• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عمل صالح و حسنات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه:عمل صالح، حسنات، حسنه.

پرسش: تفاوت عمل صالح با حسنات، در قرآن کریم چیست؟

پاسخ: به انجام کارهای پسندیده و شایسته عمل صالح می‌گویند، عمل صالح کارهایی را شامل می‌شود که دارای حُسن ذاتی بوده و مورد استقبال وجدان و فطرت پاک انسان‌ها قرار می‌گیرد و نتیجه آن صلاح و سازندگی است. در قرآن کریم، عمل صالح در برابر عمل سوء و ناپسند قرار گرفته است. «حسنات» جمع حسنه و اصل آن «حسن» بوده و به معنای زیبایی و نیکویی آمده است. «حسنه» در قرآن کریم، گاهی به معنای عام آمده است که شامل هر کار نیکی می‌شود و عمل صالح یکی از مصادیق و نتیجه آن است و گاهی نیز حسنات به معنای ثواب آمده است.



به انجام کارهای پسندیده و شایسته عمل صالح می‌گویند، عمل صالح کارهایی را شامل می‌شود که دارای حُسن ذاتی بوده و مورد استقبال وجدان و فطرت پاک انسان‌ها قرار می‌گیرد و نتیجه آن صلاح و سازندگی است.
[۱] سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج۳، ص۳۱۵-۳۳۱، قم، توحید، دوم، ۱۳۶۸.



در قرآن مجید، عمل صالح در برابر عمل سوء و ناپسند قرار گرفته است؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ اَسَاءَ فَعَلَیْهَا...؛ هر کس کار شایسته‌ای به جا بیاورد (به سود او است) و کسی که کار بد می‌کند، به زیان خود اوست ...».


«حسنات» جمع حسنه و اصل آن «حسن» بوده و به معنای زیبایی و نیکویی آمده است.


«حسنه» نعمت خوش‌آیند و شاد‌کننده‌ای را گویند که به انسان می‌رسد و مقابل آن سیئه می‌باشد که شامل نعمت‌های دنیوی و اخروی می‌شود.


حسنه در قرآن کریم به دو معنا آمده است:

۵.۱ - معنای عام

«حسنه» در قرآن کریم، گاهی به معنای عام آمده است که شامل هر کار نیکی می‌شود و عمل صالح یکی از مصادیق و نتیجه آن است؛ بنابراین حسنه اعم از عمل صالح است.

۵.۲ - معنای ثواب

گاهی نیز حسنه در قرآن کریم به معنای ثواب و نتیجه عمل صالح آمده است؛ چنان‌که در برخی روایات آمده است: اگر فلان کار خوب را انجام دهی، فلان مقدار حسنه و ثواب به تو داده می‌شود.
[۴] سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج۳، ص۳۱۵-۳۳۱، قم، توحید، دوم، ۱۳۶۸.


۵.۲.۱ - آیه‌ای از قرآن

بنابراین در آیات و روایات گاهی به هر کار خوبی حسنات می‌گویند که در این صورت عمل صالح یکی از مصادیق حسنات است. قرآن کریم می‌فرماید: «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثَالِهَا...؛ هر کس کار نیکی به جا آورد، ده برابر پاداش دارد ...».

۵.۲.۲ - روایتی از پیامبر

و گاهی نیز حسنات به معنای ثواب آمده است؛ چنان‌که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «هر کس روز اول از ماه شعبان را روزه بگیرد، خداوند متعال هفتاد حسنه به او می‌دهد که هر حسنه برابر با صد سال عبادت است ...».

۵.۳ - ارتباط عمل صالح با حسنات

پس بین عمل صالح و حسنات، عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی هر عمل صالحی حسنه است؛ ولی هر حسنه‌ای عمل صالح نیست؛ بلکه برخی حسنات، عمل صالح‌اند، چون ممکن است برخی حسنات در بعضی جاها به معنای ثواب باشد.


برخی مفسران می‌گویند «حسنه» در قرآن کریم، بر چهار معنا آمده است که عبارت‌اند از:

۶.۱ - پیروزی و غنیمت

«مَا اَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ...؛ هر چه از خوبی‌ها به شما می‌رسد، از جانب خداوند است».

۶.۲ - نعمت

«فَاِذَا جَاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هَذِهِ ...؛ پس وقتی که نعمت به آنان روی آورد، گفتند به خاطر شایستگی خود ماست».

۶.۳ - سخن نیکو و پسندیده

«... وَ یَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ ...؛ بدی را با نیکی رفع می‌نماید».

۶.۴ - کار نیک و عمل صالح

«مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثَالِهَا ...؛ هر کس کار نیکی به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد».


از نظر قرآن کریم، عمل صالح آثار فراوانی در دنیا و آخرت برای صاحب خود به دنبال دارد که برخی از آن‌ها، عبارت‌اند از:

۱. نجات از زیان بزرگ: «ان الانسان لفی خسر الا الذین امنوا و عملو الصالحات»؛ (عصر، ۲ و ۳)
۲. ملاک برتری و فضیلت انسان‌ها؛ (توبه، ۱۹)
۳. مشمول نعمت هدایت خدا شدن؛ (یونس، ۹)
۴. ورود به بهشت؛ (طه، ۵۷)
۵. ورود انسان به نور و معنویت؛ (طلاق، ۱۱)
۶. برخورداری از حیات طیبه. (نمل، ۹۷)


۱. جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج۳، قم: انتشارات توحید، دوم، ۱۳۶۸ش، ص۳۱۵-۳۳۱.
۲. طباطبایی، سیدمحمد، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۷ تهران: دارالکتب اسلامیه، سوم، ۱۳۹۷ ق، ص۴۰۹-۴۱۳.
۳. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج۶ تهران: دارالکتب اسلامیه، چهارم، ۱۳۶۸ ش، ص۵۵.
۴. امامی اصفهانی، محمود الثمرات الحیات.
۵. دستغیب شیرازی، علی‌محمد، درس‌های تفسیر قرآن.


۱. سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج۳، ص۳۱۵-۳۳۱، قم، توحید، دوم، ۱۳۶۸.
۲. جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۵.    
۳. سید علی‌اکبر قرشی، قاموس قرآن، ج۲، ص۱۳۴-۱۳۵، تهران، دارالکتب الاسلامیه، سوم، ۱۳۶۱ش.    
۴. سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج۳، ص۳۱۵-۳۳۱، قم، توحید، دوم، ۱۳۶۸.
۵. انعام/سوره۶، آیه۱۶۰.    
۶. شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۶۲، قم، منشورات الراضی، چاپ دوم، ۱۳۶۸ش.    
۷. نساء/سوره۴، آیه۷۹.    
۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۱.    
۹. قصص/سوره۲۸، آیه۵۴.    
۱۰. انعام/سوره۶، آیه۱۶۰.    
۱۱. عصر/سوره۱۰۳، آیه۲-۳.    
۱۲. توبه/سوره۹، آیه۱۹.    
۱۳. یونس/سوره۱۰، آیه۹.    
۱۴. طه/سوره۲۰، آیه۵۷.    
۱۵. طلاق/سوره۶۵، آیه۱۱.    
۱۶. نمل/سوره۲۷، آیه۹۷.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عمل صالح و حسنات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.    



جعبه ابزار