زندگی‌نامه حضرت اسماعیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ذبح، زندگی‌نامه،
حضرت اسماعیل،
زمزم، ذبیح الله، صادق الوعد.
پرسش: مختصری از زندگی‌نامه حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) را بیان کنید.
پاسخ: حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) فرزند بزرگ
حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) و
حضرت هاجر (علیهاالسّلام) است. ایشان دو همسر داشت. و ۱۲ یا ۱۳ پسر و ۳ دختر برای ایشان ذکر شده است. از مجموع دلایل برمی‌آید که لقب «ذبیح الله» متعلق به حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) است.
قرآن کریم ایشان را پیامبری الهی دانسته که به همراه پدرشان در ساخت و نگه‌داری
خانه کعبه و ترویج
توحید، نقشی اساسی داشتند.
حضرتشان بعد از سالیان طولانی تلاش و مجاهدت، دعوت حق را لبیک گفته و در «حجر اسماعیل» در کنار خانه کعبه و در کنار مادرش هاجر (سلام‌الله‌علیهم) به خاک سپرده شد.
پیامبر بزرگ اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و پیامبرانی؛ نظیر «
حضرت قیدار» و «
حضرت شعیب» از نوادگان این پیامبر الهی بودند.
حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) فرزند حضرت ابراهیم خلیل الرحمن (علیه‌السّلام) است که از
پیامبران اولو العزم و دارای شریعت و کتاب مستقل بود.
نام مادرشان نیز هاجر (سلام‌الله‌علیهم) بود که یکی از بانوان بزرگ و مشهور تاریخ بوده و سلسله دودمانی او به کشور
مصر برمی‌گردد.
همان‌گونه که در مورد تولد ابراهیم (علیه‌السّلام) تاریخ دقیقی وجود ندارد، در مورد فرزندشان اسماعیل (علیه‌السّلام) نیز چنین است. اما بر اساس گزارش‌ها هنگامی که ابراهیم (علیه‌السّلام) از آتش نمرودیان رهایی یافت، به فرمان خداوند، سرزمین آنان‌را رها کرد و رهسپار
بیت المقدس شد.
با گذشت سال‌های طولانی، اما به دلیل نازایی همسرش
ساره (سلام‌الله‌علیها) او دارای فرزندی نشد. بعد از آن بود که ساره (سلام‌الله‌علیهم) پیشنهاد داد تا ابراهیم (علیه‌السّلام) با کنیز مصری او هاجر (سلام‌الله‌علیها)
وصلت کند.
نتیجه این وصلت؛ اسماعیل (علیه‌السّلام) بود که قرآن کریم تولد او را هدیه‌ای الهی برای پدرش در دوران کهن‌سالی (بر اساس برخی گزارش‌ها ایشان در آن زمان، ۸۶ ساله بودند.)
اعلام می‌کند.
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی وَهَبَ لِی عَلَی الْکبَرِ اِسْمَاعِیلَ وَاِسْحَاقَ اِنَّ رَبِّی لَسَمِیعُ الدُّعَاءِ؛
البته ساره (سلام‌الله‌علیها) بعد از این ماجرا و در سن بالا دارای فرزندی به نام
اسحاق (علیه‌السّلام) شد که او نیز از پیامبران بود.»
برخی مفسران، لقب «صادق الوعد» را که در قرآن آمده، متعلق به ایشان می‌دانند:
«وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ اِسْماعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا؛
و در این کتاب اسماعیل را یاد کن. وعده‌های او همواره راست بوده و فرستاده‌ای پیامبر بود.»
گفته شده است حضرتشان با مردی وعده گذاشت که در جایی منتظرش بماند. آن مرد فراموش کرد، اما اسماعیل (علیه‌السّلام) سه روز
و یا یک‌سال
در آن‌جا ماند تا آن شخص برگشت.
هم‌چنین گفته شد، از آن‌جا که اسماعیل (علیه‌السّلام) به وعده‌ای که به پدر (مبنی بر صبر هنگام ذبح) داده بود وفا کرد، به صادق الوعد ملقب شد.
البته برخی معتقدند که اسماعیل (علیه‌السّلام) پیش از پدرش ابراهیم (علیه‌السّلام) از دنیا رفت و «صادق الوعد»، توصیفی برای
حضرت اسماعیل بن حزقیل است که به سوی قومش مبعوث شد.
لقب دیگر ایشان «ذبیح الله» است که در روایات منقول از
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل‌بیت (علیه‌السّلام) بیان شده است که این لقب به ایشان تعلّق دارد.
روایتی مشهور از پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وجود دارد که در آن، حضرتشان خود را پسر دو قربانی خواند و به این موضوع، افتخار کرد: «انا ابن الذبیحین؛
من فرزند دو قربانی هستم.»
با توجه به این‌که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از نسل اسماعیل (علیه‌السّلام) بود، نه اسحاق (علیه‌السّلام) که از نیاکان
بنی‌اسرائیل است، بی‌گمان قربانی نخست، اسماعیل (علیه‌السّلام)،
و قربانی دوم،
عبدالله پدر گرامی پیامبر است که به جای وی ۱۰۰ شتر قربانی شد.
در دعایی منقول از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
امام علی (علیه‌السّلام)،
خداوند این‌گونه مورد خطاب قرار گرفته است: «یا من فدی اسماعیل من الذبح؛
ای خدایی که اسماعیل را از قربانی‌شدن نجات بخشیدی.»
امام علی (علیه‌السّلام)،
امام صادق (علیه‌السّلام) و
امام رضا (علیه‌السّلام) در پاسخ به این‌که ذبیح کیست، حضرت اسماعیل را نام برده‌اند.
اینها و دلایل و شواهد دیگر که در جای خود بیان شده‌اند، بیان‌گر آن است که ذبیح الله اسماعیل است.
حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) دارای همسران و فرزندانی بود که پیامبری از طریق آنان ادامه یافت. همسر اول ایشان، زنی از قبیله «
جرهم» به نام «
جداء» دختر سعد بود
که بعدها اسماعیل (علیه‌السّلام) به دستور پدرش او را
طلاق داد.
ایشان زن دیگری از همین قبیله را به همسری برگزید و از وی صاحب چندین فرزند شد.
در مورد نام همسر بعدی او گزارش‌های متفاوتی وجود دارد:
«
سیده»
و یا «رعله» دختر
مضاض بن عمرو،
«ام‌سلمی»
و یا «
حتفاء» دختر
حارث بن مضاض.
درباره تعداد و نام فرزندان اسماعیل (علیه‌السّلام) نیز اختلافاتی وجود دارد. اسماعیل (علیه‌السّلام) صاحب دوازده پسر به نام‌های قیدار،
نابت،
ادبیل،
مبشام،
مسمع،
دوما،
مسا،
حداد،
تیما،
یطور،
نافس و
قیدما شد.
این نام‌ها چون از لغت عبرانی نقل شده است، در حروف و حرکات تلفظ اختلاف پیدا می‌کند؛
لذا این نام‌ها در برخی از کتاب‌های دیگر با کمی تغییر بیان شده است.
اما در مورد دختران آن‌حضرت از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است که در
حجر اسماعیل، نزدیک رکن سوم (غربی) تنی چند از دختران اسماعیل دفن شده‌اند. «قَالَ اَبُو عَبْدِ اللَّهِ دُفِنَ فِی الْحِجْرِ مِمَّا یَلِی الرُّکْنَ الثَّالِثَ عَذَارَی بَنَاتِ اِسْمَاعِیلَ».
هم‌چنین اسماعیل یکی از دخترانش را به عقد پسر عمویش
عیص بن اسحاق درآورد.
اما منبعی نیافتیم که به صورت دقیق به نام و تعداد دقیق تمام دختران آن‌حضرت اشاره کرده باشد.
از جمله کسانی که بعدها از دودمان اسماعیل (علیه‌السّلام) به پیامبری رسیدند، می‌توان به قیدار نبی (علیه‌السّلام)،
شعیب نبی (علیه‌السّلام)
و پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
اشاره کرد.
قرآن کریم در چندین آیه، اسماعیل را پیامبری الهی دانسته، اما در هیچ‌کدام، به وجود کتابی آسمانی برای آن‌حضرت اشاره نشده و در منابع تاریخی، تفسیری و روایی هم مطلبی در این زمینه نیافتیم؛ لذا باید گفت اسماعیل (علیه‌السّلام) مروج دین و آیین توحیدی پدرش ابراهیم (علیه‌السّلام) در مقابل
شرک و
بت‌پرستی بود. او رسالت داشت تا به هدایت جرهمیان
و قبایل یمانی و
عمالیق بپردازد؛
لذا در میان ایشان به ادای رسالت الهی پرداخت و آنان را به
نماز و
زکات فراخواند و از پرستش بت‌ها بر حذر داشت.
در قرآن کریم ویژگی‌هایی برای اسماعیل (علیه‌السّلام) بیان شده است
که برخی از آنها عبارت‌اند از:
«فَبَشَّرْناهُ بِغُلامٍ حَلیمٍ؛
ما او
[ابراهیم
] را به نوجوانی بردبار و صبور بشارت دادیم».
در قرآن کریم، ویژگی و خُلق «
حلم»، تنها برای خدا،
ابراهیم (علیه‌السّلام): «اِنَّ اِبْراهیمَ لَاَوَّاهٌ حَلیمٌ»
و اسماعیل (علیه‌السّلام) و شعیب (علیه‌السّلام)
به‌کار رفته است.
گفتنی است؛ همراه شدن دو ویژگی حلم با جوانی در اسماعیل (علیه‌السّلام) از امتیازات برجسته ایشان است؛ زیرا این دو معمولاً با هم جمع نمی‌شوند.
قرآن کریم، از پیامبرانی (که اسماعیل (علیه‌السّلام) در میان آنها بود) نام برده و آنان را با ویژگی صبر و شکیبایی می‌ستاید:
«وَ اِسْماعیلَ وَ اِدْریسَ وَ ذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِنَ الصَّابِرینَ؛
و اسماعیل و
ادریس و
ذا‌الکفل را (به یاد آور) که همه از صابران بودند».
به گفته برخی از مفسران، مراد این آیه از صبر اسماعیل، استقامت ایشان در ساختن خانه کعبه، آن هم در سرزمینی بایر و غیر حاصل‌خیز است.
خدا در مورد پیامبرانی که در بند گذشته به آنها اشاره شد، بیان می‌فرماید: «وَ اَدْخَلْناهُمْ فی رَحْمَتِنا...؛
و ما آنان را در رحمت (خاصه) خود وارد ساختیم...»
قرآن کریم آن‌حضرت را همراه با بعضی پیامبران دیگر، از نیکان می‌شمارد:
«وَ اذْکُرْ اِسْماعیلَ وَ الْیَسَعَ وَ ذَا الْکِفْلِ وَ کُلٌّ مِنَ الْاَخْیار؛
و اسماعیل و
الیَسع و
ذو الکفل را یاد کن که همه از نیکانند».
«وَ کانَ یَاْمُرُ اَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ...
او همواره خانواده‌اش را به نماز و زکات فرمان می‌داد.»
خداوند در قرآن کریم به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توصیه می‌فرماید تا از افراد هدایت‌شده‌ای مانند اسماعیل (علیه‌السّلام) الگو بگیرد:
«و اِسمعیلَ و الیَسَعَ و یونُسَ و لوطًا...اُولئِکَ الَّذینَ هَدَی اللّهُ فَبِهُدهُمُ اقتَدِهُ؛
و اسماعیل، یَسَع،
یونس،
لوط و... اینان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، پس به هدایت آنان اقتدا کن.»
با توجه به دوران زندگی اسماعیل (علیه‌السّلام) و با توجه به وضعیت آب و هوایی منطقه مکه، به نظر می‌رسد که شغل اصلی بیشتر مردم آن دیار از جمله اسماعیل (علیه‌السّلام) دام‌داری بود.
این مطلب را می‌توان از دیدار ابراهیم (علیه‌السّلام) با همسر اسماعیل (علیه‌السّلام) دریافت، آن‌جا که حال شوهرش اسماعیل (علیه‌السّلام) و مادر شوهرش هاجر (سلام‌الله‌علیهم) را از او جویا شد و پاسخ شنید که آنان دنبال گله هستند.
برخی از کرامات و معجزاتی را که می‌توان برای اسماعیل (علیه‌السّلام) بیان کرد عبارت‌اند از:
در ابتدای کودکی آب زمزم از زیر پای ایشان در
مسجدالحرام جاری شد که بعدها تبدیل به
چاه زمزم شد. بر این مطلب هم در روایات،
و هم در منابع تاریخی
تصریح شده است.
هنگامی که ابراهیم (علیه‌السّلام) بدو گفت: پسرم، در خواب دیدم که ترا
قربانی کردم. اسماعیل (علیه‌السّلام) گفت: پدر آنچه فرمان یافته‌ای انجام ده که ان‌شاء اللَّه مرا از صابران خواهی یافت، کاردی که در دستان ابراهیم (علیه‌السّلام) بود کُند شده و گلوی فرزندش را نبرید.
گزارش شده است که حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) در سن ۱۳۰ سالگی «قَالَ اَبُو عَبْدِ اللَّهِ: «تُوُفِّیَ اِسْمَاعِیلُ بَعْدَهُ وَ هُوَ ابْنُ ثَلَاثِینَ وَ مِائَةِ سَنَةٍ فَدُفِنَ فِی الْحِجْرِ مَعَ اُمِّه»
و یا ۱۳۷ سالگی
و در حدود دو هزار و شش‌صد و هشتاد و شش سال قبل از هجرت از دنیا رحلت نمود.
روایات و گزارش‌های تاریخی اتفاق نظر دارند که حضرتشان در منطقه‌ای در کنار کعبه و زیر ناودان آن دفن شدند که امروزه منسوب به نام ایشان بوده و به «
حجر اسماعیل» شناخته می‌شود.
از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است که منطقه «حِجْر (اسماعیل)»، هم محل زندگی این پیامبر الهی و هم محل دفن او و مادرش (هاجر) بوده است. «عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ: «قَالَ الْحِجْرُ بَیْتُ اِسْمَاعِیلَ وَ فِیهِ قَبْرُ هَاجَرَ وَ قَبْرُ اِسْمَاعِیلَ.»
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «زندگی‌نامه حضرت اسماعیل»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۱۲/۱۵.
