما خدایی نمی‌شناسم. پس‌ای هامان! برایم بر گِل
آتش بیفروز و برجی (بلند) برای من بساز، شاید به (حالِ) خدای
موسی اطلاع یابم و من جدّاً او را از دروغ‌گویان می‌پندارم».
هامان وزیر معروف فرعون بود و تا به آن حد در دستگاه او نفوذ داشت. قرآن شریف از لشکریان
مصر تعبیر به لشکریان فرعون و هامون می‌کند.
طبق بعضی از تواریخ، «هامان» دستور داد تا
زمین وسیعی برای این کاخ و برج بلند در نظر بگیرند و پنجاه هزار مرد بنّا و معمار برای این کار گسیل داشت و هزاران نفر کارگر برای فراهم آوردن وسایل کار مأمور کرد، درهای خزانه را گشود و
اموال زیادی در این راه مصرف کرد و کارگران زیادی به کار گمارد؛ به طوری که در همه جا سرو صدای این برج عظیم پیچید.
باز می‌فرماید: «
اِلی فِرْعَوْنَ وَ‌هامانَ وَ قارُونَ فَقالُوا ساحِرٌ کَذَّاب»؛
«(موسی را) به سوی فرعون و هامان و قارون (این مثلث شوم فرستادیم اما آنان) گفتند: (موسی) افسونگری شیّاد است».
هم‌چنین می‌فرماید: «
وَ قارُونَ وَ فِرْعَوْنَ وَ‌هامانَ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مُوسی بِالْبَیِّناتِ فَاسْتَکْبَرُوا فِی الْاَرْضِ وَ ما کانُوا سابِقِین»؛
«
قارون و فرعون و هامان (این مثلث شوم) را (هلاک کردیم). و به‌راستی موسی برای آنان دلایل
آشکار آورده؛ ولی (آنها) در آن سرزمین سرکشی نمودند و (با این همه بر ما پیشی) نجستند».
در بعضی از
تفاسیر آمده است، هامان وزیر و پیشکار فرعون بود و قارون خزانه‌دار او.
به هر تقدیر هامان در دستگاه
حکومت فرعون نقش کلیدی داشت و سپاهیان حکومت فرعون، تحت فرمان‌دهی هامان قرار داشت.
صد هزاران طفل سر ببریده شد ......... تا کلیم الله صاحب دیده شد (عطار)
به همین خاطر
اراده الهی به نابودی فرعون و دستگاه استکباری وی تعلق گرفت و «بت صامت» یعنی
گوساله ساخته شده سامری سوزانده شد و «بت ناطق» یعنی فرعون و هامان و لشکریان او در
دریا غرق شده‌اند.
در
کتاب اِستَر از مجموعه کتاب‌هایی که با
تورات فعلی چاپ شده، «هامان» نامی ذکر شده که وزیر اول اخشویروش بوده و به واسطه خشمی که بر مرد یهودی گرفت، پادشاه را به قتل عام یهود در فارس تشویق کرد. اَستَر معشوقه شاه، آن فرمان را
باطل، و موجبات اعدام را فراهم کرد.
اگر این مطلب صحت هم داشته باشد، به یقین هامانی که در قرآن شریف از او ذکر شده، او نیست. هامانی که در قرآن از او یاد شده است، معاصر فرعون و از وزیران و همکاران فرعون بوده است.
نتایجی که از مباحث فوق به دست می‌آید، عبارت‌اند از:
نام‌هامان شش بار در
آیات و سوره‌های متعدد ذکر شده است.
در تمام این آیات، چینش و ترتیب بحث طوری است که مرتبه و رتبه هامان را بعد از فرعون قرار می‌دهد.
محتوا و
سیاق آیات مورد نظر هم با چینش و
ترتیب آیات هم‌خوانی دارد؛ طوری که فرعون به هامان فرمان می‌دهد که برج و رصدخانه‌ای بسازد یا برای انجام کارهای دیگر به او فرمان می‌دهد.
از این جهت بسیاری از
مفسران گفته‌اند هامان وزیر فرعون بوده است.
در قرآن شریف، غیر از «هامان» مورد نظر و مورد سؤال، از فرد دیگری به نام «هامان» نامی به میان نیامد و هامان در قرآن شریف، از تشابه اسمی برخوردار نیست.
در تمام آیات بررسی شده، موسی و‌هارون به عنوان
ائمه هدایت و فرعون و هامان به عنوان ائمه
کفر و
ضلالت معرفی گشته‌اند.
بنابراین هامانی که نام او در
قرآن ذکر شده است، وزیر و از پیشگامان فرعون بوده است و هیچ تشابه اسمی در قرآن ندارد؛ هامانی که در کتاب «اِستَر» نامش ذکر شده که وزیر اول اخشویروش بوده و... اگر صحت هم داشته باشد، به یقین هامانی که در قرآن شریف نامش ذکر شده است، نیست؛ هم‌چنین هامانی که هزار سال بعد از فرعون در
بابل بوده، اگر درست و مستند باشد، هامان مورد نظر قرآن نیست و صرفاً یک تشابه اسمی است؛ کما این‌که ممکن است در عصر فعلی هم افراد زیادی باشند که نامشان هامان بوده باشد و این تشابه اسمی در تمام اسم‌ها ممکن است وجود داشته باشد و هیچ مشکل یا تضادی را در بر ندارد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «هامان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۰۹.
