فلسفه مهلت چهار ماهه به مشرکان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مشرکان،
برائت،
سوره توبه.
پرسش: با آن‌که
خداوند در آیه ۲ سوره توبه
از مشرکان بیزاری می‌جوید، چرا به آنها چهار ماه مهلت می‌دهد و آیا این چهار ماه خصوصیتی دارد؟!
پاسخ اجمالی: بر اساس برخی از روایات این مهلت چهار ماهه، همان
ماه‌های حرام است و اگر این قول صحیح باشد، علت این مهلت دادن روشن است، در غیر این صورت علت دیگر مطرح می‌شود و آن اتمام حجّت، تثبیت آزادی، مجال تفکّر و بررسی صلاح و فساد بوده، تا مشرکان در این چهار ماه به هر کجا که می‌خواهند بروند و به هر‌گونه که می‌توانند اندیشه و تدبّر کنند و با کمال آزادی صلاح و فساد امور خودشان را بررسی کرده و انتخاب نمایند؛ برخی نیز می‌گویند این مهلت بخاطر پیمان صلحی بوده که برخی از مشرکین با
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داشتند.
۱.در جامعه‌ای که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مردم را به
اسلام دعوت می‌کرد، گروه‌های مختلفی وجود داشتند؛ لذا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با هر یک از آنها بر اساس مواضع و عمل‌کردشان رفتار می‌کرد. گروهی با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هیچ‌گونه پیمانی نداشتند و آن حضرت در مقابل آنها نیز هیچ‌گونه تعهدی نداشت. گروه‌های دیگری در «
حدیبیه» و مانند آن، پیمان ترک مخاصمه با رسول خدا امضا کرده بودند، بعضی از این پیمان‌ها دارای مدتی معین، و بعضی نیز بدون مدت بود.
در این میان، برخی از قبایلی که پیمان بسته بودند، یک‌جانبه و بدون هیچ مجوزی پیمانشان را (به دلیل همکاری آشکار با دشمنان اسلام) شکستند، و یا در صدد از میان بردن رسول خدا بر آمدند؛ مانند
یهود «
بنی نضیر» و «
بنی قریظه». اما قسمتی از پیمان‌ها هنوز به قوت خود باقی بود، اعم از پیمان‌های مدت‌دار و بدون مدت.
آیه اول سوره توبه به تمام
بت‌پرستان اعلام می‌کند، هر‌گونه پیمانی که با
مسلمانان داشته‌اند، لغو خواهد شد، و می‌گوید: این اعلام برائت و بیزاری خداوند و پیامبرش از مشرکانی که با آنها عهد بسته‌اید، می‌باشد: «بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ اِلَی الَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ».
پس از آن برای آنها یک مهلت چهارماهه قائل می‌شود: «فَسِیحُوا فِی الْاَرْضِ اَرْبَعَةَ اَشْهُرٍ»؛ چهار ماه در زمین آزادانه به هر کجا می‌خواهید بروید.
در این‌که این چهار ماه که خدا به آنها مهلت داد، چه ماه‌هایی بود، اختلاف نظر وجود دارد:
بر اساس برخی از روایات این مهلت چهار ماهه، همان ماه‌های حرام است: «لِاَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اَبَاحَ لِلْمُشْرِکِینَ الْاَشْهُرَ الْحُرُمَ اَرْبَعَةَ اَشْهُرٍ اِذْ یَقُولُ- فَسِیحُوا فِی الْاَرْضِ اَرْبَعَةَ اَشْهُر».
اما بسیاری از مفسران معتقدند این فرصت غیر از چهار ماه معروف بوده است.
مجاهد و
محمد بن کعب قرظی؛ برآن‌اند که ابتدای آن روز
عید قربان و انتهای آن دهم ماه
ربیع الثانی بود. این نظر البته مؤید به روایتی از
امام صادق (علیه‌السّلام) است.
ابن عباس و
زهری گفته‌اند؛ از اول
ماه شوال تا آخر ماه محرم بوده؛ زیرا این آیات در ماه شوال نازل شده است.
فراء می‌گوید؛ مدت آنها تا آخر ماه محرم بود؛ زیرا در میان آنها کسانی بودند که مدتشان پنجاه روز بود و آنها کسانی بودند که پیمانی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نداشتند و خداوند به این وسیله برای آنها (تا آخر محرم) مهلت قرار داد.
حسن و ابن اسحاق معتقدند؛ هر یک از آنها که بیش از چهار ماه با رسول خدا پیمان داشتند، پیمان آنها محدود به چهار ماه شد، و هر کدام کمتر از آن مدت پیمان داشتند، پیمان آنها تا چهار ماه افزایش یافت.
جبائی می‌گوید؛ ابتدای چهار ماه روز بیستم
ذی قعده (که روز قربانی آن سال بود) و آخر آن بیستم ماه
ربیع الاول بود؛ زیرا
حج در آن زمان در ماه ذی قعده انجام می‌شد، و سال بعد که
حجة الوداع در آن سال بود، در ماه
ذی حجه انجام شد.
این مهلت و ضرب الاجل اگر همان چهار ماه حرام باشد، نیاز به دلیل ندارد، اما براساس نظریاتی که غیر آن است، دلیلش ظاهراً برای اتمام حجّت، تثبیت آزادی، مجال تفکّر و بررسی صلاح و فساد بود، تا مشرکان در این چهار ماه به هر کجا که می‌خواهند بروند و به هر‌گونه که می‌توانند اندیشه و تدبّر کنند و با کمال آزادی صلاح و فساد امور خودشان را بررسی کرده و انتخاب نمایند.
به بیان دیگر، این فرصت برای آن بود تا مشرکان فرصت کافی داشته باشند در عاقبت کار خویش تفکر کنند و بین اسلام و نبرد یکی را انتخاب کنند و این نهایت تسامح و مدارا در برابر جنگ‌طلبان بود تا هیچ عذری نداشته باشند و نگویند مسلمانان به ما فرصت ندادند.
که همه اینها شاید به جهت تناسب با همان ماه‌های حرام باشد. و متوجّه باشند که آنها با خدای قادر و توانا طرف هستند و هرگز نمی‌توانند او را عاجز و تابع فکر و اندیشه خود کرده و از حکم او سرپیچی نمایند.
گفتنی است؛ از
طبری نقل شده است که تمام آنها در این مدت تسلیم شدند و کسی به سیاحت نرفت: «و ذکر الطبری: انهم اسلموا کلهم فی هذه المدة و لم یسح احد».
این مهلت چهار ماهه با الگوگیری از ماه‌های حرام بوده است؛ یعنی همان‌گونه که خداوند در چهار ماه درگیری و جنگ را حرام کرده، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز یک فرصت چهار ماهه در اختیار مشرکان در همان سال نهم قرار داده است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فلسفه مهلت چهار ماهه به مشرکان»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۶/۱۳.
