علل فراخوانی امام رضا از مدینه به مرو توسط مامون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام رضا،
مرو،
مامون عباسی.
پرسش: علل فراخوانی و جلب امام رضا (علیه‌السّلام) از مدینه به مرو توسط مامون را توضیح دهید.
پاسخ اجمالی: مامون خلیفه عباسی بعد از پیروزی بر
امین -برادرش- تصمیم گرفت، که حضرت را در سال ۲۰۱ هجری، از
مدینه به
خراسان (مرو پایتخت مامون) انتقال دهد که در این رابطه با
فضل بن سهل (وزیرش) و
حسن بن سهل مشورت کرد. با بررسی اوضاع و شرایط سیاسی زمان مامون می‌توان به این نتیجه رسید که مامون از این اقدام خود دنبال اهداف خاصّی بوده از جمله:
مشروعیت دادن و رسمیت یافتن خلافت
بنی‌عباس،
کنترل فعالیت‌های آن حضرت، کاستن از مقام و معنویت امام تا از چشم طرفدارانش بیفتد، فرو نشاندن
انقلاب‌ها و
شورشهای علویان، جذب
حمایت مستمر خراسانیان و
ایرانیان، از میان بردن
نفرتی که
اعراب و عباسیان از مامون بعد از قتل امین داشتند، در
امان نگه داشتن خود از
خطر نفوذ امام به خاطر
هراس از وجود امام و نفوذ شخصیتی حضرت.
مهم‌ترین فصل تاریخی
زندگی امام رضا (علیه‌السّلام) جریان
ولایت‌عهدی آن حضرت است. که مامون خلیفه عباسی بعد از پیروزی بر امین -برادرش- تصمیم گرفت، که حضرت را از مدینه به خراسان (مرو پایتخت مامون) انتقال دهد. از آنجایی که مامون از میان خلفای عباسی عالم‌ترین و
سیاست‌مدارترین آنها بود، در این رابطه نقشه‌ای طرح کرد که از این طریق به اهداف خود برسد. لذا بعد از پیروزی بر برادرش امین و تسلط یافتن بر اکثر مناطق اسلامی تصمیم گرفت که علی بن موسی الرّضا (علیه‌السّلام) را از مدینه به مرو بیاورد و در این رابطه با فضل بن سهل (وزیرش) و حسن بن سهل مشورت کرده و نظر آنها را هم جویا شد و پس از آن گفت: «من با
خدای خود
عهد کرده بودم اگر بر امین پیروز شوم
خلافت را به افضل
آل ابی‌طالب بسپارم و حالا افضل از علی بن موسی (علیه‌السّلام) نمی‌شناسم و بنابراین تصمیم دارم او را به مرو بیاورم و امور را به او بسپارم.»
با بررسی اوضاع و شرایط سیاسی زمان مامون می‌توان به این نتیجه رسید که مامون از این اقدام خود دنبال اهداف خاصّی بوده با این عمل می‌خواسته بر برخی از مشکلات
حکومتش فائق آید و لذا وقتی که عباسیان به اقدام مامون اعتراض می‌کنند در جواب آنها گوشه‌ای از اهداف خود را فاش و به آنها اشاره می‌کند.
اگر امام رضا (علیه‌السّلام) ولایت‌عهدی او را بپذیرد، الزاماً مشروعیت خلافت بنی‌عباس را پذیرفته است. یعنی با قبول امام (علیه‌السّلام) خلافت عباسی رسمیت می‌یافت.
تحت کنترل داشتن امام،
مامون با آوردن امام رضا (علیه‌السّلام) در تشکیلات خلافت، فعالیت‌های آن حضرت را کنترل و محدود می‌کرد و آن حضرت دیگر نمی‌توانست خود را امام معرّفی کند، زیرا در این صورت مردم را نه تنها به پذیرش ولایت‌عهدی خود، بلکه حتّی برای خلیفه‌ای که
جانشینی او را پذیرفته بود می‌بایست
دعوت نماید. لذا جنبه استقلالی عنوان
امامت آل علی از بین می‌رفت.
کاستن از
مقام و معنویت امام، عامل دیگر که در جلب امام به مرو مؤثر بوده این است که مامون می‌خواست با پذیرش ولایت‌عهدی از طرف امام (علیه‌السّلام) مقام و منزلت آن حضرت کاهش یافته و از چشم طرفداران بیافتد و در این صورت دیگر کسی به آن حضرت به عنوان یک چهره
منزّه و
مقدّس نگاه نخواهد کرد.
ابوصلت هروی در تعلیل واگذاری ولایت‌عهدی به امام (علیه‌السّلام) می‌گوید: ولایت‌عهدی را به امام واگذاشت تا به مردم نشان دهد که او دنیاخواه است و بدین ترتیب موقعیت اجتماعی و معنوی خود را پیش آنها از دست بدهد.
فرو نشاندن انقلاب‌ها و شورشهای علویان، از جمله عللی که باعث شد مامون در انتقال امام (علیه‌السّلام) مصمم باشد، هراس از شورشهای علویان بر ضدّ عباسیان بود که در اکثر شهرهای
عراق و
یمن در جریان بود، و از طرفی هم علویان از احترام و گرامی‌داشت مردم برخوردار بودند و نفوذ گسترده‌ای در بین تمام دسته‌ها و طبقات داشتند.
از آنجایی که مردم ایران و خراسان به آل علی
محبّت و علاقه وافری داشتند و این علاقه را در طول مسیر امام رضا (علیه‌السّلام) در منازل و شهرهای مختلف بروز دادند، مامون می‌خواست با جلب امام به خراسان از این نیرو هم در جهت اهداف خود سود جوید. همان طور که برای از میان بردن امین از این نیرو سود جسته بود و می‌خواست این حمایت استمرار داشته باشد.
از میان بردن نفرتی که اعراب و عباسیان از مامون بعد از قتل امین داشتند، یعنی مامون با انتقال امام (علیه‌السّلام) به مرو و زیر نظر داشتن آن حضرت و سپس اجرای نقشه
شهادت آن حضرت می‌خواست که
کینه و کدورتی که عباسیان از او داشتند از بین ببرد و
اعتماد و محبّت عرب را نسبت به خویش بدست آورد.
مامون برای ایجاد مصونیت خود با تحت نظر گرفتن امام (علیه‌السّلام) می‌خواست در برابر خطری که او را از سوی شخصیتی با
عظمت و گران‌قدر تهدید می‌کرد محافظت نماید و در زیر سایه حمایت از امام (علیه‌السّلام) حکومت خویش را محفوظ دارد. از طرفی مامون از وجود امام و شخصیت با نفوذ آن حضرت بسیار در هراس بود و به هر نحوی و با هر وسیله‌ای می‌خواست از این تهدید و خطر در امان باشد. و لذاست که می‌بینیم مامون در قبولاندن ولایت‌عهدی به امام، حضرت را تهدید می‌کند که اگر ولایت‌عهدی مرا نپذیری همانند
عمر رفتار خواهم کرد که در شورای خلافت بعد از خود تهدید کرده بود که هرکس شرکت نکند او را گردن بزنند، و لذا مامون هم امام را در تنگنا قرار می‌دهد و می‌گوید: «ای علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) اگر این امر را نپذیری گردنت را خواهم زد و امام را تهدید به قتل می‌کند.»
در نهایت امام هم با
درایتی که داشتند شرایطی برای پذیرش ولایت‌عهدی مقرّر می‌نماید و مامون را در اکثر اهداف ناکام می‌گذارند و این بود که نفوذ امام در بین عامه مردم روز به روز بیشتر می‌شد و این امر هراس و بیم مامون را بیشتر می‌کرد.
بنابراین مامون بعد از اینکه بر امین
غلبه کرد و امور را در اختیار گرفت به خاطر اینکه از جانب
علویان و بالاخصّ امام رضا (علیه‌السّلام) احساس خطر می‌کرد و همچنین به خاطر جذب نیروی ایرانیان و بدست آوردن دل اعراب و عباسیان و در کنترل و تحت نظر داشتن امام (علیه‌السّلام) آن حضرت را در سال ۲۰۱ هجری از طریق
بصره به مرو انتقال داد و بعد از گذشت دو سال با هر
ترفندی خواست که از شخصیّت و عظمت آن حضرت بکاهد ولی نتوانست و نفوذ امام روز به روز بیشتر می‌شد و در نهایت آن حضرت را در
ماه صفر سال ۲۰۳
مسموم و به شهادت رساند؛
امّا حضور امام (علیه‌السّلام) در ایران یک نتیجه بسیار مهمّی برای
تشیّع به بار آورد و شیعه را موقعیت و تثبیت روافزون داد.
۱.
عماد زاده، زندگانی امام هشتم.
۲.
عطایی خراسانی، زندگانی امام رضا (علیه‌السّلام).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "علل فراخوانی و جلب امام رضا علیه السّلام از مدینه به مرو توسط مأمون را توضیح دهید."، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۰۱/۱۳.
