دانشمندان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دانشمندان، علم و عمل، مخالفت،
ظهور امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف.
پرسش: روایات درباره دانشمندان چه نظری دارند؟ آیا دانشمندانی هستند که هنگام ظهور امام مهدی ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ با او مخالفت کنند؟
پاسخ: پاسخ در دو بخش زیر بیان می‌شود:
بخش اول درباره
ارزش علم همراه با عمل در سخنان معصومان ـ علیهم‌السلام ـ و نکوهش دانشمندان بی‌عمل است.
یکی از مسائلی که در آموزه‌های دینی بسیار مورد تأکید قرار گرفته شده، توجه به دانش و فراگیری آن است؛ اما با همه ارزشی که فراگیری علم دارد، معصومان ـ علیهم‌السلام ـ تنها علمی را مفید و ثمربخش می‌دانند که همراه با عمل و
اخلاص باشد و دانشی که همراه با عمل نباشد، نه‌تنها مفید نخواهد بود، بلکه سبب دوری انسان از
کمال الهی و خدا می‌شود، بنابراین روایاتی که در نکوهش برخی دانشمندان از
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و دیگر معصومان ـ علیهم‌السلام ـ رسیده ناظر به این دسته از دانشمندان است که دانش را وسیله رسیدن به مقامات دنیایی و اهداف غیر الهی کرده‌اند و قطعاً شامل علمای ربانی نمی‌شود که از باب نمونه تعدادی از آنها را بیان می‌کنیم:
«قَالَ سُلَیْمُ بْنُ قَیْسٍ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ـ علیه‌السلام ـ یُحَدِّثُنِی وَ یَقُولُ إِنَّ النَّبِیَّ ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ قَالَ... وَ الْعُلَمَاءُ عَالِمَانِ عَالِمٌ عَمِلَ بِعِلْمِهِ فَهُوَ نَاجٍ وَ عَالِمٌ تَارِکٌ لِعِلْمِهِ فَهُوَ هَالِکٌ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَیَتَأَذَّوْنَ مِنْ نَتْنِ رِیحِ الْعَالِمِ التَّارِکِ لِعِلْمِهِ وَ إِنَّ أَشَدَّ أَهْلِ النَّارِ نَدَامَةً وَ حَسْرَةً رَجُلٌ دَعَا عَبْداً إِلَی‌اللَّهِ فَاسْتَجَابَ لَهُ فَأَطَاعَ اللَّهَ فَدَخَلَ الْجَنَّةَ وَ عَصَی اللَّهَ الدَّاعِی فَأُدْخِلَ النَّارَ بِتَرْکِهِ عِلْمَهُ وَ اتِّبَاعِهِ هَوَاهُ (وَ عِصْیَانِهِ اللَّهَ)».
سُلَیم می‌گوید: پیامبر خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمود: «... دانشمندان دوگونه‌اند: دانشمندی که به
دانش خویش عمل کند، نجات یافته است و دانشمندی که دانش خویش را رها کند تباه شود؛ همانا که دوزخیان از بوی بد دانشمندی که به دانش خویش عمل نکرده، سخت آزرده شوند. همانا آن‌که بیش از همه دوزخیان دچار پشیمانی و حسرت شود، فردی است که بنده‌ای را به خدا دعوت کند و آن بنده پاسخش دهد و خدا را اطاعت کند و به
بهشت برود و آن‌که او را دعوت کرده خدا را نافرمانی کند و به خاطر رها کردن دانش خویش و پی‌روی از هوی و هوس و نافرمانی خدا به
دوزخ در آید».
«مَنِ ازْدَادَ عِلْماً وَ لَمْ یَزْدَدْ هُدًی لَمْ یَزْدَدْ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْدا»؛ «هرکس بر
علم خود بیفزاید و بر هدایتش نیفزاید، جز دوری از خدا چیزی افزون نکرده است».
«وَ اعْلَمْ أَنَّ قَلِیلَ الْعِلْمِ یَحْتَاجُ إِلَی کَثِیرِ الْعَمَلِ لِأَنَّ عِلْمَ سَاعَةٍ یُلْزِمُ صَاحِبَهُ اسْتِعْمَالَهُ طُولَ دَهْرِهِ قَالَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ ـ علیه‌السلام ـ رَأَیْتُ حَجَراً عَلَیْهِ مَکْتُوبٌ اقْلِبْنِی فَقَلَبْتُهُ فَإِذَا عَلَی بَاطِنِهِ مَکْتُوبٌ مَنْ لَا یَعْمَلُ بِمَا یَعْلَمُ مَشْئُومٌ عَلَیْهِ طَلَبُ مَا لَا یَعْلَمُ وَ مَرْدُودٌ عَلَیْهِ مَا عَلِمَ أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَی دَاوُدَ إِنَّ أَهْوَنَ مَا أَنَا صَانِعٌ بِعَالِمٍ غَیْرِ عَامِلٍ بِعِلْمِهِ أَشَدُّ مِنْ سَبْعِینَ عُقُوبَةً بَاطِنَةً أَنْ أُخْرِجَ مِنْ قَلْبِهِ حَلَاوَةَ ذِکْرِی وَ لَیْسَ إِلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ طَرِیقٌ یُسْلَکُ إِلَّا بِعِلْمٍ وَ الْعِلْمُ زَیْنُ الْمَرْءِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ سَائِقُهُ إِلَی الْجَنَّةِ وَ بِهِ یَصِلُ إِلَی رِضْوَانِ اللَّهِ تَعَالَی وَ الْعَالِمُ حَقّاً هُوَ الَّذِی یَنْطِقُ عَنْهُ أَعْمَالُهُ الصَّالِحَةُ وَ أَوْرَادُهُ الزَّاکِیَةُ وَ صِدْقُهُ وَ تَقْوَاهُ لَا لِسَانُهُ وَ مُنَاظَرَتُهُ وَ مُعَادَلَتُهُ وَ تَصَاوُلُهُ وَ دَعْوَاهُ وَ لَقَدْ کَانَ یَطْلُبُ هَذَا الْعِلْمَ فِی غَیْرِ هَذَا الزَّمَانِ مَنْ کَانَ فِیهِ عَقْلٌ وَ نُسُکٌ وَ حِکْمَةٌ وَ حَیَاءٌ وَ خَشْیَةٌ وَ إِنَّا نَرَی طَالِبَهُ الْیَوْمَ مَنْ لَیْسَ فِیهِ مِنْ ذَلِکَ شَیْ‌ءٌ وَ الْعَالِمُ یَحْتَاجُ إِلَی عَقْلٍ وَ رِفْقٍ وَ شَفَقَةٍ وَ نُصْحٍ وَ حِلْمٍ وَ صَبْرٍ وَ قَنَاعَةٍ وَ بَذْلٍ وَ الْمُتَعَلِّمُ یَحْتَاجُ إِلَی رَغْبَةٍ وَ إِرَادَةٍ وَ فَرَاغٍ وَ نُسُکٍ وَ خَشْیَةٍ وَ حِفْظٍ وَ حَزْم».
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «متوجه باش که اندکی از دانش باید عمل فراوانی را به دنبال داشته باشد؛ زیرا چون در موضوعی برای انسان علم حاصل گشت، می‌باید پیوسته و تا آخر عمر خود مطابق آن عمل کند.
حضرت عیسی فرمود: سنگی را دیدم که روی آن نوشته شده بود مرا بر گردان! پس آن را برگردانیدم، و در طرف دیگر آن نوشته شده بود: کسی که به علم خود
عمل نکند، تحصیل کردن علوم برای او شوم است، و آنچه تا به حال دانسته است، به ضرر او برگشت می‌کند؛ زیرا علمی که برابر با عمل نباشد، برای صاحبش وبال خواهد بود. خدای تعالی به حضرت داوود
وحی فرمود: کم‌ترین چیزی که با یک عالم بی‌عمل
معامله می‌کنم این است که حلاوت و لذت ذکر و
مناجات خود را از دل او خارج می‌نمایم، و این معنا برای او از هفتاد عقوبت باطنی شدیدتر است. باید متوجه شد که راهی برای سلوک به‌سوی
خداوند متعال نیست، مگر به وسیله علم و تا انسان
عالم، به وظایف خود نشده و از نشانی‌های راه و از خصوصیات سلوک آگاه نباشد؛ نخواهد توانست این راه را سیر کند. پس علم در
زندگی دنیوی و از نظر ظاهر زینت
انسان است، و از لحاظ معنا و حقیقت؛ او را به‌سوی بهشت سوق داده، و به مرحله رضوان و خوشنودی پروردگار متعال
هدایت خواهد کرد».
«مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی‌عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ـ علیه‌السلام ـ یَقُولُ: إِذَا بَلَغَتِ النَّفْسُ هَذِهِ لَمْ یَکُنْ لِلْعَالِمِ تَوْبَةٌ وَ کَانَ لِلْجَاهِلِ تَوْبَةٌ»؛
امام باقر علیه‌السلام فرمود: «هنگامی که جان به اینجا برسد (و اشاره به حلقوم کرد)، برای شخص دانا و آگاه توبه‌ای نیست؛ ولی برای شخص بی‌اطلاع و نادان (هنوز راه) توبه وجود دارد».
روایاتی که درباره مقابله
دانشمندان با
حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف به ما رسیده است، کلیت ندارد؛ زیرا اگر این
سخن صحیح باشد، لازمه‌اش آن است که معتقد شویم که پیروان حضرتشان افراد کم‌دانش یا بی‌دانشی باشند که هیچ
عقل سلیمی این سخن را نمی‌پذیرد؛ بنابراین این دسته
روایات مربوط به کسانی است که دانش را وسیله‌ای برای رسیدن به خواسته‌ها و شهوات و امیال دنیایی خود قرار داده‌اند و علت این سرکشی آن است که آنان ظهور امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ـ و دستورات ایشان را مخالف با شهوات و منافع خود می‌بینند و به این علت، راه انکار و مقابله با آن‌حضرت را انتخاب می‌کنند و قطعاً شامل علمای ربانی نمی‌شود؛ زیرا آنان نه‌تنها مخالفتی با آن حضرت نمی‌کنند، بلکه پی‌روی از آنان در زمان
غیبت امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف توسط امامان
معصوم علیهم‌السلام توصیه شده است.
محی‌الدین بن عربی درباره ظهور
امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‌گوید: «به‌وسیله او،
مذاهب از روی
زمین محو می‌گردند و جز
دین خالص و ناب باقی نمی‌ماند. افرادی که از دیگران کورکورانه پی‌روی می‌کنند با او به دشمنی برمی‌خیزند؛ زیرا می‌بینند که او بر‌خلاف نظر پیشوایشان حکم می‌کند و
فتوا می‌دهد».
این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که از آنجا که
امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف تنها به علوم ظاهری اکتفا نکرده و به اذن خداوند از حقیقت اشیا و واقعیت موجود در
جهان اطلاع دارد، در نظر ابتدایی ممکن است افرادی آن را مخالف
حکم خدا بدانند؛ اما وقتی
یقین کردند که او همان مهدی موعود است، به او معتقد و هیچ اعتراضی به دستورات و کارهای او نخواهند کرد.
پایگاه اسلام کوئست.
