• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قلب سلیم و منیب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: قلب سلیم، قلب منیب.

پرسش: منظور از قلب سلیم و قلب منیب در قرآن چیست؟

پاسخ: قلب سلیم به روح پاک و سالمی گفته می‌شود که از هرگونه شرک، شک و فساد خالی است و واژه سلیم که از ماده سلامت است، مفهوم روشنی دارد؛ یعنی قلبی که از هرگونه بیماری و انحراف اخلاقی و اعتقادی دور باشد. منیب در اصطلاح قرآن یعنی شخص همیشه متوجه خدا گردد و به طاعت او رو آورد و از هر گناه و لغزشی توبه نماید و این حال را تا پایان عمر ادامه دهد و با همین حالت وارد عرصه محشر گردد.
درباره عوامل قلب سلیم باید بگوییم: وقتی ثابت کردیم که قلب منیب، قلبی است که پیوسته به یاد خدا بوده و حضور دائمی داشته باشد، پس علت عمده سلیم بودن قلب، منیب بودن آن است. از جمله عوامل مهم دیگر، علاقه، محبت شدید به خدای متعال و قطع ارتباط با شیطان و شیطان‌صفتان است.

فهرست مندرجات

۱ - قلب سلیم در قرآن
۲ - قلب منیب در قرآن
۳ - معنای لغوی قلب
۴ - قلب در قرآن
       ۴.۱ - عقل و درک
       ۴.۲ - روح و جان
       ۴.۳ - مرکز عواطف
              ۴.۳.۱ - توضیح
۵ - ریشه قلب
۶ - قلب در اصطلاح قرآن
۷ - مراد از قلب سلیم
۸ - اقسام قلب
       ۸.۱ - دلیل اول
       ۸.۲ - دلیل دوم
۹ - معنای لغوی منیب
۱۰ - معنای اصطلاحی
       ۱۰.۱ - روایتی از امام صادق
۱۱ - عوامل قلب سلیم
       ۱۱.۱ - حدیثی از امام صادق
       ۱۱.۲ - حدیثی از پیامبر
۱۲ - منابع
۱۳ - پانویس
۱۴ - منبع

قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ اِلاَّ مَنْ اَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ؛ و روزی که (مردم) برانگیخته می‌شوند، رسوایم مکن. روزی که هیچ مال و فرزندی سود نمی‌دهد. مگر کسی که دلی پاک به سوی خدا بیاورد».
[۱] شعراء/سوره۲۶، آیه۸۹- ۸۷.    


«مَن خَشِیَ اَلَرّحمنَ بِالغَیب وَ جَاء بِقَلّبٍٍٍِِ مُنیبِ. اُدخُلوا بِسَلمِِ ذلِک یَومُ الخُلوُدِ؛ آن‌که در نهان از خدای بخشنده بترسد و با دلی توبه‌کار (باز) آید. به سلامت (و شادکامی) در آن (بهشت) درآیید (که) این روز جاوادنگی است».
[۲] ق/سوره۵۰، آیه۳۴-۳۳.    


قلب در لغت دارای معانی مختلفی از جمله عقل و فهم است، «این ذهب قلبُک؟ قلبت کجاست و کجا رفت؟»؛ یعنی «اینَ ذهَبَ عَقلُکَ؟ عقل و فهمت کجا رفت؟».
[۳] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱، ص۶۸۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ ه ق.    


قلب در قرآن به معناهای مختلف آمده است؛ از جمله:

۴.۱ - عقل و درک

«اِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری‌ لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْب‌؛
[۴] ق/سوره۵۰، آیه۳۷.    
در این مطلب تذکر و یادآوری است برای آنان که نیروی عقل و درک داشته باشند».

۴.۲ - روح و جان

«وَ اِذْ زاغَتِ الْاَبْصارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِر...؛ هنگامی که چشم‌ها از وحشت فرو مانده و جان‌ها به لب رسیده بود».
[۵] احزاب/سوره۳۳، آیه۱۰.    


۴.۳ - مرکز عواطف

«سَاُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْب؛ به‌زودی در دل‌های کافران ترس ایجاد می‌کنم».
[۶] انفال/سوره۸، آیه۱۲.    


۴.۳.۱ - توضیح

قلب با پسوند رعب همراه است و رعب و ترس به عواطف و احساسات آدمی مربوط است نه ادراکات او. قلب در آیه به معنای مرکز عواطف می‌باشد؛ اما مرکز اصلی ادراکات و عواطف همگی روان و روح آدمی است؛ ولی تظاهرات و عکس‌العمل‌های جسمی آن‌ها متفاوت است.
عکس‌العمل درک و فهم، نخستین بار در دستگاه مغز آشکار می‌شود؛ ولی عکس‌العمل مسائل عاطفی (از قبیل محبت، شادی و غم) در قلب انسان ظاهر می‌شود؛ نتیجه این‌که در قرآن مسائل عاطفی به قلب (همین عضو مخصوص) و مسائل عقلی به قلب (به معنی عقل و مغز) نسبت داده شده و اگر از روح و جان و عقل انسانی به قلب تعبیر شده است، علت آن است که همان‌طور که قلب صنوبری که در بخش چپ سینه قرار دارد، نقش مهمی در حیات و بقای انسان دارد، روح و جان و عقل آدمی هم دارد؛ بلکه بالاتر آن را داراست.
[۷] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۸۹-۸۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    


ریشه این لغت (قلب) در اصل به معنی تفسیر و تحول است و از آن‌جا که فکر و عقل انسان دائماً در حال دگرگونی است، به آن قلب گفته شده است.
[۸] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۲۸۵-۲۸۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    


قلب در اصطلاح قرآن به معنی «روح و عقل» است.

قلب سلیم به روح پاک و سالمی گفته می‌شود که از هرگونه شرک، شک و فساد خالی است و واژه سلیم که از ماده سلامت است، مفهوم روشنی دارد؛ یعنی قلبی که از هرگونه بیماری و انحراف اخلاقی و اعتقادی دور باشد.
[۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۲۷۴ ۲۷۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    

[۱۰] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۹۷، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    



تقسیم قلب و اهمیت بعضی از نشانه‌های آن.
قلب در یک تقسیم دو نوع است؛ ۱. سلیم (سالم)؛ ۲. مریض (ناسالم). در مقابل قلب سلیم، قلب مریض و بیمار است؛ زیرا:

۸.۱ - دلیل اول

قرآن مجید بعضی قلوب را به عنوان «قاسیه» و «قساوتمند» توصیف کرده
[۱۱] مائده/سوره۵، آیه۱۳.    
و گاه قلوبی را ناپاک
[۱۲] مائده/سوره۵، آیه۴۱.    
و قلب‌هایی را «بیمار»
[۱۳] بقره/سوره۲، آیه۱۰.    
معرفی می‌کند و نیز قلب‌هایی را «مهرخورده و بسته»
[۱۴] توبه/سوره۹، آیه۸۷.    
و در مقابل همه این‌ها «قلب سلیم»
[۱۵] شعراء/سوره۲۶، آیه۸۹.    
[۱۶] صافات/سوره۳۷، آیه۳۷.    
را مطرح می‌کند که هیچ‌یک از این عیوب در آن نیست، هم پاک است و هم نرم و پر عطوفت، هم سالم است و هم انعطاف‌پذیر در مقابل حق و از آن به عنوان «حرم خدا» در روایات توصیف شده است.
[۱۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۲۵-۲۷، باب حبّ الله، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    


۸.۲ - دلیل دوم

روایتی از امام علی (علیه‌السلام) رسیده است که روح و قلب مثل جسم انسان دارای شش حالت است:
۱. حیات و زندگی (زنده بودن)؛
۲. مرگ؛
۳. بیداری؛
۴. خواب؛
۵. سلامتی؛
۶. مریضی.
[۱۸] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۴، ص۳۹۸، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، به نقل از قلب سلیم آقای دستغیب.

پس نتیجه می‌گیریم که قلب سلیم در مقابل قلب مریض است.

واژه منیب از انابه در لغت به معنی برگشتن به سوی خدا با توبه و اخلاص در عمل است.
[۱۹] راغب اصفهانی، محمد بن حسین، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۲۹، تحقیق ندیم مرعشلی، بیروت، دارالکتب العربی.    


منیب در اصطلاح قرآن یعنی شخص همیشه متوجه خدا گردد و به طاعت او رو آورد و از هر گناه و لغزشی توبه نماید و این حال را تا پایان عمر ادامه دهد و با همین حالت وارد عرصه محشر گردد.
[۲۰] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۲۸۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    


۱۰.۱ - روایتی از امام صادق

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «القلب السلیم الذی یلقی ربه و لیس فیه احد سواه؛ قلب سلیم قلبی است که خدا را ملاقات کند؛ در حالی که غیر از او در آن نباشد».
[۲۱] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۵۴، ح ۱۹، باب القلب و صلاحه و فساده، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    
[۲۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۵۹، ح ۳۹، باب القلب و صلاحه و فساده، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    


وقتی ثابت کردیم که قلب منیب قلبی است که پیوسته به یاد خدا و حضور دائمی داشته باشد، پس علت عمده سلیم بودن قلب، منیب بودن آن است. عوامل دیگری از جمله علاقه، محبت شدید به خدای متعال و ... نقش دارند.

۱۱.۱ - حدیثی از امام صادق

امام جعفر صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «القلبُ حَرَمُ اللهِ فلا تَسکُن حَرَم اللهِ غیرَ اللهِ؛ قلب حرم (محل انس و محبت) خداست، غیر خدا را در حرم خدا ساکن مکن».
[۲۳] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۲۵، ح۲۷، بابا حب الله، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    


۱۱.۲ - حدیثی از پیامبر

از جمله عوامل مهم قطع ارتباط با شیطان و شیطان‌صفتان است، چنان‌که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «لو لا اَنّ الشیاطینَ یَحومُونَ علی قُلوبِ بَنی آدمَ لَنَظَرُوا اِلی المَلَکُوتِ؛ اگر شیاطین، قلوب فرزندان آدم را احاطه نکنند، می‌توانند به جهان ملکوت نظر افکنند».
[۲۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۵۹، ح ۳۹، باب القلب و صلاحه و فساده، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    


۱. قلب سلیم.
[۲۵] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص۲۱ ۲۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
[۲۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۸، ص۳۲۰ ۳۲۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    

۲. بیست و پنج اصل از اصول اخلاقی امامان.
[۲۷] عبدوس، محمدتقی و محمدی اشتهاردی، محمد، اصول اخلاقی امامان، ص۱۶-۹، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵، چاپ هفتم.
مراجعه شود.

۱. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۸۹- ۸۷.    
۲. ↑ ق/سوره۵۰، آیه۳۴-۳۳.    
۳. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱، ص۶۸۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ ه ق.    
۴. ↑ ق/سوره۵۰، آیه۳۷.    
۵. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۱۰.    
۶. ↑ انفال/سوره۸، آیه۱۲.    
۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۸۹-۸۸، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۲۸۵-۲۸۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۲۷۴ ۲۷۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
۱۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۹۷، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
۱۱. ↑ مائده/سوره۵، آیه۱۳.    
۱۲. ↑ مائده/سوره۵، آیه۴۱.    
۱۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۰.    
۱۴. ↑ توبه/سوره۹، آیه۸۷.    
۱۵. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۸۹.    
۱۶. ↑ صافات/سوره۳۷، آیه۳۷.    
۱۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۲۵-۲۷، باب حبّ الله، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    
۱۸. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۴، ص۳۹۸، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، به نقل از قلب سلیم آقای دستغیب.
۱۹. ↑ راغب اصفهانی، محمد بن حسین، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۲۹، تحقیق ندیم مرعشلی، بیروت، دارالکتب العربی.    
۲۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۲۸۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
۲۱. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۵۴، ح ۱۹، باب القلب و صلاحه و فساده، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    
۲۲. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۵۹، ح ۳۹، باب القلب و صلاحه و فساده، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    
۲۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۲۵، ح۲۷، بابا حب الله، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    
۲۴. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۵۹، ح ۳۹، باب القلب و صلاحه و فساده، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳.    
۲۵. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص۲۱ ۲۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
۲۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۸، ص۳۲۰ ۳۲۱، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ه ش.    
۲۷. ↑ عبدوس، محمدتقی و محمدی اشتهاردی، محمد، اصول اخلاقی امامان، ص۱۶-۹، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵، چاپ هفتم.



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قلب سلیم و منیب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۱۹.    



جعبه ابزار