حمید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حمید،
محمود،
حامد، صفات خداوند.
پرسش: حمید و محمود و حامد به عنوان
صفات خداوند، در لغت و
قرآن و
حدیث به چه معناست؟
صفت‌های «حمید (ستوده)»، «محمود (ستوده)» و «حامد (ستایشگر، ستاینده)»، برگرفته از مادّه «
حمد»اند که بر خلاف ذم و نکوهش، دلالت دارد. گفته می‌شود: «حمدتُ فلانا احمده؛ فلان را ستودم و می‌ستایم». و «رجل محمود و محمّد» را آن‌گاه می‌گویند که خوی‌های ستوده و نانکوهیده کسی بسیار باشد. «و حمدته علی شجاعته و احسانه حمدا»؛ یعنی بر او ثنا گفتم و «حمید»، فعیل به معنای مفعولی (محمود) یا فاعلی (حامد) است.
ابن‌اثیر می‌گوید: حمد و
شکر، نزدیک به هم هستند و حمد، اعم از شکر است؛ زیرا تو انسان را بر صفات ذاتی او و بر عطای او حمد می‌کنی و او را بر صفاتش شکر نمی‌کنی.
فیّومی می‌گوید: حمد، غیر از شکر است؛ زیرا حمد، برای صفت موجود در شخص به‌کار می‌رود و در آن، معنای تعجّب نهفته است و ممکن است در آن، معنای تعظیم برای ممدوح (مدح شده) و خضوع مادح (مدح کننده) باشد.... و امّا شکر، تنها در مقابل
نیکوکاری است. پس گفته نمی‌شود: او را بر شجاعتش شکر گزاردم.
برگرفته‌ها از مادّه «حمد»، در قرآن کریم شصت بار به
خدای متعال نسبت داده شده‌اند و نام «
حمید» با نام «
غنی»، ده بار و با نام «
عزیز»، سه بار، با نام «
مجید»، یک بار، با نام «
حکیم»، یک بار، با نام «
ولی»، یک بار و با تعبیر «صراط الحمید (راه
[خدای
] ستوده) » نیز یک بار وارد شده است.
از کاربردهای قرآن و حدیث، چنین می‌نماید که حمد و شکر، آن‌سان که ابن اثیر گفته، نزدیک به هم هستند و حمد، اعم از شکر است؛ زیرا خداوند متعال بر صفات ذاتی و بر عطایش حمد می‌شود و بر صفاتش شکر گزارده نمی‌شود.
در حدیث است: «ای آن‌که در همه خصلت‌هایش ستوده است»، «ای خداوند ستوده در همه افعالش» و «ستایش، از آنِ خداست که به نعمت‌هایش ستوده است».
سیّد علی خان مدنی در
ریاض السالکین می‌گوید: «حمد، ثنای صاحب علم به خاطر کمالش است، چه
[کمالِ
] ذاتی مانند: وجوب وجود و اتّصاف به کمالات و عاری بودن از کاستی‌ها، چه وصفی، مانند آن‌که صفاتش کامل و
واجب است، و چه فعلی، مانند آن‌که افعالش حکیمانه است».
و نام «حامد»، در برخی احادیث به خداوند اطلاق شده است و متعلَّق این حمد، یا خدای سبحان است یا آفریدگان او، و حمد خدا در هر حال، به معنای ثنای صرف الهی است و آن، بیرون از معنای تعظیم و خضوعی است که ستاینده (حامد) برای ستوده (محمود)، اظهار می‌کند.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «حمید و محمود و حامد» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۴.
