رسیدن احادیث ائمه به ما
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ائمه.
پرسش: در من نوعی شک نسبت به وجود ائمه در گذشته و داستان‌هایی که از آنها به ما رسیده به وجود آمده است. چگونه داستان‌ها و احادیث ائمه به ما رسیده است.
پاسخ: شک در وجود انسان مقدمه رسیدن به
علم است. خداوند عقل را در وجود انسان‌ها قرار داده است و با داشتن عقل برای انسان در برخی از موضوعات نوعی
شک پیدا می‌شود. این شک با مطالعه و
تفکر و سؤال از دیگران برطرف می‌شود. اما باید مواظب بود که در شک کردن راه افراط و زیاده‌روی را پیش نگیریم.
دلایل عقلی و نقلی، وجود و ضرورت وجود ائمه را اثبات می‌کنند.
در این رابطه
علامه طباطبایی می‌نویسد: «همان‌طور که خدای مهربان احتیاجات همه آفریده‌های خود را رفع کرده و وسایل پیشرفت آنها را در اختیارشان گذاشته، باید نیازی را که انسان به اعتقاد صحیح و
اخلاق پسندیده و کارهای نیکو دارد، با فرستادن پیغمبران و رسانیدن پیغام‌های خود برطرف نماید. به همین دلیل خداوند پس از
رحلت پیغمبر برای نگهبانی دین و هدایتِ مردم باید
امام و پیشوایی تعیین نماید... از طرفی از
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ به طرق مختلف روایت شده است که امت اسلام پس از آن حضرت، امامان و پیشوایانی دارند که جانشینان وی می‌باشند. در روایت معروفی که از
شیعه و سنی نقل کرده‌اند، آن حضرت می‌فرماید: «امامان دوازده نفر می‌باشند و همه از قریشند...».
تواتر یکی از علایم
حقیقت است. تواتر، یعنی مطلبی توسط افراد مختلف در کتابهای مختلف نقل شود؛ در این صورت شکی برای کسی باقی نمی‌ماند که این مطلب حقیقت دارد. به‌عنوان نمونه خیلی از ماها به
مکه نرفته‌ایم و آنجا را از نزدیک ندیده‌ایم. اما در مورد مکه و خانه خدا آن‌قدر مطلب از این و آن شنیده‌ایم که شکی برای ما باقی نمانده است که حتماً چنین جایی با چنین ویژگی‌هایی وجود دارد. در رابطه با وجود
ائمه اطهار و احادیث و داستان‌هایی که از ایشان به ما رسیده عیناً چنین مطلبی صادق است.
در زمان ائمه افرادی بوده‌اند که سخنان و داستان‌ها و وقایعی که در مورد ایشان بوده است را می‌نوشتند و این مطالب از طریق مختلف و
راویان زیادی به ما رسیده‌اند. به‌عنوان نمونه بعضاً یک حدیث را پنچاه نفر از
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ روایت کرده‌اند. و این
حدیث در چند کتاب مختلف وجود دارد. و آیا با این حال برای آن عالمی که در حال بررسی
احادیث و داستان‌های ایشان است، شکی باقی می‌ماند؟ و باید این نکته را مد نظر داشت که احادیث و داستان‌ها و چیزهای دیگر... را عموماً علمای دین‌شناس و آگاه و با
تقوا برای ما نقل کرده‌اند.
گاهی اوقات ما به نویسنده اعتماد داریم و او را امین می‌دانیم و می‌دانیم که او با تحقیق و بررسی این مطالب را نوشته است، شاید شما بگویید از کجا معلوم که همین کتاب، فقط اسم فلان عالم را به‌عنوان نویسنده داشته باشد. اما در واقع کس دیگری آن را نوشته باشد؟ جواب می‌گوییم چنین چیزی تقریباً غیرممکن است. چرا‌که
علما ی دیگر و کتاب‌شناسان به‌راحتی می‌توانند، تشخیص دهند که آیا این کتاب را مثلاً
شیخ طوسی یا
شیخ مفید نوشته است یا خیر؟ یعنی این‌قدر هم بی‌نظمی و کج‌فهمی وجود ندارد که اهل فن نتوانند تشخیص دهند این کتاب، جعلی است یا خیر؟ بنابراین کارشناسان امور از پیشامد چنین چیزهایی جلوگیری می‌کنند.
علاوه بر اینکه با کمک علومی چون
رجال و
درایه و... این امر حتی در مورد یک روایت هم میسر شده است، چه برسد به یک کتاب.
درست است که خوش‌باوریِ زیاد مورد قبول هیچ عقل سلیمی نیست. همچنان‌که «عبدالحسین زرین‌کوب» می‌نویسد: افراط در خوش‌باوری ممکن است، فرد را به نقل و قبول افسانه‌هایی وادارد که با
علم و
عقل منافات داشته باشد.
از طرفی دیرباوری به یک نقل قول نسبتاً معتبر یا کتابی که مورد تأیید است، هم مورد پذیرش نیست.
«
شهید مطهری» (ره) در این رابطه که چقدر به تاریخ‌های مکتوب و آثار تاریخی می‌شود اعتماد کرد، می‌نویسد: «در این رابطه نظریه‌هایی افراطی و تفریطی وجود دارد. برای بعضی که کاملاً «ملا لغتی» هستند، همین قدر که کتابی را پیدا کنند که مثلاً ۷۰۰ سال پیش نوشته شده یا در فلان‌جا چاپ شده، این دیگر برایشان
وحی منزل است و یک عده اساساً به کلی تاریخ را بی‌ارزش می‌دانند.»
پس
افراط و
تفریط در مسائل تاریخی قبول نیست. ایشان می‌نویسد: «بعضی وقایع است که اساساً در یک حدش دروغ‌بردار نیست قضایایی که در سطح عموم واقع می شود. اصلاً امکان
تحریف آنها وجود ندارد، یعنی قضیه به‌صورت
تواتر نقل می‌شود که دیگر اصلاً قابل اینکه اغراض (
دروغ) در آن دخالت کرده باشد نیست. شما در همین تاریخ‌های اسلامی می‌بینید... مسائل مشترک زیاد وجود دارد. حتی مسائلی که به نفع یک فرقه معین است، در‌عین‌حال در کتابهای هر دو فرقه نوشته شده یعنی در اینجا اغراض (دروغ) نتوانسته است دخالت کند. ما الان چقدر وقایع داریم که به نفع
تشیع است و در کتب
اهل تسنن هست؟»
همان‌گونه که اشاره شد، کتابهای علمایی که در قرون گذشته نوشته شده است، توسط علمای دیگر مورد بررسی و نقد قرار گرفته‌اند که آیا اعتبار دارند یا خیر و عموماً احادیث، داستان‌ها و مطالب تاریخی که در مورد
ائمه اطهار ـ علیهم‌السلام ـ وجود دارد در این کتاب‌ها یافت می‌شود؟ به‌عنوان نمونه ما به چند کتاب اشاره می‌کنیم.
مناقب ابن شهر آشوب: «در بین حدود یکصد کتاب
مناقب، کتاب ابن شهر آشوب را می‌توان یکی از کتب برتر دانست... این کتاب در حدی اعتبار قرار دارد که علمای
شیعه و سنی به آن اعتماد کرده و روایات آن را بدون هیچ تشویش خاطری نقل می‌کنند.
امالی شیخ طوسی: «ایشان با دقت تمام سلسله سند
روایات را ذکر کرده است...»
امالی شیخ مفید: «کتابهای
شیخ مفید از معتبرترین منابع روایی شیعه به‌شمار می‌آید و در طول هزاران سال پیوسته مورد توجه و عنایت
علما و
فقهای شیعه بوده است.
علامه مجلسی صاحب بحارالانوار می‌نویسد: ما به نسخه‌های بسیار قدیمی از این کتاب دست یافته‌ایم که دلایل و قراینی بر
صحت و اعتبار آن وجود دارد».
ارشاد شیخ مفید: «کتاب ارشاد از معتبرترین منابع روایی شیعه درباره زندگانی
ائمه به‌شمار می‌آید و بسیاری از منابع مهم شیعه که به زندگانی ائمه پرداخته‌اند، این کتاب را مستند خود قرار داده‌اند...»
بحارالانوار: «این کتاب از عمده‌ترین و گسترده‌ترین جوامع حدیثی شیعه است... علامه برای جمع‌آوری مطالب این کتاب بهترین و معتبرترین نسخه‌های موجود از هر کتاب را به دست آورده است».
تهذیب احکام شیخ طوسی: «آقا بزرگ تهرانی در «الذریعه» آورده است که «این کتاب یک از کتابهای چهارگانه و یکی از مجموعه‌های روایی قدیمی و معتبر شیعه از زمان نگارش تا زمان حاضر است. جزء اول از نسخه اصل آنکه به خط مؤلف آن است در این زمان نیز موجود است»
احاديث، داستان‌ها و مطالب گوناگونی كه در مورد ائمه اطهار ـ عليهم‌السلام ـ و پيشوايان دينی به ما رسيده است عموماً توسط علمای بزرگ و
امین مورد بررسی و نقد قرار گرفته‌اند و اگر مطالب به
دروغ وارد اين كتاب‌ها شده باشد، توسط ايشان معين شده است. و شک زياد در اين رابطه خروج از حد
اعتدال است و اين مشكل را بايد با مطالعه زياد و اطمينان به ديگران حل كرد، همان‌گونه كه شخصی برای آگاه شدن از خبری از افراد راست‌گو می‌پرسد و اطمينان به حرف آنها دارد، در مسائل
تاریخ و
سیره ائمه نيز بايد به همان شيوه به افراد راست گو اطمينان داشته تا مشكل حل شود.
۱. آموزش دين، علامه طباطبایی.
۲. تاريخ تشيع، غلامحسن محرمی.
سایت اندیشه قم.
