معنای حبس حضرت یونس در شکم ماهی تا قیامت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: نفخ صور، حضرت یونس (علیه‌السّلام)، رستاخیز، قرآن کریم، تسبیح‌.

پرسش: با نفخه اول، تمام موجودات نابود شده و بعد از نفخه دوم، رستاخیز آغاز می‌شود، پس چگونه حضرت یونس (علیه‌السّلام) اگر از تسبیح‌گویان نبود، تا رستاخیز در شکم ماهی می‌ماند؟ مگر ایشان و ماهی با نفخه اول هلاک نمی‌شدند؟!

پاسخ اجمالی: اگر عبارت «تا روز رستاخیز» را «تا قبل از نفخه اول» تفسیر کنیم، مشکلی وجود نخواهد داشت؛ زیرا جریان رستاخیز و برانگیخته شدن عملاً با نفخه اول آغاز می‌شود. همان‌گونه که مهلت خواستن شیطان از پروردگار با عبارت «اَنْظِرْنی‌ اِلی‌ یَوْمِ یُبْعَثُون‌» به معنای مهلت خواستن تا نفخه اول است و گرنه، میان نفخه اول و دوم، زمینه‌ای برای فعالیت شیطان نیست.
با این وجود مفسران احتمالاتی را در این آیه بیان کرده‌اند برخی گفتنه‌اند: هم یونس و هم ماهی زنده ‌مانده و یونس به صورت یک زندانی تا روز قیامت در شکم ماهی محبوس بود. برخی دیگر می‌گویند: یونس از دنیا می‌رفت و ماهی به صورت قبری [سیّار] برای او، زنده می‌ماند. و... اما برخی از مفسران در نقد این احتمالات گفته‌اند: در آیه شریفه هیچ دلالتی بر این نیست که یونس تا روز قیامت در شکم ماهی زنده می‌ماند بلکه مراد، جاوید بودن مکث یونس (علیه‌السّلام) در شکم ماهی است، تا روزی که مبعوث شود.

---

قرآن کریم در توصیف ماجرای محبوس شدن حضرت یونس (علیه‌السّلام) در شکم ماهی می‌فرماید:
«فَلَوْ لا اَنَّهُ کانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ• لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ اِلی‌ یَوْمِ یُبْعَثُون‌؛ اگر او از تسبیح کنندگان نبود، مسلّماً تا روز رستاخیز در شکم ماهی می‌ماند».
در تفسیر این آیه ابتدا باید گفت؛ اگر عبارت «تا روز رستاخیز» را «تا قبل از نفخه اول» تفسیر کنیم، مشکلی وجود نخواهد داشت؛ زیرا جریان رستاخیز و برانگیخته شدن عملاً با نفخه اول آغاز می‌شود. همان‌گونه که مهلت خواستن شیطان از پروردگار با عبارت «اَنْظِرْنی‌ اِلی‌ یَوْمِ یُبْعَثُون‌» به معنای مهلت خواستن تا نفخه اول است و گرنه، میان نفخه اول و دوم، زمینه‌ای برای فعالیت شیطان نیست.
با این مقدمه باید گفت که احتمالاتی در مورد این آیه از سوی مفسران بیان شده است:

۱. هم یونس و هم ماهی زنده ‌مانده و یونس به صورت یک زندانی تا روز قیامت در شکم ماهی محبوس بود.

^[۴] بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل‌، ج‌۵، ص۱۸، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی‌، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    

۲. یونس از دنیا می‌رفت و ماهی به صورت قبری [سیّار] برای او، زنده می‌ماند.

^[۵] طبرسی، فضل بن حسن‌، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌، ج۸، ص۷۱۶، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش‌.    

^[۶] ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم‌، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج۸، ص۱۷۰‌، تحقیق، ابومحمد بن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی‌، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.    

۳. یونس و ماهی هر دو می‌مردند و شکم ماهی قبر یونس می‌شد، و او در دل ماهی و ماهی در دل زمین تا روز رستاخیز دفن می‌شدند و یا به قعر دریا فرو می‌رفتند.

^[۷] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه‌، ج‌۱۹، ص۱۵۷، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش‌.    

^[۸] ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، ج‌۲۳، ص۸۶، بیروت، مؤسسه التاریخ‌، چاپ اول‌، بی‌تا.    

۴. این تعبیر، کنایه‌ای از مدت طولانی است؛ یعنی یونس تا مدتی طولانی در این زندان باقی می‌ماند.

^[۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۱۹، ص۱۵۸.    

برخی از مفسران در نقد این احتمالات گفته‌اند: مراد، جاوید بودن مکث یونس (علیه‌السّلام) در شکم ماهی است، تا روزی که مبعوث شود و از شکم ماهی بیرون آید مانند قبر که مردم در آن دفن می‌شوند و مکث می‌کنند تا روزی که مبعوث شوند و از آن خارج گردند، پس واقعیت این است که در آیه شریفه هیچ دلالتی بر این نیست که یونس تا روز قیامت در شکم ماهی زنده می‌ماند و یا جنازه‌ او در شکم ماهی سالم می‌ماند و شکم ماهی قبر او می‌شد یا این‌که ماهی تا روز قیامت زنده می‌ماند و یا به صورت دیگر. لذا دیگر محلی برای این اختلاف باقی نمی‌ماند که آیا آن‌جناب هم‌چنان زنده می‌ماند؟ و یا شکم ماهی قبر او می‌شد؟ و نیز آیا مراد از «یَوْمِ یُبْعَثُونَ» روزی است که صور اول، دمیده می‌شود و همه مردم می‌میرند؟ و یا صور دوم است که همه زنده می‌شوند؟ و یا آن‌که این عبارت کنایه است از این‌که مدتی طولانی در شکم ماهی می‌ماند.
اما برخی از مفسران دیگر؛ از میان این احتمالات، احتمال سوم را از همه قوی‌تر دانسته‌اند؛ و در دلیل آن گفته‌اند آیات متعددی که می‌گوید در پایان دنیا همه می‌میرند، نشان می‌دهد که زنده ماندن حضرت یونس (علیه‌السّلام) یا زنده ماندن ماهی تا روز قیامت ممکن نیست؛ مؤید این مطلب آن‌ است که طبرسی در مجمع البیان، که معمولاً اقوال مختلف را ذیل آیات جمع می‌کند، در اینجا تنها به همین یک احتمال قناعت می‌کند و می‌گوید: «شکم ماهی تا روز قیامت قبر او می‌شد».
حتی با فرض این‌که آن‌ حضرت تا روز رستاخیز زنده می‌ماند؛ طبق آیه: «و در صور دمیده می‌شود، و تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند می‌میرند مگر کسانی که خدا بخواهد»، می‌توان گفت: از این حکم برخی از افراد، همچون یونس (علیه‌السّلام) و ماهی استثناء شده‌اند و نمی‌میرند. در این‌که بین مخلوقات چه کسانی نمی‌میرند، در میان مفسران گفتگو است:

۱. جمعی از فرشتگان بزرگ خدا همچون جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل؛

^[۱۵] طبرسی، فضل بن حسن‌، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۸، ص۷۹۲.    

^[۱۶] دیلمی، حسن بن محمد، اعلام‌الدین فی صفات المؤمنین‌، قم، مؤسسة آل البیت (علیه‌السّلام)، چاپ اول‌، ۱۴۰۸ق.

۲. حاملان عرش خدا؛

^[۱۷] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۱۹، ص۵۴۱.    

۳. ارواح شهدا به حکم آیات قرآن «اَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ‌»؛

^[۱۸] عروسی حویزی، عبد‌علی بن جمعه‌، تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۵۰۳‌، تحقیق، رسولی محلاتی‌، سید‌هاشم، قم، اسماعیلیان‌، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق‌.    

اما این گروه باقیمانده نیز سرانجام می‌میرند به گونه‌ای که در سرتاسر عالم هستی موجودی زنده نخواهد بود، جز خداوند «حیّ لا یموت».

^[۱۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۱۹، ص۵۴۰- ۵۴۱.    

در مورد محبوس شدن یونس (علیه‌السّلام) در شکم ماهی، پاسخ‌های دیگری نیز وجود دارد که در صورت تمایل، ‌می‌توانید آنها را نیز ملاحظه فرمایید.

---