معنای اخلاص و تفاوت مُخلِص با مُخلَص
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخلاص، مُخلِص، مُخلَص.
پرسش: اخلاص چیست؟ و فرق بین مُخلِص و مُخلَص چیست؟
پاسخ: اخلاص آن است که انگیزه انسان از هر گونه شائبه غیر الهی پاک باشد و می‌توان نام آن را (توحید نیت) گذاشت؛ یعنی در تمام برنامه‌ها تنها به
پروردگار و رضای او اندیشید.
مُخْلَص (به فتح لام) به آن مرحله عالی از مراتب اخلاص گفته می‌شود که پس از مدت‌ها جهاد با نفس، حاصل می‌شود؛ همان مرحله‌ای که
شیطان از نفوذ وسوسه‌اش در انسان مأیوس می‌شود. در حقیقت (بنده مُخْلَص) بیمه الهی می‌گردد.
مُخْلِص (به کسر لام) بیشتر در مواردی به کار رفته است که
انسان در مراحل نخستین تکامل، و در حال خودسازی بوده است.
اما مخلَص (به فتح لام) نتیجه‌ای است که انسان با خلوص از کارهای خویش حاصل می‌کند و به درجه و مقامی در این راه نائل می‌شد که تمام افکار و
اعمال و رفتارش، برای
خدا و رضایت او خالص شده و هیچ‌گونه مشائبه غیر خدایی در او نیست؛ به‌گونه‌ای که
وسوسه‌های شیطانی و نفس برای او اصلاً معنا ندارد و نمی‌تواند به او نزدیک شود.
اخلاص در لغت به معنی ترک
ریا در
اطاعت و
عبادت است.
اخلاص در اصطلاح: عبارت است از: خالص کردن
قلب و دل از چیزهایی که مخلوط شدن آن با عمل باعث تیرگی آن گردد.
«
الاخلاص: هی القُربة الّذی یذکرها اصحابنا فی نیّاتهم و هو ایقاع الطاعة خالصاً للّه وحده؛ اخلاص این است که اصحاب (امامیه) در نیات عملشان آن را ذکر می‌کنند و
قصد قُربت می‌کنند؛ یعنی عبادت را تنها برای
رضای خدا نیت می‌کنند که به جا آورند».
به بیان دیگر، اخلاص آن است که انگیزه انسان از هر گونه شائبه غیر الهی پاک باشد و می‌توان نام آن را (توحید نیت) گذاشت؛ یعنی در تمام برنامه‌ها تنها به
پروردگار و رضای او اندیشید.
اصولاً در
اسلام ارزش عمل به خلوص نیت است، وگرنه اعمالی که انگیزه‌های غیر الهی داشته باشد، خواه ریاکارانه باشد یا به خاطر
هوای نفس یا
تشکر و
قدردانی از مردم، یا
پاداش مادی باشد، هیچ‌گونه ارزشی معنوی و الهی ندارد.
و در حدیث مشهور، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «
لا عمل الا بالنّیة و انما الاعمال بالنیّات؛
هیچ عملی بدون نیت قبول نیست و همه
اعمال با نیت
محاسبه می‌شود».
عمل خالص تا آن حد در اسلام اهمیت دارد که در حدیثی از
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌خوانیم: «
مَنْ اَخْلَصَ الْعِبَادَةَ لِلَّهِ اَرْبَعِینَ صَبَاحاً ظَهَرَتْ یَنَابِیعُ الْحِکْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَی لِسَانِهِ؛ یعنی کسی که چهل
روز اعمال خود را خالصانه انجام دهد، خداوند چشمه‌های
حکمت و
دانش را از قلبش، بر زبانش ظاهر می‌سازد».
مُخْلَص (به فتح لام): «هم الذین صفاهم الله عن الشرک و المعاصی؛ مُخلَص (بفتح لام) کسانی هستند که
خداوند آن‌ها را
اختیار کرده و آن‌ها را از
شرک و
گناهان محفوظ داشته است».
مُخْلَص به آن مرحله عالی از مراتب اخلاص گفته می‌شود که پس از مدت‌ها
جهاد با نفس، حاصل می‌شود؛ همان مرحله‌ای که شیطان از نفوذ وسوسه‌اش در
انسان مأیوس می‌شود. در حقیقت (بنده مُخْلَص) بیمه الهی می‌گردد.
خدا در
قرآن از زبان
ابلیس می‌گوید:
«
فَبِعِزَّتِکَ لَاُغْوِیَنَّهُمْ اَجْمَعِینَ• اِلَّا عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ شیطان گفت: به عزتت سوگند که همه آن‌ها را گمراه می‌کنم مگر بندگان مُخلَصت را».
مُخْلِص (به کسر لام): (هم الذین اخلصوا العبادة لله تعالی فلم یشرکوا به و لم یعصوه) یعنی مُخلِص کسی است که عبادت را خالص برای خدا انجام داده و به او شرک نورزیده و
گناه نکرده است.
مُخْلِص (به کسر لام) بیشتر در مواردی به کار رفته است که انسان در مراحل نخستین تکامل، و در حال
خودسازی بوده است.
در قرآن می‌فرماید: «
فَاِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ هنگامی که به کشتی سوار می‌شوند، خدا را با اخلاص می‌خوانند».
و باز می‌فرماید: «
وَ ما اُمِرُوا اِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ؛
و به آن‌ها دستوری داده نشده جز اینکه خدا را بپرستند؛ درحالی‌که
دین خود را برای او خالص کنند».
اما مخلَص (به فتح لام) نتیجه‌ای است که انسان با خلوص از کارهای خویش حاصل می‌کند و به درجه و مقامی در این راه نائل می‌شد که تمام افکار و
اعمال و رفتارش، برای خدا و رضایت او خالص شده و هیچ‌گونه مشائبه غیر خدایی در او نیست؛ به‌گونه‌ای که
وسوسه‌های شیطانی و نفس برای او اصلاً معنا ندارد و نمی‌تواند به او نزدیک شود.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «معنای اخلاص و تفاوت مُخلِص با مُخلَص»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱/۰۱.
