حکمت عقد موقت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صیغه،
ازدواج موقت .
پرسش: حکمت صیغه را بیان کنید؟
پاسخ: حکمت و هدف اصلی تشریع و جواز
ازدواج موقت در
اسلام عبارت است از: ایجاد ارتباط و رابطه صحیح و مشروع با جنس مخالف، پاسخ مناسب و مجاز به ارضاء صحیح امیال جنسی و غریزه
شهوانی انسان ، جلوگیری از تباهی و
بی‌بندوباری و
هرزه گری افراد جامع و اجتماع و حفظ نظام مقدس
خانواده .
بی‌تردید اسلام که یک مکتب انسان سازی است برای همه شئونات فردی و اجتماعی آدمی طرح و برنامه دارد، می‌بایست به یکی از مهم‌ترین جنبه‌های روحی و روانی انسان یعنی
غریزه جنسی او توجه داشته باشد و او را به حال خود وانگذارد مضاف بر اینکه هم فرد و هم جامعه نیازمند
آرامش و امنیت است و بدین جهت
اسلام با هرگونه مسئله‌ای که نظم و آرامش و امنیت فرد و خانواده و اجتماع را بر هم زند و به خطر بیندازد مخالف است. در جامعه افراد متعددی اعم از زن و مرد داریم که به هر دلایلی یا نمی‌توانند ازدواج دائم کنند و یا مردانی هستند که نیازشان و غریزه جنسی آن‌ها با ازدواج دائم مرتفع نمی‌شود اینجا تکلیف چیست؟ آیا می‌بایست مردم را به اجبار محدود و وادار به
ریاضت و
رهبانیت کرد؟ آیا باید
آزادی مطلق داد و کمونیسم جنسی یعنی اینکه هر کس با هر فردی خواسته بدون هیچ محدودیتی به اجبار محدود و
رابطه جنسی برقرار کرد رواج داد؟ آیا می‌شود گفت اسلام هیچ برنامه و طرحی ندارد و مردم را به حال خود رها کرده است؟
مسلم است که در این زمینه اسلام بهترین گزینه را انتخاب کرده که هم
عقل و هم
وجدان آن را تأیید می‌کند بدین خاطر یکی از قوانین ارزشمند و درخشان از دیدگاه
مذهب جعفری ، مسئله ازدواج موقت یا صیغه است. اما با توجه به اینکه ما به برخی ملاکات و اسرار
احکام می‌رسیم به نظر می‌رسد بی‌تردید حکمت و هدف اصلی تشریع و جواز ازدواج موقت در اسلام عبارت است از: ایجاد ارتباط و رابطه صحیح و مشروع با جنس مخالف، پاسخ مناسب و مجاز به ارضاء صحیح امیال جنسی و غریزه شهوانی
انسان ، جلوگیری از تباهی و
بی‌بندوباری و
هرزه گری افراد جامع و اجتماع و حفظ نظام مقدس
خانواده . دین مقدس اسلام برای اینکه بتواند این هدف عالی خود را به نحو صحیح و کامل و مناسب دنبال کند تا از آن تخطی و سوء استفاده نشود و جلوی افراط و تفریط ها و عوارض و تبعات ناصحیح آن را بگیرد، یک سری شرایط و راهکارها و سازوکارهای مناسبی را به همراه آن ارائه نموده است.
ما در اینجا به طور خلاصه از یک حوزه و عرصه مهم یعنی جنبه
اخلاقی و تربیتی به این مسئله می‌پردازیم تا در ضمن آن حکمت صیغه بیشتر و بهتر تبیین شود.
از جنبه تربیتی و اخلاقی
ازدواج موقت دارای آداب خاصی است.
اسلام به دور از هرگونه
تعصبات شخصی و سلیقه‌ای آئین و رسوم جاهلی به قضیه نگاه کرده و این مسئله را برای مردان و زنان با حفظ شرایط آن جایز و پسندیده دانسته که چه بسا در برخی اوقات و شرائط خاص آن را به عنوان بهترین گزینه و شیوه معرفی و تشویق کرده است مانند جایی که غریزه جنسی فشار روحی زیادی آورده به گونه‌ای که اگر مبادرت به این طریق
حلال نورزد به
حرام و
گناه بزرگتری خواهد افتاد. مسلم است در چنین مواقعی که اسلام حتی به هیچ صورتی راضی به انجام گناهانی به ظاهر کوچک (همچون نگاه‌ها و
چشم چرانی‌های حرام) نیست چگونه راضی به مهالک و خطرهای بزرگتری چون
زنا و
لواط و
استمناء و... بشود. از این رو اسلام عقلانی‌ترین طریق و شیوه را که ازواج موقت است پیشنهاد می‌کند البته در صورت فراهم شدن امکانات و نبودن موانع بزرگ که باز در اینجا اسلام بی‌برنامه نبوده و راه‌های مقطعی دیگری چون ورزش و
روزه و دیگر ریاضت‌های
شرعی را پیشنهاد می‌کند.
خداوند متعال در
قرآن کریم جواز ازدواج موقت را اینگونه بیان می‌کند:« فما استمتعتم به منهنّ فاتوهنّ اجورهن فریضة و لا جناح علیکم فیما تراضیتم به من بعد الفریضة...»
و زنانی را که
متعه (ازدواج موقت) می‌کنید
واجب است
مهریه آن‌ها را بپردازید و
گناهی بر شما نیست در آن‌چه بعد از تعیین مهر، با یکدیگر توافق کرده‌اید. این آیه طبق صریح روایات برای جواز متعه نازل شده است.
امام جعفر صادق علیه‌السّلام که بیش از
ائمه دیگر ( بعد از حرام کردن صیغه موقت توسط
خلیفه دوم ) در
احیاء و زنده نگهداشتن این سنت حسنه نقش داشت در مورد اهمیت و فایده متعه می‌فرماید:« اگر
عمر بن الخطاب (خلیفه دوم) متعه را حرام نمی‌کرد هیچ
مؤمنی زنا نمی‌کرد مگر اشقیاء از آن‌ها.
در حدیثی دیگر در ترغیب و تشویق به این امر حسنه
ثواب آن را
امام صادق علیه‌السّلام اینگونه بیان می‌فرماید:« هیچ مردی نیست که متعه کند سپس
غسل کند مگر اینکه
خداوند متعال از هر قطره آبی که از بدن آن می‌چکد هفتاد
ملک را خلق می‌کند که تا روز
قیامت او را
استغفار کند و لعنت کند تا روز قیامت کسانی را که مانع از انجام آن شدند».
حاصل آنکه حکمت و هدف اصلی از تشریع چنین حکمی (جواز متعه) در
اسلام ارضاء و تسکین صحیح و مناسب به امیال جنسی و شهوانی انسان‌هاست چرا که در هر جامعه‌ای افرادی زندگی می‌کنند که نیاز شدید به دفع
شهوت جنسی و
آرامش روحی و روانی دارند و اسلامی که جامع و کامل است باید برای این قبیل افراد برنامه داشته باشد تا اینکه آن‌ها به حال خود رها نشوند و جامعه به
فساد و تباهی کشانده نشود. از باب نمونه ما به برخی افراد که نیاز به متعه دارند اشاره می‌کنیم:
۱. کسی که توانایی و استطاعت مالی و اقتصادی و دیگر شرائط
ازدواج دائم را ندارد و مسائل جنسی خود را نمی‌تواند کنترل کند.
۲. برخی مردانی که به علت داشتن غریزه جنسی زیاد با یک زن دائم خود نمی‌توانند نیاز خود را مرتفع کنند و به
حرام می‌افتند.
۳. کسانی که به هر دلیلی در مسافرت‌های طولانی به سر می‌برند و از همسر خود دور هستند.
۴. مردانی که همسرشان در بیماری طولانی به سر می‌برند و یا درگیر مسائل حاملگی و
زایمان و... هستند.
۵. مرد یا زنی که همسرش فوت کرده و یا
طلاق گرفته و به هر دلایلی، دیگر نمی‌خواهد ازدواج دائم داشته باشد.
۶. دخترانی که به هر دلیلی مثل پیدا نشدن
خواستگار مناسب و... نتوانسته‌اند ازدواج دائم کنند و همچنین وقت ازدواجشان گذشته و در فشار روحی روانی جنسی هستند ( البته با اذن پدر به
فتوای اکثر مراجع) به خصوص این معضل زمانی بروز می‌کند که در یک جامعه تعداد دخترانی که وقت ازدواجشان رسیده بیشتر از پسرانی باشد که وقت ازدواجشان رسیده.
۷. مردانی که از زن دائم خود صاحب بچه نشده‌اند و می‌خواهند با متعه کردن صاحب
فرزند شوند به هر حال وظیفه
دین اسلام عقلاً و منطقاً چنین اقتضاء می‌کند که تکلیف این قبیل افراد را مشخص کند و بهترین و صحیح‌ترین شیوه‌ها و گزینه‌ها را برای آن‌ها مشخص و معین کند.
اما نکته مهمی که نباید از آن غفلت کرد آن است که همین اسلامی که چنین مسئله‌ای را جایز شمرده همین اسلام با افراط گری و هرزه گری و
شهوت پرستی مخالفت کرده و از ازدواج‌های موقت بی‌مورد نهی کرده به خصوص اگر با موانع و مشکلات و تبعاتی همراه باشد مانند جامعه کنونی ما در عصر حاضر، طبیعی است که می‌بایست با این حکم اسلام با توجه به مقتضیات زمان به گونه‌ای متناسب با آن برخورد و تعامل کرد و با پذیرفتن حکم جواز و مشروع بودن آن از هر گونه افراط و تفریط در این عرصه برحذر بود. به هر حال جای هیچ تردیدی نیست که هدف حتمی شارع از این قانون در اسلام، این نبوده است که وسیله
عیاشی و حرمسراسازی و
شهوت رانی برای مردم هواپرست و وسیله بدبختی و رنج یک زن و سلب آرامش کانون گرم
خانواده باشد؛
به همین جهت در برخی روایات
ائمه علیهم‌السلام متعه را در مواردی که نیازی به آن نیست نهی کرده از باب نمونه
امام موسی کاظم علیه‌السّلام به یکی ازیاران خود
علی بن یقطین می‌فرماید:«تو را با
نکاح متعه چه کار و حال آنکه
خداوند تو را از آن بی‌نیاز کرده است».
در آخر لازم است به برخی جنبه‌های
فقهی و
شرعی مسئله صیغه موقت اشاره گردد:
به لحاظ مسائل و احکام شرعی، شارع مقدس ازدواج موقت را با یک سری آداب و شرایط و قیود خاصی، محقق و مشروع دانسته؛
از جمله آن‌ها عبارتند از:
۱. به فتوای همه مراجع و
فقهاء حتماً می‌بایست صیغه عقد با
علم به آن و رضایت هر دو طرف ایجاب ( زن) و قبول ( مرد) به طور صحیح به لفظ عربی خوانده شود ( البته با اختلافی که بین مراجع هست، اما اکثراً عربی خواندن را
احتیاط واجب می‌دانند).
۲. در این صیغه ذکر دو چیز شرط است یکی
مدت صیغه و دیگری تعیین
مهریه زن.
۳. زنی که می‌خواهد صیغه شود شرائطی دارد از جمله:۱. می‌بایست
مسلمان یا
اهل کتاب باشد (
یهودی ،
مسیحی و
زرتشتی ) لذا
کافر و
مرتد و
ناصبی و... خارج می‌شوند. ۲. اگر
زن باکره است به فتوای اکثر مراجع اذن و رضایت پدر شرط است.۳. زن نمی‌تواند در آن واحد صیغه چند مرد باشد برخلاف مرد. ۴. در حال
عده وفات (بعد از
مرگ شوهر چهار ماه و ۱۰ روز) یا
عده طلاق (سه طهر و پاک شدن از
حیض و یا...) یا
عده ازدواج موقت قبلی (۲ طهر از حیض یا چهل و پنج روز)
البته زنانی که یائسه هستند این شرط لازم نیست اما به هر حال هم زمان نمی‌توانند صیغه چند مرد باشند.
• مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا.
• مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج۳، ذیل آیه۲۴ سوره نساء، ص۳۳۵ ۳۴۶ دارالکتب الاسلامیه، سال۱۳۷۱.
سایت اندیشه قم.
