زیان‌کارترین مردم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زیان‌کارترین مردم، راهبان، اهل ریاضت، آیه ۱۰۳ کهف.
پرسش: براساس قرآن و روایات (عن
علی علیه‌السلام فی قوله تعالی: «
قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالاً الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا» الآیة. قال: «هم الرهبان الذین حبسوا أنفسهم فی السواری». ابن المنذر و ابن أبی‌حاتم.) زیان‌کارترین مردم چه افرادی هستند؟
پاسخ: قرآن در تعبیری زیان‌کارترین مردم را از جهت
عمل افرادی می‌داند که کوشش آنان در زندگی
دنیا به هدر رفته؛ اما خود می‌پندارند که در راه راست گام برمی‌دارند.
روایات فریقین، مصادیق مختلفی را برای این مفهوم بیان کرده است.
امام علی ـ علیه‌السلام ـ در روایتی راهبانی که خود را در ارتفاعات محبوس کرده و آن‌جا به عبادت می‌پردازند، از مصادیق آیه می‌داند. اینان سختی‌هایی را تحمل می‌کنند که هیچ نفع دنیایی و اخروی برای آنان به دنبال نخواهد داشت (البته این به معنای نفی
ریاضت به صورت مطلق نیست).
مصادیق دیگری نیز برای این
آیه اعلام شده که در پاسخ تفصیلی بدان خواهیم پرداخت.
انسان‌ها دارای دو
حیات ـ در این
جهان و در آن جهان ـ هستند؛ برای هریک از این دو
زندگی، گفتارها، توصیه‌ها، توصیف‌ها و ... بیان شده است.
والاترین
هدف برای انسان‌ها می‌تواند سربلندی و به نتیجه رسیدن در هر دو دنیا باشد: «
رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً ».
با‌این‌حال برخی در دنیا موفق و در آخرت ناموفق هستند، اما هستند کسانی که «هم دنیا را از دست داده‌اند و هم آخرت را و این همان زیان
آشکار است».
این افراد، به
حق، بدترین شرایط را داشته و به تعبیر پروردگار زیان‌کارترین مردم خواهند بود:
«بگو: آیا شما را از زیان‌کارترین مردم از جهت عمل آگاه کنم؟ (آنان) کسانی هستند که تلاششان در زندگی دنیا به هدر رفته (و گم شده است)؛ درحالی‌که خود می‌پندارند، خوب عمل می‌کنند. آنان کسانی هستند که آیات پروردگارشان و دیدار او را منکر شدند، (و) در نتیجه اعمالشان تباه و بی‌اثر شده است، و
روز قیامت ارزشی برای کردارشان نخواهیم گذاشت».
آری، اینان به واقع خسران بزرگی کرده‌اند؛ زندگی دنیا را به انجام اعمالی گذراندند که نفعی به حالشان نخواهد داشت و در آخرت نیز با دستی خالی به دیدار
پروردگار می‌روند.
اما قبل از این‌که به بیان مصادیق (
الأَخْسَرِینَ أَعْمَالاً) بپردازیم؛ باید توجه کنیم که افراد این دسته نیز دارای گروه‌ها و طبقاتی هستند.
به بیان دیگر این تعبیر، گروه‌های مختلفی را شامل می‌شود که همگی خسران دیده‌اند، اگرچه مراتب این
خسران، متفاوت بوده؛ برخی کم و برخی بسیار خسران دیده‌اند. حال با توجه به این نکته به برخی مصادیق این تعبیر که در
روایات فریقین بدان اشاره شده، می‌پردازیم:
در کتاب «
کنزالعمال» به نقل از
امام علی علیه‌السلام در ذیل این آیه آمده است: «
أنهم الرهبان الذين حبسوا أنفسهم في السواري»؛ «اینان راهبانی هستند که خود را در ارتفاعات محبوس می‌کنند (و در آن‌جا به
عبادت می‌پردازند)».
امام علی ـ علیه‌السلام ـ در این
روایت ریاضت سخت‌گیرانه راهبان را به چالش می‌کشد که بنا بر صریح قرآن، توصیه‌ای از جانب
خدا به آنان نبوده؛ بلکه از
بدعت‌هایی بود که خود بنیان نهاده بودند.
البته
ذکر این نکته ضروری است که مراد روایت آن نیست که تمام ریاضت‌های راهبان بی‌فایده باشد؛ زیرا به تصریح
قرآن برخی رویکردهای راهبان منجر به برتری
مسیحیت بر
یهودیت شده است.
ریاضتی ناپسند است که بدعت در دین را به دنبال داشته و موجب
تکبر و خودبرتربینی شود.
نقل شده است، ابن کواء
تفسیر زیان‌کارترین مردم را از امام علی ـ علیه‌السلام ـ جویا شد.
امام در جواب فرمود: «اینان اهل کتابی هستند که به خدای خویش
کفر ورزیدند و در
دین خود بدعت گذاشتند و اعمالشان تباه شد».
مشابه این روایت در برخی صحاح سته نیز وجود دارد.
البته باید در نظر داشت که این نکوهش ویژه افرادی است که معاند و ناسپاس هستند و در همین راستا در برخی روایات، تعبیر به «
کفرة اهل الکتاب» شده است.
در روایتی امام علی ـ علیه‌السلام ـ به نوعی
خوارج نهروان را نیز از مصادیق آیه معرفی می‌کند: «
مَا أَهْلُ النَّهْرَوَانِ مِنْهُمْ بِبَعِید»؛
خوارج نهروان هم با افراد نکوهش شده در این
آیه تفاوت چندانی ندارند!
امام باقر علیه‌السلام: «مسیحیان، کشیش‌ها، راهبان، اهل شبهه، مسلمانانی که از هواهای نفسانی خود
تبعیت می‌کنند، خوارج و هر کسی که بدعتی را ایجاد کند، از مصادیق این آیه خواهند بود».
امام موسی کاظم علیه‌السلام: «
زیان‌کارترین مردمان از جهت عمل، کسانی هستند که
حج خود را به تأخیر بیاندازند».
پایگاه اسلام کوئست.
