• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مکان‌ها در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: مکان‌ها، مکان‌های دنیایی، مکان‌های بهشتی.

پرسش: در قرآن کریم به چه مکان‌هایی اشاره شده است؟

پاسخ: اماکن در قرآن کریم دو نوع‌اند: اماکن محسوس و دنیایی؛ اماکن غیر محسوس و بهشتی.

فهرست مندرجات

۱ - انواع اماکن
۲ - مکان‌های دنیایی
       ۲.۱ - شهرها
              ۲.۱.۱ - روم
              ۲.۱.۲ - مصر
              ۲.۱.۳ - بابل
              ۲.۱.۴ - بَکَّه
              ۲.۱.۵ - مدینه
       ۲.۲ - مساجد
              ۲.۲.۱ - مسجدالحرام
              ۲.۲.۲ - مسجدالاقصی
              ۲.۲.۳ - مسجد ضرار
       ۲.۳ - سرزمین‌ها
              ۲.۳.۱ - سرزمین مَدْیَن
              ۲.۳.۲ - سرزمین احقاف
       ۲.۴ - رودخانه‌ها و دریاها
              ۲.۴.۱ - رود نیل
              ۲.۴.۲ - مجمع البحرین
       ۲.۵ - کوه‌ها
              ۲.۵.۱ - غار کهف
              ۲.۵.۲ - کوه طور
              ۲.۵.۳ - کوه صفا و مروه
۳ - مکان‌های بهشتی
       ۳.۱ - جنات
۴ - منابع
۵ - پانویس
۶ - منبع


در جواب باید گفت: اماکنی که در قرآن کریم آمده است، از دو بعد مورد بررسی قرار می‌گیرد: اول، اماکنی که برای ما محسوس و قابل مشاهده است و آثار آن را در دنیا می‌بینیم. دوم، اماکنی که برای ما غیر محسوس یا به عبارتی اماکن بهشتی که در قرآن به کار رفته است.


اول، اماکن دنیوی است که این‌ها در قرآن کریم، بسیار زیاد است و به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که به طور اجمالی به آن‌ها می‌پردازیم:

۱. شهرها.
۲. مساجد.
۳. سرزمین‌ها.
۴. رودخانه‌ها و دریاها.
۵. کوه‌ها.

۲.۱ - شهرها

از جمله شهرهایی که به طور واضح در قرآن کریم، به کار رفته است، به موارد زیر تقسیم می‌گردد:

۲.۱.۱ - روم

در سوره‌ مبارکه‌ روم می‌فرماید: « غُلِبَتِ الرُّوم؛ رومیان شکست خوردند و مغلوب شدند».

۲.۱.۲ - مصر

این نام در دو جای قرآن کریم، آمده است. در سوره‌ بقره می‌فرماید:

« ... اهْبِطُوا مِصْرًا فَاِنَّ لَکُمْ مَا سَاَلْتُمْ...».

و مورد بعدی در سوره‌ یونس « ... اَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَاجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ...».

۲.۱.۳ - بابل

در سوره‌ بقره می‌فرماید: «... وَمَا اُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ ...».

۲.۱.۴ - بَکَّه

بَکَّه (نام دیگر مکه) است. در سوره‌ آل‌عمران می‌فرماید: «اِنَّ اَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ؛ اولین خانه‌ای که برای مردم قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکه است که پر برکت و مایه‌ هدایت جهانیان است».
و البته خود خانه‌ خدا در آیات متعددی به صورت کنایه‌ای به کار رفته است؛ به عنوان مثال در سوره‌ مبارکه‌ آل‌عمران آیه‌ ۹۷ مشاهده می‌شود.

۲.۱.۵ - مدینه

در سوره‌ منافقین می‌فرماید: «یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا اِلَی الْمَدِینَةِ ...» و موارد دیگر.

۲.۲ - مساجد

اسامی چند مسجد در قرآن کریم، به طور واضح به کار رفته که به آن‌ها اشاره می‌شود:

۲.۲.۱ - مسجدالحرام

مسجدالحرام، به طوری که ۱۳ بار در قرآن کریم، آمده است؛ از جمله در سوره‌ مبارکه‌ بقره آیات شریفه‌ ۱۴۴، ۱۴۹، ۱۵۰ و ۲۱۷؛ مائده، ۲؛ انفال، ۳۴؛ توبه، ۱۹؛ اسراء، ۱ و موارد دیگر.

۲.۲.۲ - مسجدالاقصی

به طور مشهورتر در سوره‌ اسراء می‌فرماید: «سُبْحَانَ الَّذِی اَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ اِلَی الْمَسْجِدِ الاقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا اِنَّه هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ».

۲.۲.۳ - مسجد ضرار

در سوره‌ توبه می‌فرماید: « وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا ...» .

۲.۳ - سرزمین‌ها

در قرآن کریم به نام چند سرزمین اشاره شده است:

۲.۳.۱ - سرزمین مَدْیَن

سرزمین مَدْیَن،
[۱۸] اسرار، مصطفی، دانستنی‌های قرآن، ص۱۳۶-۱۳۸، تهران، انتشارات محیا، ۱۳۷۵ ش.
در سوره‌ قصص آیه‌ ۲۳ می‌فرماید: «وَلَمّا وَرَدَ ماءً مَدْیَنَ ...».

۲.۳.۲ - سرزمین احقاف

سرزمین احقاف،
[۲۰] اسرار، مصطفی، دانستنی‌های قرآن، ص۱۳۶-۱۳۸، تهران، انتشارات محیا، ۱۳۷۵ ش.
در سوره‌ احقاف آیه‌ ۲۱ می‌فرماید: «وَاذْکُرْ افاعادٍ اِذْ اَنْذَر قَوْمَهُ ما الاحْقافِ وقد خَلَتِ النُّدُرُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ ...؛ برادر قوم عاد را یاد کن، آن زمان که قومش را در سرزمین احقاف بیم داد؛ در حالی که پیامبران زیادی قبل از او در گذشته‌های دور و نزدیک آمده بودند».

۲.۴ - رودخانه‌ها و دریاها

برخی رودخانه‌ها و دریاها، عبارت‌اند از:

۲.۴.۱ - رود نیل

از جمله رود معروف که امروز هم این رود وجود دارد، رود نیل است که در سوره‌ طه به کار رفته است؛ آن‌جا که می‌فرماید: « اَنِ اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسَّاحِلِ ...؛ او را در صندوقی بیفکن و آن صندوق را به دریا بینداز تا دریا آن را به ساحل افکند.» که منظور رود نیل است.

۲.۴.۲ - مجمع البحرین

مجمع البحرین، در سوره‌ کهف آیه‌ ۶۱ به صورت «مجمع» به کار رفته است که مفسران آن را تعبیر به مجمع البحرین یعنی محل تلاقی دو دریا ذکر می‌کنند. و مواردی از این قبیل که در قرآن وجود دارد.

۲.۵ - کوه‌ها

اسامی چندین کوه در قرآن آمده است که به اعم آن‌ها پرداخته می‌شود:

۲.۵.۱ - غار کهف

غار کهف، در سوره‌ مبارکه کهف آیات ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۶ و ۲۵ به کار رفته است و منظور از اسم کهف غار و کوه می‌باشد.

۲.۵.۲ - کوه طور

کوه طور، که در چند جای قرآن به کار رفته؛ از آن جمله، سوره‌ مبارکه‌ نساء آیه‌ ۱۵۴؛ مؤمنون آیه‌ ۲۰ و تین آیه‌ ۲.

۲.۵.۳ - کوه صفا و مروه

کوه صفا و مروه، که در سوره‌ مبارکه‌ بقره، می‌فرماید: «اِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ ...».


اماکنی که برای ما غیر محسوس و در واقع اماکن بهشتی است که در قرآن مجید آمده است که ۲۱ نام ذکر شده که به آن‌ها اشاره می‌شود:

۳.۱ - جنات

۱. جنات عدن، توبه، ۷۴.
۲. جناتِ الفردوس، کهف،‌ ۱۰۷.
۳. جنات المَاوی، سجده، ۱۹.
۴. جنات النعیم، مائده، ۶۵.
۵. جنة الخلد، فرقان، ۱۵.
۶. جنة الماوی، نجم آیات ۱۳ و ۱۵.
۷. جنهٍ عالیه، حاقّه آیات ۲۱ و ۲۲.
۸. جنهُ نعیم، واقعه، ۸۹.
۹. حسنی، نساء، ۹۵.
۱۰. الدارُ الاخره، قصص، ۸۳.
۱۱. دارُالسّلام، انعام، ۱۲۷.
۱۲. دارُ القرار، غافر، ۳۹.
۱۳. دارُ المتقین، نمل، ۳۰.
۱۴. دارُ المقُامه، فاطر، ۳۵.
۱۵. روضات الجنّات، شوری، ۲۲.
۱۶. طُوبی، رعد، ۲۹.
۱۷. علیّون، مطففین، ۱۸.
۱۸. فردوس، مؤمنون، ۱۱.
۱۹. فضل، مؤمنون ۱۱. مفسران فضل را بهشت دانسته‌اند.
۲۰. عین، واقعه، ۲۷. بسیاری از مفسرین مراد از عین را بهشت دانسته‌اند.
[۵۴] خرم‌شاهی، بهاءالدین، دانش‌نامه‌ علوم قرآنی، ص۳۹۹-۴۰۰، ج۱، تهران، انتشارات دوستان، ۱۳۷۷.



۱. دکتر محمود رامیار، تاریخ قرآن کریم، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۷۹ ش، ص۷۷۱-۷۷۵.
۲. پروفسور عباس شوشتری، فرهنگ لغات قرآن، تهران، انتشارات گنجینه، ۵۹ ش.
۳. الیاس کلانتری، لغات قرآن در تفسیر مجمع البیان، تهران، انتشارات بیان، ۶۳ ش.
۴. مصطفی اسرار، دانستنی‌های قرآن، تهران، انتشارات محیا، ۱۳۷۵ ش.


۱. روم/سوره۳۰، آیه۲.    
۲. بقره/سوره۲، آیه۶۱.    
۳. یونس/سوره۱۰، آیه۸۷.    
۴. بقره/سوره۲، آیه۱۰۲.    
۵. آل‌عمران/سوره۳، آیه۹۶.    
۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۹۷.    
۷. منافقون/سوره۶۳، آیه۸.    
۸. بقره/سوره۲، آیه۱۴۴.    
۹. بقره/سوره۲، آیه۱۴۹.    
۱۰. بقره/سوره۲، آیه۱۵۰.    
۱۱. بقره/سوره۲، آیه۲۱۷.    
۱۲. مائده/سوره۵، آیه۲.    
۱۳. انفال/سوره۸، آیه۳۴.    
۱۴. توبه/سوره۹، آیه۱۹.    
۱۵. اسراء/سوره۱۷، آیه۱.    
۱۶. اسراء/سوره۱۷، آیه۱.    
۱۷. توبه/سوره۹، آیه۱۰۷.    
۱۸. اسرار، مصطفی، دانستنی‌های قرآن، ص۱۳۶-۱۳۸، تهران، انتشارات محیا، ۱۳۷۵ ش.
۱۹. قصص/سوره۲۸، آیه۲۳.    
۲۰. اسرار، مصطفی، دانستنی‌های قرآن، ص۱۳۶-۱۳۸، تهران، انتشارات محیا، ۱۳۷۵ ش.
۲۱. احقاف/سوره۴۶، آیه۲۱.    
۲۲. طه/سوره۲۰، آیه۳۹.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۴۸۰، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۳ ش.    
۲۴. کهف/سوره۱۸، آیه۹.    
۲۵. کهف/سوره۱۸، آیه۱۰.    
۲۶. کهف/سوره۱۸، آیه۱۱.    
۲۷. کهف/سوره۱۸، آیه۱۶.    
۲۸. کهف/سوره۱۸، آیه۲۵.    
۲۹. نساء/سوره۴، آیه۱۵۴.    
۳۰. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۲۰.    
۳۱. تین/سوره۹۵، آیه۲.    
۳۲. بقره/سوره۲، آیه۱۵۸.    
۳۳. توبه/سوره۹، آیه۷۴.    
۳۴. کهف/سوره۱۸، آیه۱۰۷.    
۳۵. سجده/سوره۳۲، آیه۱۹.    
۳۶. مائده/سوره۵، آیه۶۵.    
۳۷. فرقان/سوره۲۵، آیه۱۵.    
۳۸. نجم/سوره۵۳، آیه۱۳.    
۳۹. نجم/سوره۵۳، آیه۱۵.    
۴۰. حاقه/سوره۶۹، آیه۲۱-۲۲.    
۴۱. واقعه/سوره۵۶، آیه۸۹.    
۴۲. نساء/سوره۴، آیه۹۵.    
۴۳. قصص/سوره۲۸، آیه۸۳.    
۴۴. انعام/سوره۶، آیه۱۲۷.    
۴۵. غافر/سوره۴۰، آیه۳۹.    
۴۶. نمل/سوره۲۷، آیه۳۰.    
۴۷. فاطر/سوره۳۵، آیه۳۵.    
۴۸. شوری/سوره۴۲، آیه۲۲.    
۴۹. رعد/سوره۱۳، آیه۲۹.    
۵۰. مطففین/سوره۸۳، آیه۱۸.    
۵۱. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱.    
۵۲. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱.    
۵۳. واقعه/سوره۵۶، آیه۲۷.    
۵۴. خرم‌شاهی، بهاءالدین، دانش‌نامه‌ علوم قرآنی، ص۳۹۹-۴۰۰، ج۱، تهران، انتشارات دوستان، ۱۳۷۷.



سایت‌ اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مکان‌ها در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۷.    



جعبه ابزار