موضع‌گیری منافقان در برابر پیامبر هنگام تقسیم صدقات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نفاق،
زکات،
صدقه،
بیت المال،
غنیمت.
پرسش: آیا در
قرآن به موردی اشاره شده که افرادی به دلیل محرومیت از برخی مزایای مادی، در برابر
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) موضع گرفته باشند؟!
پاسخ اجمالی: در آیه ۵۸
سوره توبه به موضع‌گیری منافقان در برابر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هنگام تقسیم صدقات اشاره شده است. منافقان که به‌خاطر مصالح دنیوی و مادی
اسلام آورده بودند اگر به آنان از صدقات و بیت المال چیزی داده می‌شد خشنود می‌شدند و گرنه زبان به شکایت گشوده و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را متهم به بی‌عدالتی می‌کردند.
ابتدا باید گفت که دلیل اسلام آوردن منافقان، مصالح دنیوی و مادی بود، که اگر به آنان از صدقات و بیت المال چیزی داده می‌شد خشنود شده و گرنه زبان به شکایت گشوده و گوشه و کنایه می‌زدند، و یا در عمل خشم خود را آشکار می‌کردند. در حالی‌که اگر گرویدن‌شان به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از سر صدق بود، خود را تسلیم
خدا و رسولش می‌کردند، و می‌پذیرفتند که صدقات و اموال بیت المال چنان نیست که به میل و اراده کسی در اختیار هر کس قرار گیرد، بلکه این اموال متعلق به افراد ناتوان جامعه بوده؛ مانند
فقرا،
مساکین، و یا مصالح عامه و...است، و خداوند علیم به نیازهای واقعی مردم آگاه است.
قرآن کریم در
آیه ۵۸
سوره توبه می‌فرماید: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُکَ فِی الصَّدَقاتِ فَاِنْ اُعْطُوا مِنْها رَضُوا وَ اِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها اِذا هُمْ یَسْخَطُونَ؛
بعضی از ایشان تو را در تقسیم صدقات به بی‌عدالتی متهم می‌کنند، اگر به آنها داده شود، خشنود می‌شوند و اگر داده نشود، خشم می‌گیرند.»
در ذیل این آیه در تفاسیر نقل شده است؛ پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مشغول تقسیم اموالی (از غنائم، یا صدقات) بود که فردی از طائفه «
بنی تمیم» به نام «
ذو الخویصره» (که در واقع بنیان‌گذار
خوارج است) فرا رسید و صدا زد: ای رسول خدا، به
عدالت رفتار کن! پیامبر فرمود: وای بر تو اگر من عدالت نکنم، چه کسی عدالت خواهد کرد؟! «
عمر» صدا زد‌ای رسول خدا به من اجازه بده تا گردنش را بزنم! پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: او را به حال خود واگذار! او یارانی دارد که
نماز و
روزه خود را در برابر نماز و روزه آنها کوچک می‌شمرید، ولی با این‌حال آنها از
دین فرار می‌کنند همان‌گونه که تیر از کمان می‌گریزد. در این هنگام آیه فوق نازل شد و به این‌گونه افراد هشدار داد.
کلبی می‌گوید: آیه درباره «الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ» یا همان منافقان نازل شد که از آن جمله مردی بود ملقب به
ابو الخواصر، که به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفت: رعایت مساوات نکردی و آیه در تقبیح وی نازل شد.
ابن زید می‌گوید؛ منافقان گفتند محمد این غنائم را جز به هر کس که دوست دارد، به دیگری نمی‌پردازد و بر طبق دل‌خواه خود رفتار می‌کند که این آیه نازل شد.
در
تفسیر قمی آمده است: هنگامی که زکات‌ها وارد
مدینه شد، ثروت‌مندان آمدند و گمان کردند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) میان آنها قسمت خواهد کرد؛ چون در میان فقرا تقسیم شد، شروع به خرده‌گیری کردند.
گفتنی است؛ بعضی منافقان ثروت‌مند، همواره مایل بودند که بخشی از زکات و غنیمت به آنها هم پرداخته شود؛ و هرگاه چیزی به آنان تعلق نمی‌گرفت، می‌گفتند: این چه تقسیمی است؟! البته خرده‌گیری آنها فقط از آن جهت بود که به آنها داده نمی‌شد.
از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است: بیشتر از دو سوم مردم مصداق این آیه هستند؛ «عَنْ اِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ قَالَ قَالَ اَبُو عَبْدِ اللَّهِ یَا اِسْحَاقُ کَمْ تَرَی اَهْلَ هَذِهِ الْآیَةِ- فَاِنْ اُعْطُوا مِنْها رَضُوا وَ اِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها اِذا هُمْ یَسْخَطُونَ قَالَ ثُمَّ قَالَ هُمْ اَکْثَرُ مِنْ ثُلُثَیِ النَّاسِ».
یعنی بیشتر مردم چنین هستند، اگر از جانب اسلام، منفعتی مادی به آنان برسد، از این دین راضی بوده و اما اگر چنین منفعتی در اختیارشان قرار نگیرد، فریادشان بلند می‌شود.
به هرحال منافقانی که برای منافع مادی خود به
اسلام گرویدند، تاب تحمل عدالت را نداشته و در مسائل مالی در برابر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) موضع گرفته‌اند.
با توجه به
شان نزول آیه که بیان شد، این منافقان بودند که از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد تقسیم صدقات عیب‌جویی می‌کردند و از ذیل آیه (وَ اِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها اِذا هُمْ یَسْخَطُونَ) برمی‌آید که آنها هنگامی از پیامبر در امر صدقات عیب‌جویی می‌کردند که پیامبر یا به دلیل آن‌که آنها استحقاق دریافت آن‌را نداشتتند و یا به جهتی دیگر، چیزی از صدقات به آنها نمی‌داد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «موضع‌گیری منافقان در برابر پیامبر هنگام تقسیم صدقات»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۱۲.
