فلسفه روزه در اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روزه گرفتن، فواید جسمانی، پیش‌گیری، درمان.
پرسش: فلسفه روزه در اسلام چیست؟
پاسخ:
قرآن کریم وقتی حکم روزه را بیان می‌کند، در ذیل آن با جمله‌ای کوتاه به
فلسفه روزه اشاره کرده، می‌فرماید: «
لَعَلَّکُم تَتَّقونَ».
این جمله که ذیل جمله «
کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم» آمده، بیانگر این است که روزه روح تقوا و پرهیزکاری را در
انسان زنده می‌کند، از شدت غرایز می‌کاهد، روح را تلطیف و صفا می‌بخشد و نورانیت ایجاد می‌کند، عزم و
اراده انسان را قوی و در انسان قدرت تصمیم‌گیری ایجاد می‌کند و راه را برای سیروسلوک به سوی خدای متعال هموار می‌سازد و در ابعاد مختلف بر کامل شدن انسان کمک می‌کند.
به طور کلی فلسفه روزه را در ابعاد گوناگون می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
روزه مایه
تقرب به خداوند متعال است؛ زیرا روزه شهوت نفس را می‌کوبد و آدمی را به یاد
روز قیامت انداخته و عطش و گرسنگی آن
روز را یادآوری می‌کند و انسان را از کسالت‌ها و
مفاسد که از محکم‌ترین ریسمان‌های
شیطان است، می‌رهاند.
دلیل این مطلب روایتی است که از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده:
شیطان آمد نزد یحیای پیغمبر (علیه‌السلام)،
حضرت یحیی فرمودند: این‌ها که به خود آویخته‌ای چیست؟ شیطان گفت: شهواتی است که به وسیله آن‌ها
فرزندان آدم را دچار می‌کنم حضرت فرمود: آیا برای من هم در آن چیزی هست؟ شیطان گفت هرگاه شکم خود را سیر کردی از خوراک، پس تو را باز می‌دارم از
نماز و
یاد خدا، حضرت یحیی قسم یاد کرد که شکم خود را هرگز از طعام پر نخواهم کرد.
بدون شک از مجرب‌ترین وسایل جهت تعدیل
شهوت، گرسنگی کشیدن است.
و شایان ذکر است که
احادیث فراوانی در کتب روایی ما وجود دارد که
روزه و
روزه‌داری را مایه
تقرب به خداوند دانسته‌اند که به طور نمونه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در ضمن توصیه‌ای به
اسامة بن زید چنین فرموده است: «
عَلَیْکَ بالصوم فَاِنَّهُ قُربُه اِلَی الله؛ بر تو باد روزه‌داری؛ زیرا که روزه باعث تقرب به خدا می‌شود».
خداوند متعال در
حدیث قدسی می‌فرماید: «
الصَّومُ لیِ و اَنا اُجْزی بِهِ؛ روزه برای من است و من خودم
پاداش او هستم؛ یعنی تقرب به من بهترین پاداش اوست».
خداوند متعال به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
شب معراج می‌فرماید: ای احمد! آیا می‌دانی کدام وقت بنده به من نزدیک می‌شود؟ حضرت فرمود: نه ای
پروردگار من! خداوند فرمود: «موقعی که گرسنه و یا در
سجده باشد».
علم اخلاق برای تزکیه روح انسان وضع شده، با آموختن و به کار بستن آن می‌توان روح سرکش انسانی را از چنگال
رذایل اخلاقی نجات داد و آماده درک انوار معنوی شد؛ اگر
انسان بخواهد سیروسلوکی داشته باشد و به مراحل بالای کمال و معنویت برسد، تزکیه و تخلیه از مهم‌ترین مراحل است و یکی از فواید مهم روزه، مسئله
تزکیه روح و تخلیه روان است؛ چون روزه تنها امساک و پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست (چنان‌چه در حدیث شریف می‌خوانیم: «
رُبَّ صائم لیس له من صیامه اِلا الجوع و العطش »؛
چه بسیار روزه‌دارانی که فقط گرسنگی و تشنگی می‌کشند)؛ بلکه روزه حقیقی آن است که چشم و گوش و زبان انسان همه روزه باشند؛ یعنی از
ارتکاب گناهان ـ چه کبیره و چه صغیره ـ اجتناب نماید و از دستورات دینی به طور کامل پیروی نماید؛ زیرا
عمل به دستورات الهی و ترک نواهی باعث تصفیه باطن و تزکیه روح از آلودگی‌ها و وارستگی از رذایل اخلاقی می‌شود.
یکی از فلسفه‌های روزه بعد اجتماعی آن است.
پیامبر مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده‌اند: «
و هو شهر المواسات» (
ماه رمضان، ماه برادری و هم‌دردی است).
و
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «خداوند روزه را
واجب ساخته تا ثروتمندان درد گرسنگی را بفهمند و بر
فقرا عطوفت کنند».
یکی از مهم‌ترین منافع روزه همین مطلب است که به انسان هشدار می‌دهد که مسلمانی تنها
نماز و
عبادت و
زیارت و اصول عبادی اسلام را به جا آوردن نیست؛ بلکه باید از حال فقیران و مستمندان مطلع باشی و به آن‌ها رسیدگی کنی؛ زیرا هر اجتماعی که اغنیای آن به فکر مستمندان باشند، روی
فقر و محرومیت را نخواهند دید و این از فواید روزه به شمار می‌آید.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «
صوموا تصحّوا»؛ روزه بگیرید تا سالم و تن‌درست باشید.
پس یکی از آثار و فواید روزه، سلامتی جسم و بعد پزشکی آن می‌باشد که اهمیت به سزایی دارد؛ چون بدن انسان در طول سال آزادانه به تغذیه خود می‌پردازد و معده انسان که آن را مرکز همه دردها دانسته‌اند، در هر زمان که انسان
اراده کرده مملو از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها شده است و محدودیت خوردن و آشامیدن در یک ماه (به وسیله گرفتن روزه) بهترین وسیله برای
سلامتی جسم و بدن انسان می‌باشد.
دانشمندی در این رابطه چنین می‌گوید: «فایده روزه برای بدن مانند نوعی درمان پزشکی است. پزشکان همه به این نکته رسیده‌اند که روزه گرفتن روزهای ماه مبارک رمضان، همچون سی عدد قرص است که هر سال مصرف می‌شود تا معده تقویت، خون تصفیه و بافت‌های خون ترمیم گردد».
در روایتی از
رسول خدا چنین آمده است: «
المعدة بیت کل داء و الحمیّه (ای الامساک) راس کل دواء »؛ یعنی معده خانه تمام دردهاست و امساک بالاترین داروها.
و دانشمندی به نام «الکسی سوفورین» بیش از ۲۳ مرض را برشمرده که به وسیله روزه مداوا می‌شود.
۱. تفسیر نمونه، آیه الله مکارم شیرازی، ج۱.
۲. فلسفه روزه، میرسیداحمد روضاتی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فلسفه روزه در اسلام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۳۰.
