• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قلمرو جغرافیایی نهاد وکالت امامان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: وکلای ائمه، ائمه (علیهم‌السلام)، مکه، مدینه، ری، نیشابور.

پرسش: قلمرو جغرافیایی نهاد وکالت امامان (علیهم‌السلام) چگونه بود؟

پاسخ: گستره جغرافیایی نهاد وكالت، به پراكندگی جمعیت شیعیان در نقاط متفاوت سرزمین‌های اسلامی، وابسته بود. مركز نهاد وكالت در بغداد مستقر بود و در نواحی عراق همچون: كوفه، مداین، واسط، بصره و نصیبین، نمایندگانی داشت. بیشترین فعّالیت وكیلان در نواحی ایران بود كه شهرهایی همچون: قم، آوه، همدان، ری، قزوین، كرمانشاه، آذربایجان، اهواز، خراسان (بیهق، سبزوار، مرو، بلخ، كابل، سمرقند و بخارا) وكیلان مستقل داشتند.



در شبه جزیره عربستان، از جمله: مدینه، مکّه و یمن نیز نهاد وكالت فعال بود. گفتنی است كه در دوره‌های متفاوت، از نمایندگان متفاوت این سرزمین‌ها یاد شده است.
به اختصار، نمایندگان متفاوت سرزمین‌های شیعه‌نشین را در دوره‌های متفاوت ذکر می‌کنیم. شهرهای مدینه و مکه به سبب آن که از دوره آغازین وکالت، مرکز فعالیت وکیلان بوده‌اند، مقدّم شده و سپس به مناطق مختلف عراق و آن‌گاه به مناطق ایران پرداخته‌ایم.


گزارشی از فعالیت نهاد وکالت در سایر سرزمین‌های اسلامی در دست نیست كه به علّت عدم حضور شیعیان و یا شمار اندك شیعیان در آن بلاد است. ترتیب ذکر وکیلان نیز بر حسب تاریخ‌مندی زمان وکالت آنهاست:

۲.۱ - مدینه

مفضل بن عمر در دوره امام صادق (علیه‌السّلام)؛
معلی بن خنیس، در دوره امام صادق (علیه‌السّلام)؛
نصر بن قابوس، در دوره امام صادق (علیه‌السّلام)؛
عبدالرحمان بن حجّاج، در دوره امام صادق (علیه‌السّلام) تا امام جواد (علیه‌السّلام)؛
هشام بن ابراهیم، در دوره امام رضا (علیه‌السّلام)؛
محمّد بن احمد بن حماد، در دوره امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)؛
یحیی بن محمّد عریضی، در دوره غیبت؛

۲.۲ - مکه

خالد بن نجیح، در دوره امام کاظم (علیه‌السّلام)؛
علی بن جعفر همّانی، در دوره امام‌ هادی (علیه‌السّلام) و امام عسکری (علیه‌السّلام)؛

۲.۳ - کوفه

عبدالرحمان بن حجّاج، در دوره امام صادق (علیه‌السّلام) تا امام جواد (علیه‌السّلام)؛ حیان سرّاج، در دوره امام کاظم (علیه‌السّلام)؛
صفوان بن یحیی، در دوره امام رضا (علیه‌السّلام) و امام جواد (علیه‌السّلام)؛
[۲۶] ر.ک: جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (علیه‌السلام)، ص۱۳۶.

ایوب بن نوح، در دوره امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛
[۲۷] زجاب نجاس، ص۷۴.

خاندان بنوکولی، در دوره غیبت صغرا؛
[۲۸] مفید محمد بن نعمان، الفصول العشرة فی الغیبة، ص۳۶۱.

خاندان بنی‌زجوجی، در دوره غیبت صغرا؛
[۲۹] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۸۵.

خاندان بنوزراره، در دوره غیبت صغرا؛
[۳۰] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۸۵.

عاصمی، در دوره غیبت صغرا؛
ابوجعفر زجرجی، در دوره غیبت صغرا؛
[۳۲] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۷.
[۳۳] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۸.
[۳۴] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۲.

احمد بن محمّد بن سلیمان رازی، در دوره غیبت صغرا.
[۳۷] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۲.


۲.۴ - بغداد

عبدالرحمان بن حجّاج، در عصر امام کاظم (علیه‌السّلام) تا امام جواد (علیه‌السّلام)؛
زیاد بن مروان قندی، در عصر امام کاظم (علیه‌السّلام)؛
محمّد بن فرج، در دوره امام جواد (علیه‌السّلام) و امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛ حسین بن عبد ربّه، در عصر امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛
ابوعلی بن راشد، در عصر امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛
عروة بن یحیی دهقان، در عصر امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
سلیمان نواده زراره، در عصر امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛
احمد بن اسحاق، در دوره غیبت صغرا؛
محمّد بن احمد بن جعفر قطان، در عصر غیبت صغرا؛
حاجز بن یزید وشاء، در عصر غیبت صغرا؛
[۵۸] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۲۹۵.

محمّد بن صالح همدانی، در عصر غیبت صغرا؛
محمّد بن جعفر اسدی رازی، در عصر غیبت صغرا؛
[۶۲] صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۵۴ - ۴۶۵، ح ۲۲.

ابومحمّد علی بن علی بن همام؛
[۶۳] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.

ابوعبداللَّه بن محمّد کاتب؛
[۶۴] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.

ابوعبداللَّه باقطانی؛
[۶۵] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.

ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی؛
[۶۶] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.

ابوعبداللَّه حسن بن وجناء؛
[۶۷] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ – ۲۲۷.
[۶۸] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۲.
[۶۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نوابغ الرواة، ص۹۶.
جعفر بن متیل؛
[۷۱] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶.

احمد بن جعفر بن متیل؛
[۷۲] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶.

بلالی، در عصر امام‌ هادی (علیه‌السّلام)، امام عسکری (علیه‌السّلام) و ابتدای غیبت صغرا؛
[۷۳] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۴۵ - ۲۴۶.

محمّد بن علی شلمغانی، در عصر وکیل دوم؛
[۷۴] جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (علیه‌السلام)، ص۱۹۵، (به نقل از: تاریخ الاسلام، ذهبی).

مدائنی، در عصر وکیل دوم.
[۷۶] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۵ – ۲۲۷.
[۷۷] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۲۰ - ۳۲۱.


۲.۵ - سامرا

عثمان بن سعید عمری، در دوره امام‌ هادی (علیه‌السّلام)، امام عسکری (علیه‌السّلام) و غیبت صغرا؛
[۷۸] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۴.

فارس بن حاتم بن ماهویه قزوینی، در دوره امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛
علی بن جعفر همانی، در دوره امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
حسن بن احمد در دوره غیبت صغرا.

۲.۶ - قم

عبدالعزیز بن مهتدی قمی، در دوره امام رضا (علیه‌السّلام)؛
زکریا بن آدم قمی، در دوره امام رضا (علیه‌السّلام) و امام جواد (علیه‌السّلام)؛
مسافر، در دوره امام جواد (علیه‌السّلام)؛
[۸۹] ناصر الشریعة، محمّدحسین، تاریخ قم، ۱۳۴.
یحیی بن ابی‌عمران، در دوره امام جواد (علیه‌السّلام)؛
[۹۰] ازدی، ابوزکریا یزید، تاریخ الموصول، ج۲، ص۳۶۸.

احمد بن حمزة بن یسع، در دوره امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛
احمد بن اسحاق اشعری قمی، در دوره امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
[۹۴] قمّی، حسن بن محمّد، تاریخ قم، ص۲۱۱.

محمّد بن احمد بن جعفر قمّی عطار، در دوره امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
حسن بن نضر قمی؛
اباصدام.

۲.۷ - ری

ابوعلی محمّد بن احمد بن حماد مروزی، در عصر امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
[۱۰۳] کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۴۵، ح ۱۰۸۸.

محمّد بن جعفر اسدی رازی؛
[۱۰۵] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۵۷.

اسدی؛
بسامی.

۲.۸ - همدان

یحیی بن ابی‌عمران، در دوره امام جواد (علیه‌السّلام)؛
[۱۱۰] ازدی، یزید بن محمد، تاریخ الموصل، ج۲، ص۳۶۸.
ابراهیم بن محمّد همدانی، در دوره امام جواد؛
علی بن ابراهیم بن محمّد همدانی، در دوره غیبت صغرا؛
محمّد بن علی بن ابراهیم، در دوره غیبت صغرا؛
قاسم بن محمّد بن علی بن ابراهیم، در دوره غیبت صغرا؛
ابوعلی بسطام بن علی؛
عزیز بن زهیر؛
ابوعبداللَّه‌ هارون بن عمران؛
محمّد بن صالح بن محمّد همدانی.
[۱۲۰] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۶، ش ۹۲۹.


۲.۹ - آذربایجان

قاسم بن علاء، در دوره غیبت صغرا؛
حسن بن قاسم بن علاء، در دوره غیبت صغرا؛
[۱۲۲] طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۲.

احمد دینوری.
[۱۲۳] طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۸۲ – ۲۸۵.


۲.۱۰ - اهواز و بصره

عبداللَّه بن جندب، در دوره امام کاظم (علیه‌السّلام) و امام رضا (علیه‌السّلام)؛ علی بن مهزیار، در عصر امام رضا (علیه‌السّلام) تا امام‌ هادی (علیه‌السّلام)؛
ابراهیم بن مهزیار، در عصر امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
محمّد بن ابراهیم بن مهزیار، در دوره غیبت صغرا؛
محمّد بن نفیس در دوره غیبت صغرا.
[۱۳۰] اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، مسالک و ممالک، ص۲۰۲.
[۱۳۱] ر.ک: نصیبی، ابوالقاسم بن حوقل، صورة الارض، ص۴۲۶.


۲.۱۱ - سبزوار و نیشابور

فضل بن سنان، در عصر امام رضا (علیه‌السّلام)؛
[۱۳۴] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ش ۹۴۷۰.

ابراهیم بن سلامه، در عصر امام رضا (علیه‌السّلام)؛
ایوب بن ناب، در عصر امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
ابراهیم بن عبده، در عصر امام عسکری (علیه‌السّلام)؛
محمّد بن شاذان بن نعیم نیشابوری، در عصر غیبت صغرا.

۲.۱۲ - سمرقند

علی بن حسین بن علی، در دوره غیبت صغرا؛
ابومحمّد جعفر بن معروف، در دوره غیبت صغرا.
[۱۴۷] دانش‌نامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ جلد سوم سال انتشار: ۱۳۹۳، ص۲۳۵- ۲۶۹.



۱. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۳۴۶.    
۲. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۷، ص۳۴۲.    
۳. مامقانی، عبدالله، مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ش ۱۲۰۸۴.    
۴. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۶۲۰، ح ۵۹۵.    
۵. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۳۴۷.    
۶. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۷، ص۸۱.    
۷. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۰.    
۸. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ش ۱۲۴۵۱.    
۹. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۰۹.    
۱۰. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۲۸۴۶.    
۱۱. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۷۹۸، ح ۹۸۸.    
۱۲. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۹۷، ح ۱۸.    
۱۳. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۴۰، ح ۶.    
۱۴. قطب راوندی، سعید بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۷۱۵، ح ۱۴.    
۱۵. صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۲۸۵.    
۱۶. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۸، ص۵۴، ح ۵۵.    
۱۷. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۲.    
۱۸. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، المناقب، ج۴، ص۴۲۴.    
۱۹. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۶۵، ح ۱۱۲۹.    
۲۰. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۶۵، ح ۱۱۳۰.    
۲۱. قطب راوندی، سعید بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۷۱۶، ح ۱۵.    
۲۲. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۱، ص ۵۱۸.    
۲۳. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۷۶۰، ش ۸۷۱.    
۲۴. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۴۳۹، ش ۵۲۲.    
۲۵. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۱۰، ص ۸۱.    
۲۶. ر.ک: جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (علیه‌السلام)، ص۱۳۶.
۲۷. زجاب نجاس، ص۷۴.
۲۸. مفید محمد بن نعمان، الفصول العشرة فی الغیبة، ص۳۶۱.
۲۹. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۸۵.
۳۰. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۸۵.
۳۱. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۴۲، ح ۱۶.    
۳۲. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۷.
۳۳. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۸.
۳۴. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۲.
۳۵. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۷.    
۳۶. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۳۲.    
۳۷. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۲.
۳۸. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۸، ش ۶۲۸.    
۳۹. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۱۱۳.    
۴۰. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۲۹۳، ش ۸۰۷.    
۴۱. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۲۹۳، ش ۸۰۸.    
۴۲. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۷۳۵، ش ۸۲۱.    
۴۳. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۷۶۶، ش ۸۸۶.    
۴۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۳۲۴، ح ۲.    
۴۵. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۰۰، ش ۹۹۲.    
۴۶. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۰۰، ش ۹۹۲.    
۴۷. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۴۲، ش ۱۰۸۶.    
۴۸. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۴۴، ش ۱۰۸۸.    
۴۹. خرسان، سیدحسن، شرح مشیخه تهذیب الاحکام، ص۱۳ - ۱۶.    
۵۰. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۷۲.    
۵۱. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۷۵ - ۲۷۷.    
۵۲. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۰۰ - ۳۰۳.    
۵۳. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۸۳ - ۲۸۵.    
۵۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۲۱.    
۵۵. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۸۸.    
۵۶. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۹۹.    
۵۷. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۲۹۴.    
۵۸. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۲۹۵.
۵۹. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۲۹۶.    
۶۰. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۲۱، ح ۱۵.    
۶۱. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۲۹۷.    
۶۲. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۵۴ - ۴۶۵، ح ۲۲.
۶۳. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.
۶۴. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.
۶۵. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.
۶۶. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ - ۲۲۷.
۶۷. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶ – ۲۲۷.
۶۸. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۲.
۶۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نوابغ الرواة، ص۹۶.
۷۰. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۵۰۲، ح ۳۱.    
۷۱. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶.
۷۲. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۶.
۷۳. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۴۵ - ۲۴۶.
۷۴. جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (علیه‌السلام)، ص۱۹۵، (به نقل از: تاریخ الاسلام، ذهبی).
۷۵. ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الاسلام، ج۲۴، ص۱۱۵.    
۷۶. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۲۵ – ۲۲۷.
۷۷. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۲۰ - ۳۲۱.
۷۸. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۴.
۷۹. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۰۹، ش ۱۰۰۸.    
۸۰. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۰۷، ش ۱۰۰۶.    
۸۱. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۰۷، ش ۱۰۰۵.    
۸۲. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۹۳، ح ۱۸.    
۸۳. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۷۹۵، ش ۹۷۵.    
۸۴. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۷۹۵، ش ۹۷۶.    
۸۵. ر.ک:کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۵۷، ش ۱۱۱۱ – ۱۱۵۱.    
۸۶. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۸، ص ۱۹۹.    
۸۷. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، المناقب، ابن شهرآشوب، ج۴، ص۳۴۰.    
۸۸. شیبانی اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمّة، ج۳، ص۱۰۹.    
۸۹. ناصر الشریعة، محمّدحسین، تاریخ قم، ۱۳۴.
۹۰. ازدی، ابوزکریا یزید، تاریخ الموصول، ج۲، ص۳۶۸.
۹۱. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، المناقب، ج۴، ص۳۹۷.    
۹۲. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۵۸.    
۹۳. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۳۱، ش ۱۰۵۳.    
۹۴. قمّی، حسن بن محمّد، تاریخ قم، ص۲۱۱.
۹۵. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۱۶ – ۳۱۷.    
۹۶. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۰۰ – ۳۰۳.    
۹۷. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۸۳ – ۲۸۵.    
۹۸. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۱۴۳.    
۹۹. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۱۷ - ۵۱۸، ح ۴.    
۱۰۰. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۱، ص۱۲۳.    
۱۰۱. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۱۷ - ۵۱۸، ح ۴.    
۱۰۲. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲۱، ص۱۲۴.    
۱۰۳. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۴۵، ح ۱۰۸۸.
۱۰۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۲۴، ح ۲۸.    
۱۰۵. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۵۷.
۱۰۶. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۴۲، ح ۱۶.    
۱۰۷. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۴۲، ح ۱۶.    
۱۰۸. صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۲۸۲.    
۱۰۹. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، المناقب، ج۴، ص۳۹۷.    
۱۱۰. ازدی، یزید بن محمد، تاریخ الموصل، ج۲، ص۳۶۸.
۱۱۱. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۶۹، ش ۱۱۳۶.    
۱۱۲. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۶۶، ش ۱۱۳۱.    
۱۱۳. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۳۱، ش ۱۰۵۳.    
۱۱۴. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۶، ش ۹۲۹.    
۱۱۵. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۳۴۴.    
۱۱۶. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۶، ش ۹۲۹.    
۱۱۷. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۶، ش ۹۲۹.    
۱۱۸. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۶، ش ۹۲۹.    
۱۱۹. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۶، ش ۹۲۹.    
۱۲۰. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۳۶، ش ۹۲۹.
۱۲۱. ر.ک:مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۲۹۱.    
۱۲۲. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۹۲.
۱۲۳. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۸۲ – ۲۸۵.
۱۲۴. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۰۰، ح ۱۹.    
۱۲۵. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۲۱۰ - ۲۱۱.    
۱۲۶. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۲۵، ش ۱۰۳۸.    
۱۲۷. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۳۸۱، ش ۵۶۳۹.    
۱۲۸. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۸۷، ح ۸.    
۱۲۹. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۷۰ - ۱۷۱.    
۱۳۰. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، مسالک و ممالک، ص۲۰۲.
۱۳۱. ر.ک: نصیبی، ابوالقاسم بن حوقل، صورة الارض، ص۴۲۶.
۱۳۲. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۳۶۳، ش ۵۲۸۵.    
۱۳۳. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۱۳۲.    
۱۳۴. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ش ۹۴۷۰.
۱۳۵. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۳۵۳، ح ۵۲۳۱.    
۱۳۶. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۴۸، ش ۵.    
۱۳۷. ر.ک:مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۴، ص ۲۹.    
۱۳۸. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۲۰، ش ۱۰۲۸.    
۱۳۹. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۸۴۸، ش ۱۰۸۹.    
۱۴۰. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشّی، ج۲، ص۷۹۷، ش ۹۸۳.    
۱۴۱. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۴۲، ح ۱۶.    
۱۴۲. صدوق، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۴۸۵ - ۴۸۶، ح ۵.    
۱۴۳. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۲۳ - ۵۲۴، ح ۲۳.    
۱۴۴. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۴۳۰، ش ۶۱۶۲.    
۱۴۵. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۱۷۸.    
۱۴۶. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۴۱۸، ش ۶۰۴۱.    
۱۴۷. دانش‌نامه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ جلد سوم سال انتشار: ۱۳۹۳، ص۲۳۵- ۲۶۹.



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «وکلای ائمه در اماکن مختلف» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۰۲.    






جعبه ابزار