سیره اخلاقی امام باقر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام باقر،
اخلاق.
پرسش: اخلاق خانوادگی امام باقر (علیه‌السّلام) را توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی: امام باقر به لحاظ ویژگی‌های اخلاقی و برتری‌های علمی در زمان خود شهرت فراوانی یافت. ایشان در
زهد و علم و عظمت و فضیلت، سرآمد
بنی‌هاشم بود و مقام علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود. برخی از خصوصیات رفتاری ایشان عبارتند از : محبت به کودکان، ستایش از فرزند صالح،
نصیحت فرزند، ایجاد
آرامش در خانواده، عمل کردن به گفته‌های خود، سفارش به ایجاد زمینه مناسب قبل ازدواج و قبل از تولد فرزند.
امام محمد بن
علی بن حسین بن
علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام) امام پنجم شیعیان جهان است؛ لقبش باقر و کنیه‌اش ابوجعفر، نوه دختری امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) و نوه پسری
امام حسین (علیه‌السّلام). پدرش امام سجاد (علیه‌السّلام) و مادرش فاطمه (
ام عبدالله) دختر امام مجتبی (علیه‌السّلام) است.
و نخستین کسی است که هم از نظر پدر و هم از نظر مادر علوی و فاطمی است. امام محمد باقر در سال ۵۷ هجری قمری در شهر
مدینه به دنیا آمد در واقعه کربلا ۴ ساله بود و در سال ۱۱۴ هجری قمری در همان مدینه به
شهادت رسید و در
قبرستان بقیع در کنار پدرش (امام سجاد (علیه‌السّلام) ) و جدش (امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) ) به خاک سپرده شد.
امام باقر به لحاظ ویژگی‌های اخلاقی و برتری‌های علمی در زمان خود شهرت فراوانی یافت
و قبل از ولادتش مورد عنایت خاص
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان قبل از خود بود.
جابر بن عبدالله انصاری سلام خاص رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به امام باقر (علیه‌السّلام) رساند.
در زهد و علم و عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بود و مقام علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود بسیاری از بزرگان
صحابه و
تابعین از محضر آن حضرت مستفیض شده و کتب دانشمندان و مورخان اهل سنت نیز پر از سخنان گهربار آن پیشوای بزرگ است.
اکنون به برخی از خصوصیات رفتاری حضرت در خانواده و روش و سیره حضرت در تربیت فرزندان یا نوع رابطه با آنها می‌پردازیم.
حضرت در برخی روایات علاوه بر توجه به ایجاد زمینه‌های مناسب قبل از
ازدواج و قبل از تولد فرزند به مسائل تربیتی از روزهای آغازین تولد اشاره کرده و نکات مهمی را سفارش کرده‌اند؛ مانند گفتن
اذان و اقامه در گوش راست و چپ کودک،
عقیقه کردن و انتخاب نام نیکو، تاثیر
شیر مادر در
تربیت که در این موارد نقش مادر مهمتر است؛ اما از دوران
نوجوانی نقش پدر مهمتر می‌شود به ویژه در مورد پسران. (مراجعه کنید به احادیث فراوان در جلد ۱۵ وسائل الشیعه
و جلد ۷ تهذیب الاحکام
.)
نیاز کودکان به محبت از ضروری‌ترین نیازهای عاطفی است که می‌توان با
بوسیدن، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زیبا و محبت‌آمیز، خریدن هدیه و اسباب بازی، هم‌بازی شدن با آنها و... به این نیازها پاسخ گفت. این مسائل را امام باقر (علیه‌السّلام) در مورد فرزند کوچک خود
امام صادق (علیه‌السّلام) رعایت می‌کرد.
محمد بن مسلم نقل می‌کند که در خدمت امام باقر (علیه‌السّلام) بودم. در این هنگام فرزند (خردسالش) جعفر (علیه‌السّلام) وارد شد... و در دستش عصایی بود که با آن بازی می‌کرد. امام باقر (علیه‌السّلام) او را به گرمی در آغوش گرفت و به سینه خود فشرد و خطاب به او فرمود: پدر و مادرم فدایت... در این هنگام جعفر (علیه‌السّلام) خندید.
تشویق و
ستایش از کارهای نیک فرزندان موجب احساس موفقیت و باعث ایجاد انگیزه قوی در تکرار آنهاست به ویژه اگر در موقعیت مناسبی صورت گیرد. طاهر یکی از اصحاب امام باقر (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که در محضر امام نشسته بودم که فرزندش جعفر (علیه‌السّلام) وارد شد. امام باقر فرمود: او بهترین مخلوقات خداوند است.
حضرت نزد اصحاب خود فرزندش را با جملاتی بسیار نیکو مورد محبت و تشویق قرار داد.
والدین با این صحبت‌ها و نصیحت‌ها علاوه بر این‌که رهنمودهای مهم و تجربه‌های باارزش خود را ره‌توشه فرزندان خویش می‌کنند، زمینه ایجاد روابط صمیمی را نیز فراهم می‌آورند و به فرزندان نزدیک می‌شوند و ضمن آگاهی از مشکلات آنها در حل آن نیز به فرزندان یاری می‌رسانند. این نکته مهم است که پدر و مادر باید رابطه دوستانه و صمیمی با فرزندان داشته باشند ولی دوست نباشند. همانطور که دوست رابطه صمیمی دارد، ولی پدر و مادر نیست. جایگاه دوست با جایگاه پدر و مادر یکی نیست و هم‌چنین دوست مهمتر از پدر و مادر نیست؛ بنابراین پدر و مادر باید با هوشیاری کامل ضمن حفظ ابهت و شخصیت خود در نزدیک شدن به فرزندان و ایجاد رابطه صمیمی با آنها بکوشند و ضمناً فرزندان ضمن رعایت ادب و احترام والدین، با آنها صمیمی باشند.
در بسیاری روایات هست که امام باقر (علیه‌السّلام) فرزندانشان را به صورت فردی یا جمعی خطاب کرده و نصایحی مشفقانه می‌فرمودند،
مثلاً می‌فرمود: «فرزندم از کسالت و اندوه بپرهیز که این دو کلید هر شری است...»
سفیان ثوری از امام صادق (علیه‌السّلام) خواست تا او را نصیحت فرماید امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «ای سفیان! پدر مرا به سه چیز سفارش و از سه چیز برحذر می‌داشت. از جمله سفارشات این بود که فرزندم هر که با
رفیق بد همراه شود سالم نمی‌ماند و هر که در محل‌های اتهام برود مورد
اتهام قرار می‌گیرد و هر که بر زبان خود کنترل نداشته باشد پشیمان می‌شود.
بی‌تردید روابط خوب والدین با هم و نوع رفتار آنها با فرزندان در ایجاد فضای مناسب و آرام به عنوان زمینه خوشبختی و پیشرفت و رسیدن به آرزوها بسیار مهم است و برعکس نزاع‌های خانوادگی و اختلاف والدین و نبودن صمیمیت و آرامش علاوه بر ایجاد فضای اضطراب و یاس موجب عدم
اعتماد به نفس در فرزندان، دوری از خانواده، افتادن در دام‌های اجتماعی و به مخاطره انداختن تربیت فرزندان می‌شود. پیامدهای مثبت روابط خوب و پیامدهای منفی روابط سرد بر همه اعضاء خانواده تاثیر دارد. امام باقر (علیه‌السّلام) سفارش می‌کند که در خانواده هم
احسان و نیکی و خوش‌رفتاری لازم است و هم این‌که این خوش‌رفتاری را به بهترین وجه ممکن ابراز کردن. لذا می‌فرمایند: «من حسن برّه باهله زید فی عمره» (مراجعه کنید به احادیث حضرت در
تحف العقول.
) یعنی هر کس با روشی نیکو و پسندیده به همسر و فرزندان خود نیکی کند عمرش طولانی می‌شود.
در خانواده آنچه بیش از گفتار و نصیحت تاثیر دارد عمل است. اساسی‌ترین عامل تربیت در سیره معصومین و مهم‌ترین راز موفقیت آنها در خانواده عمل آنها بود. آن بزرگواران با پایبندی به گفتار و نصایح خود بهترین الگوی رفتاری برای فرزندان و خانواده و اصحاب خویش بودند.
مثلاً اگر پدر خانواده در حضور فرزندان و همسر خود
صدقه دهد یا در انجام واجبات دینی کوشا باشد یا نماز اول وقت بجا آورد تاثیر آن و الگو شدن این رفتار سریع‌تر از آن است که فقط آنها را به این امور سفارش کند. فرزند بزرگوار امام باقر (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که «روزی بر پدرم وارد شدم و مشاهده کردم که هشت هزار
دینار طلا صدقه داده به تهیدستان مدینه و اهل خانه‌ای را که تعداد آنها به یازده نفر می‌رسید آزاد کرده است.»
در روایتی دیگر نیز امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده است «من پیوسته رختخواب پدرم را پهن می‌کردم و منتظر می‌ماندم تا ایشان به رختخواب بروند و بخوابند و سپس بر می‌خواستم و به رختخواب خود می‌رفتم. شبی آن حضرت تاخیر کرد و من در طلب او به
مسجد رفتم در حالی که مردم خواب بودند او را در حال
سجده دیدم و غیر او کسی در مسجد نبود. من صدای او را می‌شنیدم که (دعا) می‌فرمود...»
۱.
صدوق،
خصال .
۲-
محمّدجواد نجفی، حلیه الابرار ستارگان درخشان، ج۷.
۳ـ احمد ترابی،
امام باقر (علیه‌السّلام) جلوه امامت در افق روشن.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "اخلاق خانوادگی امام باقر علیه السّلام را توضیح دهید؟"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۱۷.
