فلسفه حج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فلسفه حج.
پرسش: حکمت و فلسفه حج چیست؟
پاسخ: مهم‌ترین و سودمندترین حکمت حج، اظهار
عبودیت و
بندگی به پیشگاه خداوند متعال است که این امر در تمام اعمال حج نظیر (
احرام و
طواف و سعی و
قربانی و ....) مشهود و مشخص است.
افزون بر این، منافع روحی و روانی و اخلاقی بسیاری به شخص حاجی و به جامعه اسلامی می‌رسد؛ از جمله شخص با احرام و قطع وابستگی خود از تعلقات مادی و دنیوی، از تمام قیود و وابستگی‌های خسران‌آور رها گشته و آماده عروج و پرواز در فضاهای معنوی و عرفانی می‌شود.
در مورد فلسفه حج مطلب بسیار زیاد است، ما برای اختصار به چند مورد درباره فلسفه حج، از نگاه
آیات و
روایات اشاره کرده و سپس به تجزیه و تحلیل کلی و جمع‌بندی مطالب می‌پردازیم.
۱. «
وَ اَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَاْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی کُلِّ ضامِرٍ یَاْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ»؛
«و مردم را دعوت عمومی به
حج کن تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از هر راه روی دوری به سوی تو آیند».
۲. «
لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی اَیَّامٍ مَعْلُوماتٍ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْاَنْعامِ فَکُلُوا مِنْها وَ اَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِیرَ»؛
تا شاهد هر منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیات‌بخش) باشند؛ و در ایام معینی نام
خدا را بر چهارپایانی که به آنان داده است، (هنگام
قربانی کردن) ببرند، پس از
گوشت آن‌ها بخورید و بینوای
فقیر را اطعام کنید.
در این‌جا به چند
روایت اشاره می‌کنیم:
۱. امام علی (علیه‌السلام) در خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه به تفصیل در مورد فلسفه حج مطالبی فرموده‌اند که به بعضی قسمت‌های این خطبه اشاره می‌شود:
خداوند متعال حج بیت الله الحرام را بر شما
واجب گردانید و آن را
قبله مردم قرار داد ... خداوند سبحان آن خانه را
پرچم و نشانه
اسلام و پناه پناهندگان مقرر داشت و حج آن را لازم نمود و رفتن به آن‌جا را فرمان داد.
۲. در جای دیگر چنین بیان می‌کنند:
..... در اطراف خانه (خدا) تحلیل «
لا اله الاّ الله» می‌گویند و بر پاهایشان هروله می‌کنند؛ در‌حالی‌که برای خدا ژولیده‌مو و غبار‌آلوده هستند ..... خداوند ایشان را (در زیارت
بیت‌الحرام به این امور)
امتحان و
آزمایش نمود. امتحانی بزرگ و سخت و
آشکار و کامل که آن را سبب دریافت
رحمت و رسیدن به
بهشت گردانید .... .
۳. در جای دیگر در رابطه با تشریح برخی حکمت‌ها و مصالح احکام آیین
اسلام می‌فرماید:
«
فرض اللهُ ..... و الحجَّ تقویة للدین .....»؛
خداوند واجب گردانید حج را برای تقویت
دین و قوت یافتن آیین اسلام، (چون گرد آمدن طوایف مختلف موجب آشکار شدن عظمت و بزرگی اسلام می‌شود).
در این‌جا به طور کلی فلسفه حج را شرح می‌دهیم:
مهم‌ترین فلسفه حج، همان دگرگونی اخلاقی است که در انسان‌ها به وجود می‌آورد، مراسم «احرام»
انسان را به طور کلی از تعینات مادی و امتیازات ظاهری و لباس‌های رنگارنگ و زر و زیور بیرون می‌برد و آن‌ها را که در حال عادی بار سنگین امتیازات موهوم و درجه‌ها و مدال‌ها را بر دوش خود احساس می‌کنند یک مرتبه سبک‌بار و راحت و آسوده می‌کند.
حج عامل موثری برای
وحدت صفوف
مسلمانان است و عامل مبارزه با تعصبات ملی و
نژادپرستی و محدود نشدن در حصار مرزهای جغرافیایی است و وسیله‌ای است برای انتقال اخبار سیاسی کشورهای اسلامی از هر نقطه به نقطه دیگر.
و سرانجام حج، عامل مؤثری است برای شکستن زنجیرهای اسارت و
استعمار و آزاد ساختن مسلمانان.
ارتباط قشرهای مسلمانان در ایام حج می‌تواند به عنوان مؤثرترین عامل مبادله فرهنگی و انتقال فکرها درآید. مخصوصاً با توجه به این‌که اجتماع شکوهمند حج، نماینده طبیعی و واقعی همه قشرهای
مسلمان جهان است (چراکه زوار
کعبه از میان تمام گروه‌ها، نژادها و زبان‌هایی که مسلمانان به آن تکلم می‌کنند، برخاسته و در آن‌جا جمع می‌شوند.) ازاین‌رو در
روایات اسلامی می‌خوانیم که یکی از فواید حج، نشر اخبار آثار
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به تمام نقاط جهان اسلام است.
شگفت‌انگیزترین حکمتی که در حج مشهود است، احساس وحدت و هم‌بستگی است که در حد اعلای مفهوم
انسانیت، به
برکت اسلام به وجود می‌آید. به گونه‌ای که
عالم و جاهل، کوچک و بزرگ،
زن و مرد، سیاه و سفید، در کنار یک «کانون» و براساس یک «قانون» می‌جوشند و می‌خروشند، می‌روند و می‌دوند، می‌نشینند و برمی‌خیزند و این خیزش و خروش، رفت و بازگشت، چرخیدن و گردیدن همه در یک جهت و در یک خط و در یک مدار و بر یک محور است و او «الله» است و «الله»، «اکبر» است.
و حج بهترین فرصت و زمان برای
توبه،
یاد مرگ و
معاد، از همه چیز بریدن و
صحرای عرفات و
مشعر را دیدن و در انتظار فرج موعود (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) نشستن است.
۱. استاد مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۴، دارالکتب الاسلامیه، تهران ۱۳۷۴ ش.
۲. امام علی (علیه‌السّلام)، نهج‌البلاغه، ترجمه و توضیح علامه محمد‌تقی جعفری (رحمة‌الله‌علیه)، ج۲، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۵ ش.
۳. استاد جوادی آملی، صهبای دین، دفتر نشر اسراء، ۱۳۷۸ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فلسفه حج»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۳۰.
